Miasta nadwodne. Problemy rozwoju i strategiczne zarządzanie

Wersja elektroniczna publikacji dostępna na licencji CC BY-SA 4.0 po 12 miesiącach od daty wprowadzenia do obrotu: styczeń 2025

Monografia Sławomira Doburzyńskiego i Marka Dutkowskiego „Miasta nadwodne. Problemy rozwoju i strategiczne zarządzanie” ma na celu poznanie i systematyzację stanu wiedzy i kierunków dalszych badań w zakresie powstawania, funkcjonowania i rozwoju miast nadwodnych, poznanie istoty miasta nadwodnego oraz relacji miasta z akwenem oraz identyfikację czynników stanowiących o znaczeniu i sukcesie rozwojowym miast nadwodnych oraz tego, co w ich wewnętrznej strukturze i sposobach funkcjonowania o takim sukcesie lub porażce decyduje. Wzięto przy tym pod uwagę możliwie szerokie spektrum czynników o charakterze przyrodniczym, społecznym, ekonomicznym, historycznym, jak i losowym. Ich współwystępowanie i wzajemne przenikanie się odpowiadają bogactwu wariantów, jakie przybiera porządek funkcjonowania i rozwoju miast nadwodnych przy zachowaniu kluczowych cech uzasadniających zdefiniowanie ich jako osobną klasę obiektów, dokonywanie porównań oraz wyprowadzanie wniosków i uogólnień w odniesieniu do nich. Wykorzystanie różnego rodzaju źródeł odwołujących się do tradycji urbanistycznych i systemów ekonomicznych ze wszystkich części świata prowadzi do wniosku o braku w literaturze przedmiotu uporządkowanej i dającej możliwości efektywnego stosowania matrycy pojęciowej i instrumentarium teoretycznego dla zasadniczego pytania pracy. Niezbędne było zatem podjęcie próby uzyskania – oprócz celów poznawczych – także ważnych celów metodycznych w postaci wprowadzenia jednorodnej perspektywy badawczej dla szerokiej klasy obiektów opartej na określeniu sekwencji uwarunkowań rozwoju miast nadwodnych, a również sformułowania autorskiej metody opisu i analizy aspektów istotnych dla oceny rozwoju miasta nadwodnego w postaci modelu rozwoju miasta nadwodnego. Postępowanie badawcze musiało zatem polegać na gromadzeniu i porządkowaniu źródeł oraz ich przeglądzie w ramach możliwie uniwersalnej koncepcji procesu rozwojowego miasta oraz jego relacji z przestrzenią. W toku pracy koncepcja ta znalazła wyraz we wzmiankowanej autonomicznej propozycji teoretycznej.

Praca składa się z pięciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym syntetycznie przedstawione zostały poznawcze, metodyczne i praktyczne aspekty badań miast nadwodnych. Podkreślony został geograficzny charakter fenomenu miasta nadwodnego i konsekwencje poznawcze i metodyczne. Równocześnie jednak wskazano praktyczne znaczenie wiedzy geograficznej dla zarządzania obszarami nadwodnymi. W kolejnym rozdziale skupiono się na systematyzowaniu aspektów związanych z powstawaniem, funkcjonowaniem i rozwojem miast nadwodnych, przy położeniu akcentu na indywidualny charakter bądź typowość przypadków wyłonionych w toku własnych obserwacji bądź przywoływanych w literaturze przedmiotu. Rozdział trzeci przenosi uwagę na sferę praktyki administracyjnej i zarządczej odpowiedzialnej – w znacznej mierze – za wykorzystanie naturalnych potencjałów bądź przeciwdziałanie zagrożeniom wynikającym z nadwodnej lokalizacji. Koncepcja rozwoju jest tu widziana i systematyzowana nie jako wypadkowa zjawisk i procesów dokonujących się w przestrzeni politycznej, ekonomicznej i społecznej, ale jako materia świadomej i ukierunkowanej działalności człowieka ukierunkowanej na określone cele. W tym sensie sukces rozwojowy jest rozumiany i prezentowany jako wynik przede wszystkim zdolności do efektywnego działania, a nie następstwo zdarzeń zewnętrznych i pozostających poza zasięgiem wpływu lokalnej społeczności.

