Przegląd Zachodniopomorski


ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2020.2-06
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / z. 2 2020
Inkunabuły dawnej biblioteki gimnazjalnej w Szczecinie − próba odtworzenia zasobu

Autorzy: Agata Michalska
Słowa kluczowe: Gimnazjum Mariackie biblioteka Szczecin inkunabuły Pedagogium Gimnazjum Akademickie Królewskie i Miejskie Gimnazjum
Data publikacji całości:2020
Liczba stron:23 (119-141)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

W artykule omówiono losy piętnastowiecznego księgozbioru biblioteki Gimnazjum Mariackiego (Marienstiftsgymnasium) w Szczecinie do czasu jego rozproszenia. Szkoła funkcjonowała pod tą nazwą w latach 1869–1945, choć jej początek wiążę się z książęcym Pedagogium działającym od 1544 roku i zlokalizowanym w sąsiedztwie kościoła Mariackiego. Istniejąca od średniowiecza przykościelna libraria stała się w niedługim czasie od otwarcia szkoły, także jej biblioteką. Najwięcej informacji o zasobie dostarcza katalog systematyczny z 1780 roku, opracowany przez rektora i bibliotekarza ówczesnego Gimnazjum Akademickiego – Davida Friedricha Eberta. Kolejny, przygotowany przez profesora historii Johanna Jakoba Sella w 1816 roku, obejmował zbiory po połączeniu gimnazjum z liceum (1805 r.). W latach czterdziestych XIX wieku gotowy był sześciotomowy katalog, którego część dostępna jest w Archiwum Państwowym w Szczecinie. O zachowanych egzemplarzach informują opublikowane katalogi oraz zeszyty rejestracyjne IBP w Bibliotece Narodowej. W artykule zaprezentowano wykaz inkunabułów które u progu XX wieku znajdowały się w dawnej bibliotece gimnazjalnej oraz wskazano obecne miejsce ich przechowywania. Większość, z 50 zachowanych, znajduje się w Książnicy Pomorskiej w Szczecinie (24), pozostałe w bibliotekach uniwersyteckich w Poznaniu (11), Warszawie (6) i Toruniu (3), dwa w Bibliotece Narodowej, jeden w Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie oraz prawdopodobnie trzy w Staatsbibliothek w Berlinie. Odtworzony zbiór scharakteryzowano pod kątem tematycznym i typograficznym.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Źródła niepublikowane
2.Archiwum Państwowe w Szczecinie. Gimnazjum Mariackie w Szczecinie, sygn. 65/299/0/1330, 1351, 1352, 1354, 1360−1362.
3.Archiwum Państwowe w Szczecinie. Zbiór Samuela Gottlieba Loepera, sygn. 65/11/0/145, dok. 1.
4.Ebert, David Friedrich. Catalogus systematicus librorum Bibliothecae aedis Cathedralis Marianae et Regii Gimnasii et academici Sedinensis… Paleo-Stetini, 1780 [rękopis].
5.Biblioteka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, sygn. Rkps 3276.
6.Löper, Johann Wilhelm. Catalogus Bibliothecae Theologicae e donatione Mülleri [rękopis], [ante 1768]. Książnica Pomorska w Szczecinie, sygn. Rkps 37/2.
7.Löper, Johann Wilhelm. Catalogus systematicus Theologicae Bibliothecae Gymnasii acad. et regii Sedin. [rękopis], [ante 1768]. Książnica Pomorska, sygn. Rkps 37/1.
8.Sell, Johann Jakob. Catalogus der Bibliothek des vereinigten königlichen und Stadt-Gymnasii zu Stettin [rękopis], [1816]. Książnica Pomorska w Szczecinie, sygn. Rkps 5.
9.Zeszyty rejestracyjne IBP – Biblioteka Narodowa, Zakład Starych Druków. Cieszyn II.
10.Literatura
11.Archivbibliothek beim Stadtarchiv. Dostęp 10.04.2020. https://fabian.sub.uni-goettingen.de/fabian.
12.Archivbibliothek_Stralsund#269. Dostęp 10.04.2020. https://inkunabeln.digitale-sammlungen.de.
13.Böhmer, Wilhelm. De Pomeranorum historia literaria. Berolini: impensis Ge. Reimeri, 1824.
14.Borysowska, Agnieszka. „Księgozbiory pomorskie − dziedzictwo piśmiennicze państwa Gryfitów. Rekonesans badawczy”. W: Książka dobrem kultury i źródłem wiedzy, red. Ewa Komorowska, Ewa Panter, Danuta Stanulewicz, Jerzy Mechliński, 141−163. Szczecin: Volumina.pl Daniel Krzanowski, 2015.
15.Borysowska, Agnieszka. Kultura książki w dawnym Szczecinie (XVI−XVIII w.). Studia z pogranicza bibliologii i literaturoznawstwa. Szczecin: Książnica Pomorska im.
16.Stanisława Staszica, 2018.
17.Borysowska, Agnieszka. „Powojenne losy szczecińskich księgozbiorów historycznych na przykładzie biblioteki Andreasa Müllera Greiffenhagiusa (1630−1694)”. W: Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej, red. Aleksandra Siuciak, 95−106. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2015.
