Nauczanie języka polskiego w Argentynie. Sylwetki współczesnych nauczycieli polonijnych


ISBN: 978-83-7972-849-7    ISBN (online): 978-83-7972-850-3 OAI    DOI: 10.18276/978-83-7972-850-3
CC BY-SA   Open Access 

.

Rok wydania:2024
Dziedzina:Dziedzina nauk humanistycznych
Dyscyplina:językoznawstwo
Autorzy: Nina Pielacińska ORCID
Uniwersytet Szczeciński

Adrianna Seniów ORCID
Uniwersytet Szczeciński

Informacje

Wersja elektroniczna publikacji dostępna na licencji CC BY-SA 4.0 po 12 miesiącach od daty wprowadzenia do obrotu: listopad 2024

Abstrakt

La enseñanza de la lengua polaca en Argentina. Semblanzas de profesores polacos contemporáneos

La presencia de la lengua polaca en Argentina está vinculada a la llegada de sucesivas oleadas de emigrantes al país del Río de la Plata y tiene más de cien años de tradición. A pesar de la distancia geográfica, los numerosos obstáculos y el diferente estatus social de quienes se encontraron en Argentina, las siguientes generaciones de polacos se esforzaron por preservar su lengua materna y transmitirla a las futuras generaciones.

El objetivo de este libro es mostrar los esfuerzos que se realizaron en el pasado para enseñar la lengua polaca en Argentina y cómo es en la actualidad. Hasta ahora, este tema no se ha tratado en profundidad y solo se ha abordado en relativamente pocas ocasiones. Los escasos trabajos se encuentran dispersos en varias publicaciones periódicas y recopilaciones monográficas, lo que hace muy difícil reconstruir un panorama abarcador de este fenómeno. No existen estudios que describan de forma exhaustiva las actividades de los profesores y centros individuales, teniendo en cuenta sus últimos resultados y proyectos.

Esta publicación es, por tanto, un intento de cerrar esta brecha; queríamos ofrecer una imagen coherente de lo que ha sido y sigue siendo la enseñanza de la lengua polaca en Argentina. El libro está dividido en dos partes: la historia de la enseñanza desde principios del siglo XX hasta nuestros días y los perfiles de los profesores actuales.

En la primera parte, intentamos reconstruir y organizar la información sobre las actividades de las escuelas y los profesores que trabajaban en ellas a lo largo de los años. Gracias al espigado de archivos, al análisis de la prensa polaca, a los materiales recogidos durante nuestra estancia en Buenos Aires en 2022, a una encuesta entre los profesores, así como a la ayuda que nos prestaron durante la redacción del libro los polacos residentes en Argentina, conseguimos recabar datos que no habían sido incluidos en obras anteriores, lo que nos permitió completar la información sobre la enseñanza de la lengua polaca en Argentina.

Aunque el libro fue concebido originalmente para tratar solo las iniciativas tomadas en el siglo XXI, con el tiempo decidimos que, sin mostrar el contexto histórico, su contenido estaría incompleto. Es imposible escribir solo sobre el presente sin mostrarla continuidad de las actividades e iniciativas del pasado, que en gran medida dieron forma al modelo actual de enseñanza de la lengua polaca en Argentina. Hemos querido mostrar cómo ha cambiado la situación y, en consecuencia, las condiciones de la enseñanza de la lengua polaca a lo largo de los años. Se trata, sobre todo, del cambio de estatus del polaco, que ya es una lengua extranjera para las sucesivas generaciones de polacos, y también de la situación económica de Argentina. La crisis del país, que lleva años agravándose, hace que cada vez menos personas puedan dedicar tiempo y energía a la educación extraescolar de sus hijos. Por otro lado, hay que señalar que el creciente protagonismo de Polonia a nivel internacional anima a muchos descendientes de emigrantes a aprender la lengua polaca, ya que la ven como una oportunidad para estudiar o trabajar en la patria de sus antepasados. Todas estas condiciones influyen de manera significativa en la forma en que se imparte actualmente la enseñanza de la lengua polaca en Argentina, lo cual se reflejará en la primera parte del libro.

