Analiza i Egzystencja


ISSN: 1734-9923     eISSN: 2300-7621    OAI    DOI: 10.18276/aie.2024.67-05
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / 67 (2024)
Błędy poznawcze związane z szowinizmem gatunkowym oraz odmawianie teorii umysłu zwierzętom innym niż ludzie

Autorzy: Janina Mękarska ORCID
Uniwersytet Szczeciński
Słowa kluczowe: gatunkowizm heurystyki myślenie analogicze kanon Morgana teoria umysłu
Data publikacji całości:2024
Liczba stron:17 (109-125)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Celem niniejszego artykułu jest zidentyfikowanie przejawów gatunkowizmu w historii badań nad teorią umysłu u zwierząt innych niż ludzie oraz, co ważniejsze, zidentyfikowanie uprzedzeń poznawczych, które przyczyniają się do przyjmowania nieostrożnych i, jak zobaczymy w dalszych rozdziałach, często fałszywych interpretacji badań empirycznych. Wpływ gatunkowizmu widoczny jest także w szeroko rozumianych animal studies. Przejawy szowinizmu gatunkowego obecne są m.in. w rozważaniach dotyczących teorii umysłu. Analiza klasycznych już artykułów Premarcka i Woodruffa (1978) oraz Calla i Tomasello (2011) ujawnia próbę podtrzymania wiary w ludzką wyjątkowość. Utrzymanie tego przekonania wiąże się czasem z konstruowaniem nieostrożnych interpretacji.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Baran, T. (2011). Pomiar zjawiska infrahumanizacji „obcych” poprzez atrybucję słów typowo ludzkich i typowo zwierzęcych. Psychologia Społeczna, 6 (18), 202–213.
2.Barlassina, L., Gordon, R. (2017). Folk Psychology as Mental Simulation. W: E.N. Zalta (red.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Pobrano z: https://plato.stanford.edu/archives/sum2017/entries/folkpsych-simulation/(25.06.2023).
3.Beck, B.B. (1967). A study of problem solving by gibbons. Behaviour, 28 (1–2), 95–109.
4.Biegański, W. (1909). Wnioskowanie z analogii. Lwów: Wydawnictwo Polskiego Towarzystwa Filozoficznego we Lwowie.
5.Brämer, R. (1993). Bambification – oder vom gemeinen Umgang mit Tieren. Der Spiegel 1, 2017.
6.Call, J., Tomasello, M. (2011). Does the chimpanzee have a theory of mind? 30 years later. Human Nature and Self Design, 12 (5), 83–96. DOI: 10.1016/j.tics.2008.02.010.
7.Darwin, K. (2021). O powstawaniu gatunków. Tłum. Ł. Lamża. Warszawa: Master-lab.
8.Dennett, D.C. (1983). Intentional systems in cognitive ethology: The “Panglossian paradigm” defended. Behavioral and Brain Sciences, 6 (3), 343–355. DOI: 10.1017/S0140525X00016393.
9.Dow, H.H. (1957). The psychological significance of animals in modern American society. Journal of Social Issues, 13 (3), 8–23.
10.Dunbar, R.I.M. (2014). Nowa historia ewolucji człowieka. Tłum. B. Kucharzyk. Kraków: Copernicus Center Press.
11.Ellianawati, E., Subali, B., Khotimah, S.N., Cholila, M. (2021). Profile of reasoning ability and reduction of mathematical anxiety in analogy-based physics learning. Journal of Physics: Conference Series, 1918 (5), 052051. DOI: 10.1088/1742-6596/1918/5/052051.
12.Harlow, H.F., Uehling, H., Maslow, A.H. (1932). Comparative behavior of primates. I. Delayed reaction tests on primates from the lemur to the orang-outan. Journal of Comparative Psychology, 13 (3), 313. DOI: 10.1037/h0073864.
13.Kahneman, D. (2012). Pułapki myślenia: o myśleniu szybkim i wolnym. Tłum. P. Szymczak. Poznań: Media Rodzina.