W rozdziale czwartym zawarto szerokie omówienie czynników rozwoju miast nadwodnych. Autorski punkt wyjścia dla tej perspektywy stanowi koncepcja relacji funkcjonalnych jako podstawowego dla funkcjonowania miasta, jego składowych i społeczności miejskiej paradygmatu orientowania się w przestrzeni fizycznej, ekonomicznej i społecznej. Zaproponowano kilka ujęć najlepiej – w ocenie Autorów – tłumaczących ścieżki rozwojowe miast nadwodnych różnych klas i lokalizacji oraz zachodzące w nich procesy długiego trwania: realizację funkcji bramowej, wymiar regionalny istnienia i oddziaływania miasta, zjawisko metropolizacji, udział w globalnej sieci miast, a także polski przykład względnej obojętności na nadwodne położenie i znaczenie ośrodków miejskich.

W rozdziale piątym omówiono gromadzone w wielu krajach bogate doświadczenia w zakresie zarządzania obszarami i miastami nadwodnymi, zarówno w kontekście wniosków płynących z licznych powodzi i podnoszenia poziomu światowego oceanu, jak i w odniesieniu do rosnącej świadomości znaczenia i wartości cennych miejskich obszarów nadwodnych, poportowych, postoczniowych. Przedstawiono wybrane praktyki w tym zakresie będące wynikiem poszukiwań literaturowych i obserwacji autorskiej. Omówione zostało zagadnienie formułowania i wdrażania zarządzania strategicznego w kontekście miast nadwodnych różnych klas wielkości i charakteru z uwzględnieniem dominujących tendencji, takich jak rewitalizacja, realizacja wielkich projektów w sferze nadwodnej, a zwłaszcza uwarunkowania funkcjonowania waterfrontu. Przywołane zostały typologie trafnie porządkujące wyzwania i rozwiązania przyjmowane przez miasta, zwłaszcza z obszaru Europy Zachodniej, jako kanwa dla własnych wniosków i refleksji. Podano przy tym zaczerpnięte z literatury przedmiotu i autorskiej analizy wdrażanych realizacji przykłady dokumentów strategicznych i rozwiązań z dorobku wybranych miast.

Podejście akcentujące związki funkcjonalne, skalę i dynamikę procesów rozwojowych jako indywidualne cechy, pozwala na przywrócenie proporcji między wizją miasta znajdującego się pod przemożnym wpływem żywiołu i uzależnionego od jego (pozytywnego lub negatywnego) wpływu a współczesną koncepcją zrównoważonego, racjonalizowanego i kontrolowanego rozwoju. W tej perspektywie możliwe jest – postulowane wobec bogactwa materiału i wskazywanego braku jego syntetyzujących ujęć – analizowanie, zestawianie i wzbogacanie doświadczeń globalnych metropolii i mniejszych miast rozpoznających swoje relacje z akwenem.

Uzyskanie tego modelu należy uznać za podstawowe osiągnięcie pracy. Sformułowane w ramach poszczególnych rozdziałów wnioski mogą być traktowane zarówno jako przesłanki do szczegółowych rozważań i poszukiwań w toku procedury badawczej, jak i praktyczny wkład w procesy zarządcze podejmowane na poziomie lokalnym i regionalnym. Jak się wydaje, przeprowadzona analiza potwierdza zasadność i efektywność metod polegających na łączeniu narracji i narzędzi z różnych dziedzin wiedzy, w tym geografii społeczno- -ekonomicznej, historii, socjologii i makroekonomii. Jeśli nawet wymusza to kompromis niesatysfakcjonujący dla żadnej z orientacji, to przynosi przy okazji różnorodność i otwartość nastawień odpowiednią dla przedmiotu badania, jakim jest miasto i jego wielorakie związki z otoczeniem.