Los perfiles de los profesores presentados en la segunda parte del estudio se anudan a dichas reflexiones. Decidimos que la imagen de la enseñanza del polaco en Argentina realizada desde la perspectiva de una fría descripción informativa solo será coherente cuando se complete con las anotaciones biográficas de las personas que crearon esta enseñanza, por necesidad del corazón, por sentido de misión, la mayoría de las veces gratuitamente, luchando contra la falta de manuales o de locales apropiados. Sus historias individuales, sus esfuerzos y motivaciones proporcionan una imagen cabal de las actividades que se llevaron a cabo en Argentina en el ámbito de la enseñanza de la lengua polaca y nos permiten reflejar la realidad en la que tuvo lugar el proceso.

Nuestro objetivo consistía en darles voz a los profesores. La respuesta a nuestro llamamiento fue mayor de lo que esperábamos, y hasta 41 profesores de polaco que trabajan en Argentina se sumaron al proyecto. El grupo de profesores cuyos perfiles presentamos es diverso, ya que incluye a representantes de distintas generaciones de emigrantes, así como a los argentinos mismos. Sin embargo, todos comparten el amor por Polonia, su cultura, tradición, historia y lengua. Por lo tanto, esta publicación fue creada para dejar una huella permanente de las actividades e iniciativas emprendidas en los últimos años a favor de la lengua y la cultura polacas, y tal vez en el futuro inspire más investigaciones sobre la educación polaca en Argentina.

