Analiza i Egzystencja


ISSN: 1734-9923     eISSN: 2300-7621    OAI    DOI: 10.18276/aie.2025.69-02
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Liste der Ausgaben / 69 (2025)
Silna emergencja ontologiczna

Autoren: Marzena Fornal ORCID
Uniwersytet im. Jana Długosza w Częstochowie
Schlüsselbegriffe: emergencja przyczynowość odgórna problem umysł-ciało Ellis Gillett O’Connor
Veröffentlichungsdatum der gesamten Ausgabe:2025
Seitenanzahl:24 (29-52)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

Artykuł podejmuje pytanie, w jaki sposób zdarzenia psychiczne mogą być skuteczne przyczynowo. Zdaniem autora, jeśli własności emergentne istnieją i wpływają na zachowanie systemu, nie można ich traktować jako epifenomenów, nawet jeśli istnieje empirycznie adekwatny opis zachowania leżących u ich podstaw elementów mikroskopowych. Autor wprowadza pojęcie silnej emergencji ontologicznej, określanej mianem interdependencjonizmu. Stanowisko to próbuje wyjaśnić relacje między różnymi poziomami rzeczywistości bez wprowadzania niewyjaśnialnych niefizycznych sił lub energii. Zdaniem autora, interdependencjonizm uwzględnia zarówno czynniki na poziomie mikro, jak i makro, podkreślając współzależność między nimi. Istnienie własności wyższego rzędu zależy od elementów niższego poziomu, jednocześnie jednak procesy na wyższym poziomie warunkują fizyczne funkcjonowanie elementów składowych systemu, współdeterminując w ten sposób pojawienie się kolejnych wyższych poziomów systemu.
herunterladen