18.Chwalewik, Edward. Zbiory polskie, archiwa, bibljoteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejscowości ułożone. T. 2. Warszawa−Kraków: Wydawnictwo J. Mortkowicza; Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie, 1927.
19.Cramer, Daniel. Das Grosse Pomrische Kirchen Chronicon… Gedruckt zu Alt. Stettin: durch vnd in verlegung Nicol. Barthelt, 1628.
20.Ebert, David Friedrich. Historiam Bibliothecae Templi Collegiati B. Mariae dicati enarrans… patronos, fautores, collegas, amicos… invitat… Stetini: typis H. G. Effenbart... [1783].
21.Gaziński, Radosław. „Pedagogium Książęce (lata 1544−1667)”. W: Akademicki Szczecin XVI−XXI wiek, red. Piotr Niedzielski, Waldemar Tarczyński, 15−46. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2016.
22.Gesamtkatalog der Wiegendrucke. T. 1−12. Leipzig−Stuttgart: Hiersemann; Berlin: Akademie-Verlag, 1925−2008. Dostęp 10.04.2020. https://www.gesamtkatalogderwiegendrucke.de.
23.Gut, Paweł. „Szczecińskie akademickie szkoły średnie w II połowie XVII i XVIII wieku”. W: Akademicki Szczecin XVI−XXI wiek, red. Piotr Niedzielski, Waldemar Tarczyński, 47−80. Szczecin, 2016.
24.Hain, Ludwig Friedrich Theodor. Repertorium bibliographicum, in quo libri omnes ab arte typographica inventa usque ad annum MD typis expressi ordine alphabetico
25.vel simpliciter enumerantur vel adcuratius recensentur. T. 1−2. Stutthartiae-Lutetiae Parisiorum: J.G. Cotta, 1826−1838.
26.Inkunabelkatalog deutscher Bibliotheken (INKA). Dostęp 10.04.2020. http://www.inka.uni-tuebingen.de.
27.Iwańczuk, Jan. Hugo Lemcke. Encyklopedia Pomorza Zachodniego – pomeranica.pl. Dostęp 10.04.2020. http://www.encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Hugo_Lemcke.
28.Jahresbericht der Stadtbibliothek Stettin 1914. Sonderdruck aus dem Verwaltungsbericht der Stadt Stettin für das Jahr 1914. Stettin [1915].
29.Jahresbericht der Stadtbibliothek Stettin 1915. Sonderdruck aus dem Verwaltungsbericht der Stadt Stettin für das Jahr 1915. Stettin [1916].
30.Jäncke, Johann David. Johann David Jäncken... Vorbericht von seiner Abhandlung des gelehrten Pommer-Landes… Stargard: Gedruckt bey Joh. Tillern... [1732].
31.Kawecka-Gryczowa, Alodia, Maria Bohonos, Eliza Szandorowska, oprac. Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur. T. 1: cz. 1−2. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1970.
32.Kawecka-Gryczowa, Alodia, Maria Bohonos, Eliza Szandorowska, Michał Spandowski, oprac. Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur. Addenda. Indices. T. 2. Wrocław: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1993 [1994].
33.Kętrzyński, Wojciech. Z archiwów i bibliotek szczecińskich. [Lwów]: Druk. Zakładu Nar. im. Ossolińskich, 1909. [Odbitka ze Sprawozdania z czynności Zakładu Narodowego im. Ossolińskich za rok 1908].
34.Komender, Teresa, oprac. Katalog druków XV i XVI wieku w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. T. 1, cz. 1: XV w. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu
35.Warszawskiego, 1994.
36.Kosman, Janina. „Działalność pedagogiczna Hugo Lemckiego i dzieje gimnazjum Mariackiego w Szczecinie”. W: Hugo Lemcke. Materiały z polsko-niemieckiego seminarium naukowego w Książnicy Pomorskiej 5 grudnia 2000, komitet red. Aleksandra Solarska, Bogdan Twardochleb, Barbara Sztark, Małgorzata Płoszczyńska,
37.45–60. Szczecin: Książnica Pomorska, 2001.
38.Kosman, Janina. Z dziejów bibliotek w pruskiej prowincji Pomorze w XIX i początkach XX wieku. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, 2013.
39.Laire, François-Xavier. Index librorum ab inventa typographia ad annum 1500. Cz. 1. Senonis: apud viduam et filium P. Harduini Tarbé…, 1791.
40.Łukaszewski, Jakub. „Jeszcze o inkunabułach szczecińskiego Gimnazjum Mariackiego w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu („nowe” egzemplarze i fragmenty)”. Przegląd Zachodniopomorski 2 (2020): 143–166
41.Michalska, Agata. David Friedrich Ebert. Encyklopedia Pomorza Zachodniego – pomeranica.pl. Dostęp 10.04.2020. http://www.encyklopedia.szczecin.pl/wiki/David_Friedrich_Ebert.