Bibliografia

1.¡polski!, red. J. Piątkowski, Ambasada RP w Buenos Aires, Buenos Aires 2021.
2.100 × 100 Polonia en Buenos Aires. Un paseo por los lugares polacos en Buenos Aires, Argentina 2018, s. 22, https://bibliotecadomeyko.com.ar.
3.50 lat Polskiego Ośrodka Katolickiego OO. Bernardynów w Martin Coronado (Argentyna), w: Polacy i Polonia na świecie. Stan badań i ich perspektywy na XXI wiek. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej 15–17 września 2006, red. K. Dopierała, A. Sudoł, Biblioteka Publiczna im. Marii Konopnickiej Wydawnictwo „Hańcza”, Suwałki–Warszawa–Bydgoszcz 2008.
4.Bańkowska E., Język zbiorowości polonijnej w Argentynie, w: Język polski poza granicami kraju, red. S. Dubisz, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 1997.
5.Biuletyn Informacyjny Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” 1992, nr 14–15, s. 18, http://wspolnotapolska. org.pl/pismo/1992-014_15.pdf.
6.Borowski A., Cygan W., Wielcy Polacy, których powinien poznać świat, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2021.
7.Coste D., North, B., Sheils J., Trim J., Europejski system opisu kształcenia językowego: uczenie się, nauczanie, ocenianie, tłum. W. Martyniuk, Warszawa 2003.
8.Czajkowski J., 25 lat Ochronki i Szkoły Polskiej w Azarze, w: Polonia argentyńska w piśmiennictwie polskim. Antologia, red. M. Bryszewska, J. Gmitruk, J. Mazurek, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Buenos Aires–Warszawa 2004.
9.Davies N., Szlak nadziei. Armia Andersa. Marsz przez trzy kontynenty, Rosikon press, Warszawa 2015.
10.Fernández-Palazzo A., Uzarowicz T., PONA – uczyć nauczycieli, w: ¡polski!, red. J. Piątkowski, Ambasada RP w Buenos Aires, Buenos Aires 2021.
11.Golz P., Dzień Polskiego Osadnika świętem narodowym w Argentynie, https://polonika.pl/poloniktygodnia/ argentyna-dzien-osadnika-polskiego.
12.Guillermo-Sajdak M., Bilingwizm polsko-hiszpański w Argentynie: Drogi akulturacji polskich emigrantów w Buenos Aires, Córdobie, Santa Fe oraz Misiones, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Warszawa 2015.
13.Kęsik K., Emigracyjna Działalność Ks. Szczepana Walkowskiego – Kapłana Diecezji Częstochowskiej (1912–1969), „Studia Polonijne” 2022, t. 43, s. 337–363. DOI: http://doi.org/10.18290/ sp2243.14.
14.Krzyczkowski H., Z cyklu „Moi przyjaciele” Mieczysław Kruszewski, „Przegląd Pruszkowski” 2004, nr 1, s. 65–83.
15.Laskowska J., Technologie cyfrowe w nauczaniu języka polskiego jako obcego, „Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców” 2019, nr 26, s. 161–170.
16.Lipińska E., Seretny A., Język odziedziczony – polszczyzna pokoleń polonijnych, „Poradnik Językowy” 2016, nr 10, s. 45–61.
17.Lipińska E., Seretny A., Między dydaktyką języka ojczystego a obcego: nauczanie języka polskiego w szkołach polonijnych w Stanach Zjednoczonych, w: (Nie)swój język polski: nowe horyzonty w językoznawstwie stosowanym, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków 2012.
18.Lipińska E., Seretny A., Między językiem ojczystym a obcym. Nauczanie i uczenie się języka odziedziczonego na przykładzie chicagowskiej diaspory polonijnej, Księgarnia Akademicka, Kraków 2012.
19.Łukasz D., Organizacja oświaty polskiej (1904–1939), w: Polacy, Rusini i Ukraińcy, Argentyńczycy: Osadnictwo w Misiones 1892–2009, Biblioteka Iberyjska. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Warszawa 2013.
20.Malejka J., Cykliczne warsztaty metodyczne dla nauczycieli języka polskiego w Argentynie, „Kwartalnik Polonicum” 2018, nr 28–29, s. 79–83.
21.Martyniuk W., ESOKJ 2020: nowy, zmodernizowany europejski system opisu kształcenia językowego, „Postscriptum Polonistyczne” 2021, nr 28, s. 1–18.
22.Matula L.A., El Centenario de la Unión Polaca en Berisso, Editorial Dunken, Buenos Aires 2016.
23.Mazurek J., Kraj a emigracja. Ruch ludowy wobec wychodźstwa chłopskiego do krajów Ameryki Łacińskiej (do 1939 r.), Biblioteka Iberyjska, Warszawa 2006.
24.Mikołajczyk M., Materiały do biografii Księdza Jerzego Bekiera w Bibliotece Polskiej im. Ignacego Domeyki w Buenos Aires, „Polonia Maior Orientalis. Studia z dziejów Wielkopolski Wschodniej” 2018, t. V, s. 177–186.
25.Pielacińska N., Seniów A., Argentyna w prozie wspomnieniowej Józefy Radzymińskiej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecinskiego, Szczecin 2020.