Artikeldatei

Bibliographie

1.1. Alexander, S. (1966). Time, Space and Deity: the Gifford lectures at Glasgow 1916-1918 (tom 1). London: Macmillan & Co. Ltd. and Douer Publications, Inc.
2.2. Beckermann A., Flohr H., Kim J. (red.). (1992). Emergence or Reduction: Essays on the Prospects NonReductive Physicalism, Berlin: Walter de Gruyter
3.3. Bedau, M. (1997). Weak Emergence. Philosophical Perspectives, 11, s. 375-399. DOI: 10.1111/0029-4624.31.s11.17
4.4. Bedau, M. A., Humphreys, P. (red.). (2008). Emergence: Contemporary Readings in Philosophy and Science. Cambridge: MIT Press.
5.5. Bremer, J. (2015). Przyczynowość skierowana ku dołowi i jej rozumienie w biologii. Poznańskie studia z filozofii nauki: Aktywność poznawcza podmiotu w perspektywie badań kognitywistycznych, 24 (1), s. 93-115.
6.6. Broad C.D. (1925). The Mind and Its Place in Nature, Londyn: Kegan Paul, Trench, Trubner & Co. Ltd.
7.7. Bunge, M. (1968). O przyczynowości. Miejsce zasady przyczynowej we współczesnej nauce. Amsterdamski S. (tłum.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
8.8. Clayton, P. (2004). Mind and Emergence. Oxford: Oxford University Press.
9.9. Clayton, P. (2006). Conceptual Foundations of Emergence Theory. W: Clayton P., Davies P. (red.), The Re-Emergence of Emergence: The Emergentist Hypothesis from Science to Religion (s. 1-31). Oxford: Oxford University Press.
10.10. Dupré, J. (1993). The Disorder of Things: Metaphysical Foundations of the Disunity of Science. Cambridge: Harvard University Press.
11.11. Dupré, J. (2001). Human Nature and the Limits of Science. Oxford: Oxford University Press.
12.12. Ellis, G. F. R. (2006). On the Nature of Emergent Reality. W: Clayton P., Davies P. (red.), The Re-Emergence of Emergence: The Emergentist Hypothesis from Science to Religion (s. 79-107). Oxford: Oxford University Press.
13.13. Ellis, G. F. R. (2012). Top-down causation and emergence: some comments on mechanisms. Interface Focus, 2 (1), s. 126-140. https://doi.org/10.3390/info5030424
14.14. Ellis, G. F. R., Heller M., Pabjan T. (red.). (2013). The Causal Universe, Kraków: Copernicus Center Press.
15.15. Ellis, G. F. R., Kopel, J. (2022). A Realistic View of Causation in the Real World. W: Wuppuluri S., Stewart I. (red.), From Electrons to Elephants and Elections: Exploring the Role of Content and Context (s. 117-133). Nowy Jork: Springer Publishing.
16.16. Ellis, G. F. R., & Murphy, N. (2009). Downward Causation and the Neurobiology of Free Will. Berlin: Springer-Verlag.
17.17. Emmeche C. (2000), Levels, Emergence, and Three Versions of Downward Causation. W: Downward Causation: Minds, Bodies and Matter, Anderson P.B. i in. (red.) (s. 13–34). Aarhus: Aarhus University Press.
18.18. Freeman, W. (2000). How brains make up their minds. Nowy Jork: Columbia University Press.
19.19. Gillett, C. (2002). The Varieties of Emergence: Their Purposes, Obligations and Importance. Grazer Philosophische Studien, 65, 89-115. DOI: 10.1163/18756735-90000795
20.20. Gillett, C. (2003). Strong Emergence as a Defense of Non-Reductive Physicalism. Principia, 6, 83-114.
21.21. Gillett, C. (2006). Samuel Alexander's Emergentism: Or, Higher Causation For Physicalists. Synthese, 153, 261-296. DOI: 10.1007/s11229-005-5470-4
22.22. Gillett, C. (2007). The Methodological Role of Physicalism: A Minimal Skepticism. W: Gillett C., Loewer B., (red.), Physicalism and Its Discontents (s. 225-250). Nowy Jork: Cambridge University Press.
23.23. Gillett, C. (2007). Understanding the New Reductionism: The Metaphysics of Science and Compositional Reduction. The Journal of Philosophy, 104 (4), s. 193-216. DOI: 10.5840/jphil2007104427
24.24. Gillett, C. (2016). Reduction and Emergence in Science and Philosophy. Nowy Jork: Cambridge University Press.
25.25. Gillett, C. (2022). Scientific Emergentism and the Mutualist Revolution: A New Guiding Picture of Nature, New Methodologies and New Models. W: Wuppuluri S., I. Stewart (red.) From Electrons to Elephants and Elections: Exploring the Role of Content and Context (s. 79–98). Nowy Jork: Springer Publishing. https://doi.org/10.1007/978-3-030-92192-7_6.
26.26. Gillett, C., Loewer, B. (red.). (2001). Physicalism and Its Discontents. Nowy Jork: Cambridge University Press.
27.27. Gillett, C., Newman, D. (1996). Emergence and Strange Attractors. Philosophy of Science, 63, 245-261. DOI: https://doi.org/10.1086/289911
28.28. Gozzano, S. (2017). The Compatibility of Downward Causation and Emergence. W: Paoletti P., Orilia F. (red.), Philosophical and Scientific Perspectives on Downward Causation (s. 296-312). Nowy Jork: Routledge.
29.29. Hasker, W. (1999). The Emergent Self. Nowy Jork: Cornell University Press.
30.30. Heller, M. (2008). The existence of singularities and the origin of space-time. Zagadnienia Filozoficzne w Nauce 43, s. 35-43.