42.Michalska, Agata. „Inkunabuły bibliotek Pomorza Zachodniego i ich powojenne losy”. W: Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów historycznych po II wojnie światowej, red. Aleksandra Siuciak, 129–138. Malbork: Muzeum Zamkowe, 2015.
43.Michalska, Agata. Johann Jakob Sell. Encyklopedia Pomorza Zachodniego – pomeranica.pl. Dostęp 10.04.2020. http://www.encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Johann_Jakob_Sell.
44.Michalska, Agata, Alicja Łojko, oprac. Katalog inkunabułów Książnicy Pomorskiej w Szczecinie. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, 2016.
45.Mielcarek, Zofia, Bolesław Owczarek. Od Pedagogium do Uniwersytetu Szczecińskiego. Szczecin: „Glob”, 1985.
46.Oelrichs, Johann Carl Conrad. D. Joh. Carl Conrad Oelrichs... Fortgesetzte Historisch-Diplomatische Beyträge zur Geschichte der Gelahrtheit, besonders im Hertzogthum Pommern. Berlin: in Commission der Real- Schule Buchhandlung; Alten-Stettin: gedruckt bey Johann Heinrich Leich..., 1770.
47.Oelrichs, Johann Carl Conrad. Historische Nachricht von einer ansehnlichen Schenkung gedruckter Schriften an die Bibliothek des königlichen akademischen Gymnasii zu Alten Stettin. Alten Stettin: gedruckt bey Herm. Gottfr. Effenbart, 1755.
48.Płoszczyńska, Małgorzata Elżbieta. Wilhelm Böhmer. Encyklopedia Pomorza Zachodniego–pomeranica.pl. Dostęp 10.04.2020. http://www.encyklopedia.szczecin.pl/wiki/Wilhelm_B%C3%B6hmer.
49.Schwann, Stanisław, wyd. Descriptio Paedagogii Stetinensis 1573. Opis Pedagogium Książęcego w Szczecinie. Szczecin: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1966.
50.Skiba, Aleksandra. „Kolekcja Matthäusa Heinricha Liebeherra w bibliotece Gimnazjum Akademickiego w Szczecinie”. W: Od Pedagogium Książęcego do Gimnazjum Mariackiego. Z dziejów szkolnictwa półwyższego w Szczecinie do początków XIX w., 159–171. Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, 2018.
51.Spandowski, Michał. Catalogue of Incunabula in the National Library of Poland. Warsaw: The National Library of Poland – Publishing Department, 2020.
52.Spandowski, Michał. „Inkunabuły dawnych bibliotek w Stargardzie”. Stargardia 8 (2013): 41–97.
53.Stalla, Gerhard, Günter Mayer, Hermann Engel, oprac. Bayerische Staatsbibliothek Inkunabelkatalog. T. 1−7, red. Elmar Hertrich. Wiesbaden: Ludwig Reichert, 1988−2009.
54.Strutyńska, Maria, oprac. Katalog inkunabułów Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 1995.
55.Szajko, Urszula, oprac. Biblioteka Książąt Pomorza Zachodniego: katalog. Szczecin: Książnica Pomorska, 1995.
56.Szajko Urszula. „Z dziejów czytelnictwa w Szczecinie w pierwszym stuleciu drukarstwa”. Bibliotekarz Zachodniopomorski 3 (1979): 99–146.
57.Universitätsbibliothek Greifswald. Dostęp 10.09.2019. http://fabian.sub.uni-goettingen.de/fabian?Universitaetsbibliothek_(Greifswald).
58.Venzke, Paul. Verzeichnis der in der Gymnasialbibliothek zu Stargard i. Pom. befindlichen Inkunabeln und Frühdrucke (bis 1525). Stargard: Druck von F. Hendess,
59.1910.
60.Voulliéme, Ernst. „Die Inkunabeln der Königlichen Bibliothek und der anderen Berliner Sammlungen. Neuerwerbungen der Jahre 1907–1914. Nachträge und Berichtigungen. Ein Inventar”. Zentralblatt für Bibliothekswesen. Beiheft 45 (1914): 96, 98.
61.Voulliéme, Ernst. „Die Inkunabeln der Preussischen Staatsbibliothek (früher Königlichen Bibliothek) und der anderen Berliner Sammlungen. Neuerwerbungen der Jahre 1915–1922. Nachträge und Berichtigungen. Ein Inventar”. Zentralblatt für Bibliothekswesen. Beiheft 49 (1922): 62.
62.Weber, Franz. „Die Inkunabel der Stettiner Stadtbibliothek”. Baltische Studien 14 (1910): 149–168.
63.Wehrmann, Martin. „Geschichte der Bibliothek des Marienstifts-Gymnasiums in Stettin”. Baltische Studien 44 (1894): 195–226.
64.Wiśniewski, Jerzy. „Początki układu kapitalistycznego 1713–1805”. W: Dzieje Szczecina. Wiek X–1805, red. Gerard Labuda, 445–702. T. 2. Warszawa–Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1985.
65.Wydra, Wiesław. Katalog inkunabułów Biblioteki Uniwersyteckiej w Poznaniu. Poznań: Biblioteka Uniwersytecka, 2002.