26.Pindel T., Za horyzont. Polaków latynoamerykańskie przygody, Znak, Kraków 2018.
27.Polacy, Rusini i Ukraińcy, Argentyńczycy: Osadnictwo w Misiones 1892–2009, red. R. Stemplowski, Biblioteka Iberyjska, Warszawa 2013.
28.Polonia argentyńska w piśmiennictwie polskim. Antologia, red. M. Bryszewska, J. Gmitruk, J. Mazurek, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Buenos Aires–Warszawa 2004.
29.Polski Ośrodek Katolicki oo. Franciszkanów w Martin Coronado 1958–1983, Buenos Aires 1983.
30.Polskie zwyczaje i tradycje, ORPEG, Warszawa 2020.
31.Popielarczyk-Pałęga A., Szczerbiński M., Misjonarz, historyk, społecznik. Życie i działalność ojca doktora Antoniego Herkulana Wróbla, w: Polski misjonarz na ziemi argentyńskiej. Studia historyczne i politologiczne. Tom dedykowany ojcu doktorowi Antoniemu Herkulanowi Wróblowi OFM, red. M. Szczerbiński, K. Wasilewski, Stowarzyszenie Naukowe Polska w świecie, Gorzów Wielkopolski 2011.
32.Prizel-Kania A., Nauczanie języka polskiego jako obcego wspomagane komputerowo – badanie opinii nauczycieli, „Języki Obce w Szkole” 2017, nr 1, s. 88–92.
33.Pyzik S.P., Polacy w Argentynie i w innych krajach Ameryki Południowej, Fundacja Semper Polonia, Warszawa 2004.
34.Pyzik S., Z dziejów szkolnictwa polskiego w Argentynie, w: Polonia argentyńska w piśmiennictwie polskim. Antologia, red. M. Bryszewska, J. Gmitruk, J. Mazurek, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Buenos Aires–Warszawa 2004.
35.Radzymińska J., Biały orzeł nad Rio de la Plata, Wydawnictwo MON, Warszawa 1971.
36.Seniów A., Szkoła Języka i Kultury Polskiej w argentyńskiej Wandzie i jej wpływ na status polszczyzny w zbiorowości polonijnej, „Heteroglossia. Studia kulturoznawczo‑filologiczne” 2022, nr 12, s. 181–194.
37.Seniów A., The status of Polish in the Polish community in Argentina. A historical and contemporary perspective, w: Polish as a heritage language around the world. Selected de diaspora communities, red. P. Romanowski, A. Seretny, Routledge. Taylor & Francis Group, London–New York 2025.
38.Smolana K., Za Ocean po lepsze życie, w: Dzieje Polonii w Ameryce Łacińskiej, red. M. Kula, Ossolineum, Wrocław 1983.
39.Spotkałem dobrych ludzi. Wspomnienia nauczycieli kierowanych do pracy wśród Polonii i Polaków za granicą, cz. 2, red. M. Zaczek, J. Wójtowicz, M. Muszyńskiej, ORPEG, Warszawa 2022.
40.Stemplowski R., Role społeczne księdza katolickiego w Argentynie od połowy XIX w. do połowy XX w., w: Polacy, Rusini i Ukraińcy, Argentyńczycy: Osadnictwo w Misiones 1892–2009, Biblioteka Iberyjska. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Warszawa 2013.
41.Stemplowski R., Liczebność i rozmieszczenie słowiańskich osadników rolnych w Misiones (1897– 1947), w: Słowianie w argentyńskim Misiones 1897–1977, PWN, Warszawa 1991.
42.Śliwińska J., Polski paszport jak polisa. Brazylijczycy i Argentyńczycy starają się o obywatelstwo starej ojczyzny, „Dziennik Gazeta Prawna” 2020, https://wiadomosci.dziennik.pl/swiat/ artykuly/8050666,polska-paszport-polisa-brazylia-argentyna-obywatelstwo-cudzoziemcyemigracja- pruskie-zabory.html.
43.Tyczka J., Biogramy polskich werbistów: część 1: A–K, „Nurt SVD” 1985, nr 35, s. 1–220.
44.Urbański E.S., Sylwetki polskie w Ameryce Łacińskiej XIX-ego i XX-ego wieku, Stevens Point, Wisconsin 1991.
45.Wróbel A.H, Bochnak O., Szkolnictwo polskie w Argentynie i wychowanie religijne w polskich szkołach, „Zeszyty Naukowe. Polski Uniwersytet na Obczyźnie w Londynie” 2015, nr 3, s. 275–285.
46.Wróbel A.H., Działalność kulturalna Polskiego Ośrodka Katolickiego Oo. Franciszkanów-Bernardynów w Martin-Coronado (Argentyna), „Studia Polonijne” 1986, t. 10, s. 347–355.
47.Wróbel A.H., Historia duszpasterstwa polskiego w Argentynie w latach 1897–1997, Imprimi Podest, Buenos Aires 2002.
48.Wróbel A.H., Rola duszpasterstwa polonijnego w krzewieniu kultury polskiej w Argentynie, w: Polonijna Panorama. Szkice poświęcone pamięci Bolesława Wierzbiańskiego, red. W. Piątkowska- -Stepaniak, M. Masnyk, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2008.
49.Wróbel A.H., Z historii szkolnictwa polonijnego w Argentynie, „Studia Polonijne” 1983, nr 7, s. 341–351.
50.Wychódzki M., Wstęp koordynatora Wydziału ds. wspomagania oświaty polonijnej i polskojęzycznej w ORPEG, w: Spotkałem dobrych ludzi. Wspomnienia nauczycieli kierowanych do pracy wśród Polonii i Polaków, red. S. Chwedorczuk, ORPEG, Warszawa 2018.
51.Żak J., Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2. Korpusu Polskiego, Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2014.
52.Prasa polonijna w Argentynie
53.15 lat działalności PMS, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1965, nr 2977, s. 4.
54.20-lecie Związku i Poświęcenie Kamienia Węgielnego pod Dom Związkowy w Quilmes, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1951, nr 2279, s. 6.
55.Cele i zadania PMS w Argentynie „Głos Polski – La voz de Polonia” 1959, nr 2689, s. 5.
56.Kronika Związkowa, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1949, nr 2162, s. 5.
57.Listy do Redakcji, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1966, nr 2485, s. 6.
58.Nowy rok w Domu Polskim, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1950, nr 2232, s. 1.
59.Pielacińska N., Seniów A., Diplomatura de profesores argentinos en enseñanza del polaco, „Głos Polski – La voz de Polonia” 2024, nr 5, s. 15–16.
60.Polski Ośrodek Kulturalny, Z życia Towarzystw „Głos Polski – La voz de Polonia” 1949, nr 2173, s. 12.
61.Sprawozdanie Zarządu Związku Polaków w Argentynie 1948/1949, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1949, nr 2154, s. 6–10.
62.Sprawozdanie ze zjazdu nadzwyczajnego Federacji Polskich Towarzystw i Organizacyj Społecznych „Dom Polski”, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1931, nr 40, s. 2–5.
63.Wieczór Kultury, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1955, nr 2485, s. 5.
64.Woszczynin J., Listy do Redakcji – Warto, „Kurier Polski” 1959, nr 115, s. 4.
65.Wróbel A.H., Duszpasterstwo polskie w Cordobie, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1974, nr 3433, s. 9–10.
66.Wróbel A. H., Dlaczego nic o księżach polskich. Na marginesie książki Józefy Radzymińskiej, „Kurier Polski” 1972, nr 766, s. 4–5.
67.Z wizytacji szkoły PMS w Apostoles, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1976, nr 3577, s. 10.
68.Z życia Towarzystw, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1949, nr 2170, s. 12.
69.Z życia Towarzystw, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1949, nr 2155, s. 12.
70.Z życia Towarzystw, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1949, nr 2157, s. 12.
71.Z życia Towarzystw, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1949, nr 2181, s. 12.
72.Z życia Towarzystw, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1950, nr 2190, s. 11.
73.Z życia Towarzystw, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1950, nr 2197, s. 12.
74.Z życia Towarzystw, „Głos Polski – La voz de Polonia” 1951, nr 2279, s. 7.
75.Materiały ze zbiorów bibliotek i archiwów prywatnych
76.Akt uzyskania osobowości prawnej przez Centro Cultural Polaco (utworzonego w miejsce działającego nielegalnie od 1936 r., „Comite cultural Polaco”, AAN, sygnatura 713/22/0/-/1.
77.Gimińska K., Sprawozdanie Polskiej Macierzy Szkolnej na Radę Administracyjną w dn. 5 kwietnia 2003 r., Archiwum Biblioteki Polskiej im. Ignacego Domeyki, sygnatura 713/54.
78.Kruszewski M., List do Fundación Colonizadora del Norte z 2.08.1977, Archiwum Biblioteki Domeyki, sygn.713/2/66.
79.Kruszewski M., Polska Macierz Szkolna, Archiwum Polskiej Macierzy Szkolnej w Buenos Aires, 1987.
80.Projekt utworzenia Instytutu Języka Polskiego im. Adama Mickiewicza w Buenos Aires, Buenos Aires, 15.02.2007.
81.Toczyłowski W., Projekt polskich kursów maturalnych w Buenos Aires, list z 9.12.1969 r., Archiwum Biblioteki Domeyki, Sygn.713/75/0/-/1.
82.Ulotka reklamowa PMS Alma Mater Polonia, Archiwum Biblioteki Polskiej im. Ignacego Domeyki, sygnatura 713/54.
83.Warzyca K., Rola Polskiej Macierzy Szkolnej w Polonii argentyńskiej, niepublikowany raport z działalności PMS z 15.08.2008 r.
84.Zgromadzenie Sióstr Zmartwychwstania Pańskiego w Buenos Aires, reprodukcje cyfrowe w Bibliotece Polskiej im. Ignacego Domeyki w Buenos Aires i w Ośrodku KART A w Warszawie, sygnatura: PL_1001_FOK_0150_0003_0003_0001_0001_0001 (data dostępu: 15.07.2024)