14.Karyłowski, J.J., Wallace, H., Motes, M., Van Liempd, D., Eicher, S. (1999). Próba wykorzystania techniki torowania (priming) do badania kategoryzacji społecznej. Przegląd Psychologiczny, 42 (1–2), 111–120.
15.Köhler, W. (1925/1959). The Mentality of Apes. New York: Vintage Books.
16.Krupenye, C., Kano, F., Hirata, S., Call, J., Tomasello, M. (2016). Great apes anticipate that other individuals will act according to false beliefs. Science, 354 (6308), 110–114. DOI: 10.1126/science.aaf8110.
17.Krupenye, C., Kano, F., Hirata, S., Call, J., Tomasello, M. (2017). A test of the submentalizing hypothesis: Apes’ performance in a false belief task inanimate control. Communicative & Integrative Biology, 10 (4), e1343771. DOI: 10.10.80/19420889.2017.1343771.
18.Kwiatkowska, A. (2009). Kategoryzacje społeczne skrzyżowane: o tym, czy „prawiemy” znaczy to samo co „my”, a „niezupełnie oni” to samo co „oni”, oraz o innych osobliwościach kategorii społecznych. W: M. Kossowska, M. Kofta (red.), Psychologia poznania społecznego (s. 295–310). Warszawa: PWN.
19.Lutts, R.H. (1992). The trouble with Bambi: Walt Disney’s Bambi and the American vision of nature. Forest and Conservation History, 36 (4), 160–171. DOI: 10.2307/3983677.
20.Mullin, B.A., Hogg, M.A. (1998). Dimensions of subjective uncertainty in social identification and minimal intergroup discrimination. British Journal of Social Psychology, 37 (3), 345–365. DOI: 10.1111/j.2044-8309.1998.tb01176.x.
21.Pepperberg, I.M. (2000). The Alex studies: cognitive and communicative abilities of grey parrots. Cambridge, MA: Harvard University Press.
22.Premack, D., Woodruff, G. (1978). Does the chimpanzee have a theory of mind? Behavioral and Brain Sciences, 1 (4), 515–526. DOI: 10.1017/S0140525X00076512.
23.Roccas, S., Brewer, M.B. (2002). Social identity complexity. Personality and Social Psychology Review, 6 (2), 88–106. DOI: 10.1207/S15327957PSPR0602_01
24.Schultz, D.P., Schultz, S.E., Andruszko, R. (2008). Historia współczesnej psychologii.Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
25.Serpell, J. (1999). W towarzystwie zwierząt. Tłum. A. Alichniewicz, Warszawa: PIW.
26.Singer, P. (2018). Wyzwolenie zwierząt. Tłum. A. Alichniewicz, A. Szczęsna. Warszawa: Marginesy.
27.Sperber, D. (2000). Metarepresentations in an evolutionary perspective. W: D. Sperber (red.), Metarepresentations: A multidisciplinary perspective (s. 117–137). Oxford: Oxford University Press. Pobrano z: https://monoskop.org/images/9/9c/Sperber_Dan_%28ed.29_Metarepresentations_A_Multidisciplinary_perspective_2000.pdf (19.04.2024).
28.Szymanek, K. (2008). Argument z podobieństwa. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
29.Tomasello, M. (2015). Historia naturalna ludzkiego myślenia. Tłum. B. Kucharzyk, R. Ociepa. Kraków: Copernicus Center Press.
30.de Waal, F.B. (2019). Bystre zwierzę: czy jesteśmy dość mądrzy, aby zrozumieć mądrość zwierząt? Tłum. Ł. Lamża. Kraków: Copernicus Center Press.
31.Wimmer, H., Perner, J. (1983). Beliefs about beliefs: Representation and constraining function of wrong beliefs in young children’s understanding of deception. Cognition, 13 (1), 103–128.
32.Woleński, J. (2015). Szowinizm gatunkowy, humanitaryzm i animalocentryzm. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, 24 (2 [94]), 25–34.
33.Yerkes, R.M., Yerkes, A.W. (1929). The great apes. A study of Anthropoid Life. New Haven: Yale University Press.
34.Ziółkowski, J. (2019). Syndrom oblężonej twierdzy. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA.