Między „Sterem” lwowskim i warszawskim. Działalność społeczna i publicystyczna Pauliny Kuczalskiej-Reinschmit na początku xx wieku

Data udostępnienia wersji cyfrowej na licencji CC-BY-SA: maj 2024

Materiały do publikacji zostały opracowane w ramach projektu naukowego finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki na podstawie decyzji nr DEC–2012/07/B/HS2/00335

Monografia przedstawia dwudziestowieczną fazę aktywności liberalnych emancypantek w Królestwie Polskim przed wybuchem pierwszej wojny światowej – działaczek skupionych wokół Pauliny Kuczalskiej-Reinschmit (1859–1921) w okresie między zamknięciem przez nią „Steru. Dwutygodnika dla spraw wychowania i pracy kobiet” wydawanego we Lwowie (1895–1897) a reaktywacją „Steru. Organu równouprawnienia kobiet” wydawanego w Warszawie (1907–1914).

W historii grupy liberalnych emancypantek warszawskich, pokazanej przez pryzmat biografii liderki, widać najważniejsze procesy społeczne determinujące na początku xx wieku status kobiet oraz indywidualne odpowiedzi na warunki życia przez te procesy wytwarzane. Biografia Pauliny Kuczalskiej-Reinschmit stanowiła jeden z wielu scenariuszy życiowych, jakie miały do wyboru zwolenniczki angażowania kobiecej energii w walkę narodu o przetrwanie pod zaborami. Dla emancypantek liberalnych zaangażowanie to oznaczało starania o równe prawa „bez różnicy płci”, rozumiane jako droga do demokratyzacji społeczeństwa wzmacniającej wspólnotę narodową. Ich dążenie do nauki, pracy, twórczości i praw obywatelskich oraz ich służba społeczna składają się w takim samym stopniu, jak biografie mężczyzn, na historię sukcesów i porażek polskiej inteligencji przed pierwszą wojną światową.

Aktywistki skupione wokół Pauliny Kuczalskiej-Reinschmit dostosowywały program swoich działań do warunków politycznych, gospodarczych i społecznych w Królestwie Polskim stanowiącym integralną część Rosji, wykorzystując każdą okazję do poszerzania puli praw kobiet. Na początku xx stulecia działały w takich legalnych instytucjach, jak komercyjna Czytelnia dla Kobiet (1898–1920), społeczna Delegacja Pracy Kobiet (1894–1904) i Koło Pracy Kobiet (1905–1907) przy warszawskim Towarzystwie Popierania Rosyjskiego Przemysłu i Handlu, nieformalny Związek Polski Równouprawnienia Kobiet (1905–1907); organizowały badania ankietowe wśród pracodawczyń i pracownic, kursy dokształcające dla robotnic, publiczne wykłady dotyczące sytuacji kobiet na rynku pracy itd. Działania te propagowały i komentowały za pomocą ulotek, broszur, jak również na łamach prasy codziennej i kobiecej, tygodników społecznych i magazynów ilustrowanych, między innymi „Kuriera Codziennego”, „Kuriera Warszawskiego”, „Bluszczu”, „Świata Kobiecego”, „Steru”, „Nowej Gazety”, „Krytyki”, „Ogniwa”, „Tygodnika Ilustrowanego”, „Wędrowca”.

W latach rewolucji 1905–1907, pod wpływem wydarzeń krajowych oraz obserwacji zagranicznego (także rosyjskiego) ruchu kobiecego, emancypantki warszawskie wysunęły żądania równych praw politycznych „bez różnicy płci”, skupiając się najpierw w nieformalnym Związku Polskim Równouprawnienia Kobiet (1905–1907), a następnie rozpraszając w wielu legalnych instytucjach zawodowych, oświatowych i samopomocowych. Jedną z takich instytucji był zalegalizowany przez Paulinę Kuczalską-Reinschmit w 1907 roku Związek Równouprawnienia Kobiet Polskich (1907–1921), w latach kolejnych zbliżający się programowo – choć w różnym stopniu – do innych organizacji kobiecych i ugrupowań politycznych o charakterze demokratycznym. „Ster. Organ równouprawnienia kobiet” (Warszawa 1907–1914) uważany był za prasowy organ Związku jako jednej z wielu kobiecych grup nacisku na polityków, którzy w czasie pierwszej wojny światowej tworzyli projekty przyszłego ustroju niepodległej Polski.