Kaukaz w relacji polskiego zesłańca – Antoniego Floriana Zielińskiego

Wersja elektroniczna publikacji dostępna na licencji CC BY-SA 4.0 po 12 miesiącach od daty wprowadzenia do obrotu: czerwiec 2024

W książce Kaukaz w relacji polskiego zesłańca – Antoniego Floriana Zielińskiego zaprezentowano sylwetkę i dokonania polskiego patrioty, który za udział w spisku Szymona Konarskiego został w 1838 roku skazany przez rosyjski sąd na zesłanie na Kaukaz, gdzie miał odbyć służbę wojskową w carskiej armii. Zieliński przebywał tam prawie dwadzieścia lat, w tym czasie zebrał cenne informacje o zwyczajach mieszkańców północnej części regionu. Po powrocie w rodzinne strony wykorzystał swoją wiedzę i doświadczenie do napisania interesującego opisu zwyczajów poznanych plemion kaukaskich. Zatytułował go „Opisanie o plemionach kaukaskich górali, z ich obrzędami i obyczajami w cywilnym wojennym i domowym bycie”. Po śmierci autora dokument został przekazany do Zakładu Narodowego Ossolińskich, gdzie jest przechowywany do dzisiaj. Relacja stanowi wartościowy wkład w badania etnograficzne regionu.

Monografia składa się z trzech części – w pierwszej przedstawiono życiorys Zielińskiego oraz opisano wydarzenia, w których brał udział. Druga część zawiera edycję wymienionego wyżej dokumentu. W trzeciej omówiono dokument i przedstawiono zasady jego edycji. Dzięki takiemu układowi najpierw zaprezentowano człowieka, a potem jego dzieło. W części pierwszej odnotowano udział Zielińskiego w konspiracji Szymona Konarskiego, przypomniano ograbienie wtedy przez Rosję jednej z najważniejszych polskich placówek oświatowych na Wołyniu – Liceum Krzemienieckiego i polski wkład w stworzenie uniwersytetu kijowskiego. Zatrudniony w tej uczelni bohater uczestniczył w konspiracyjnych spotkaniach polskich spiskowców, za co został skazany w 1838 roku przez rosyjski sąd na karne zesłanie do odbycia służby wojskowej na Kaukazie.

W związku z tym, że Zieliński nie był osobą znaczącą z racji pochodzenia i pozycji zajmowanej w strukturach konspiracyjnych, jego postać była zaledwie odnotowywana przez badaczy tego okresu. Zaliczono go jednak do grupy polskich poetów kaukaskich, której członkowie pozostawili w XIX wieku dzieła literackie poświęcone Kaukazowi. Jego najważniejsze dokonanie było dostępne tylko w rękopisie, dlatego znali je nieliczni badacze. Profesorowie Bohdan Baranowski i Andrzej Chodubski podjęli nieudane próby publikacji rękopisu. Ta książka spełnia te zamierzenia, zamykając długi okres starań o publikację relacji Zielińskiego.