31.31. Heller, M. (2014). Bottom-Up Causality in a New Setting. W: Ellis, G. F. R., Heller M., Pabjan T. (red.). The Causal Universe (s. 205-214). Kraków: Copernicus Press Center.
32.32. Kim, J. (1990). Supervenience as a Philosophical Concept. Metaphilosophy 21 (1-2), 1-27. https://doi.org/10.1111/j.1467-9973.1990.tb00830.x
33.33. Kim, J. (1992). 'Downward Causation' in Emergentism and Nonreductive Physicalism. W: Beckermann A., Flohr H., Kim J. (red.). Emergence or Reduction? Essays on the Prospects of Nonreductive Physicalism (s. 53-78). Berlin: de Gruyter.
34.34. Kim, J. (1993). Concepts of Supervenience. W: Sosa E. (red.). Supervenience and Mind: Selected Philosophical Essays. Nowy Jork: Cambridge University Press.
35.35. Kim, J. (1993). Mechanism, Purpose, and Explanatory Exclusion. W: Sosa E. (red.). Supervenience and Mind (s. 237-264). Nowy Jork: Cambridge University Press.
36.36. Kim, J. (1995). Mental Causation: What? Me Worry? Philosophical Issues 6, s. 123-151. DOI: 10.2307/1523036
37.37. Kim, J. (1998). Mind in a Physical World: An Essay on the Mind-Body Problem and Mental Causation. Cambridge: MIT Press.
38.38. Kim, J. (1999). Making Sense of Emergence. Philosophical Studies: An International Journal for Philosophy in the Analytic Tradition, 95 (1/2), s. 3-36. https://doi.org/10.1023/A:1004563122154
39.39. Kim, J. (2001). Superweniencja jako pojęcie filozoficzne, Poczobut R. (tłum.) Roczniki Filozoficzne XLIX (1), s. 195-227. https://www.jstor.org/stable/43409725
40.40. Kim, J. (2006). Being Realistic about Emergence. W: Clayton P., Davies P. (red.), The Re-Emergence of Emergence: The Emergentist Hypothesis from Science to Religion (s. 189-202). Oxford: Oxford University Press.
41.41. Lewis, D. K. (1986). On the Plurality of Worlds. Oxford: Blackwell.
42.42. Lowe, E. (2008). Personal Agency: The Metaphysics of Mind and Action. Oxford Oxford University Press.
43.43. Miłkowski, M., Poczobut, R. (2012). Przewodnik po filozofii umysłu, Kraków: Wydawnictwo WAM.
44.44. Nagel E. (1961), Struktura nauki. Zagadnienia logiki wyjaśnień naukowych, Giedzmin J., Rassalski B., Eilstein H. (tłum.) ,Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN
45.45. Novikoff G. (1945). The Concept of Integrative Levels and Biology. Science 101, s. 209-215. Doi:10.1126/science.101.2618.209
46.46. O’Connor, T. (2021). Free Will in a Network of Interacting Causes. W: Simpson W. M. R., Koons R. C., Orr J. (red.). Neo-Aristotelian Metaphysics and the Theology of Nature (s. 151-168). New York: Routledge, https://doi.org/10.4324/9781003125860-8.
47.47. O'Connor, T. (1994). Emergent Properties. American Philosophical Quarterly 31, s. 91-104.
48.48. O'Connor, T. (1995). Agent causation. W: O'Connor T., Robb D. (red.). Agents, Causes, and Events: Essays on Indeterminism and Free Will (s. 61-79). Oxford: Oxford University Press.
49.49. O'Connor, T. (2000). Persons and Causes: The Metaphysics of Free Will. Oxford: Oxford University Press.
50.50. O'Connor, T. (2009). Conscious Willing and the Emerging Sciences of Brain and Behavior. W: Murphy N., Ellis G. F. R. i in. (red.), Downward Causation and the Neurobiology of Free Will (s. 173-186). Berlin: Springer-Verlag.
51.51. O'Connor, T. (2021). Free Will in a Network of Interacting Causes. Simpson W. M. R., Koons R. C., Orr J. (red.). Neo-Aristotelian Metaphysics and the Theology of Nature (s. 151-168). New York: Routledge.
52.52. O'Connor, T., Corradini, A. (Red.). (2010). Emergence in Science and Philosophy. Nowy Jork: Routledge.
53.53. O'Connor, T., & Jacobs, J. (2013). Emergent Individuals. Philosophical Quarterly 53 (213), s. 540-555. doi:10.1111/1467-9213.00330
54.54. O'Connor, T., Wong, H. Y. (2005). The Metaphysics of Emergence. Noûs 39, s. 658-678. doi:10.1111/j.0029-4624.2005.00543.x
55.55. Papineau, D. (2001). The Rise of Physicalism. W: Gillett, C., Loewer, B. (red.). Physicalism and Its Discontents (s. 3-36). Cambridge: Cambridge University Press.
56.56. Papineau, D. (2002). Thinking about Consciousness. Oxford: Oxford University Press.
57.57. Paprzycka, K. (2012). Analityczna filozofia działania. Problemy i stanowiska. W: Miłkowski, M., Poczobut, R. (red.). Przewodnik po filozofii umysłu (s. 465-494) Kraków: Wydawnictwo WAM
58.58. Pepper, S. C. (1926). Emergence. The Journal of Philosophy 23(9), s. 241-245.
59.59. Poczobut, R. (2009). Między redukcją a emergencją. Spór o miejsce umysłu w świecie fizycznym. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
60.60. Shoemaker, S. (1980). Causality and properties. W: van Inwagen P. (red.). Time and Cause (s. 109-136). Dordrecht: D. Reidel Publishing.
61.61. Strawiński W. (1997), Jedność nauki, redukcja, emergencja Warszawa: Fundacja Aletheia
62.62. Życiński, J. (2004). Pluralistyczna ontologia przyrody w ujęciu George'a F.R. Ellisa. Studia Philosophiae Christianae 40 (2), s. 123-134.