Miłość to wspólna historia. O tym, jak kochamy w późnej dorosłości


ISBN: 978-83-7972-791-9    ISBN (online): 978-83-7972-792-6    ISSN: 0860-2751    OAI    DOI: 10.18276/978-83-7972-792-6
CC BY-SA   Open Access 

Lista wydań / T. (MCDII) 1328

Rok wydania:2024
Dziedzina:Dziedzina nauk społecznych
Dyscyplina:nauki socjologiczne
Słowa kluczowe: późna dorosłość miłość starość miłość jako opowieść
Autorzy: Urszula Kozłowska ORCID
Uniwersytet Szczeciński

Informacje

Wersja elektroniczna publikacji dostępna na licencji CC BY-SA 4.0 po 12 miesiącach od daty wprowadzenia do obrotu: wrzesień 2024

Abstrakt

Marcel Proust powiedział kiedyś – „Miłość nie istnieje w sobie, ale w nas, jest naszym osobistym dziełem”. Nie sposób nie przyznać racji wielkiemu francuskiemu pisarzowi, gdyż, kto „tworzy” miłość, jeśli nie my sami. Każdy ma swój obraz tego uczucia utkany z własnych doświadczeń, przeżyć, symboli, znaków dostarczonych przez kulturę, w której żyje. I chociaż przekaz ten ma uniwersalny charakter, posiada indywidualne konteksty. Tworzymy więc osobistą, specyficzną, unikalną opowieść o miłości, która pozwala nam zrozumieć, czego tak naprawdę chcemy i pragniemy.

W publikacji tej przedstawiono różnorodne ujęcia miłości, uwzględniając zarówno jej wymiar biologiczny, jak i perspektywę psychologiczno-społeczną. Szczególną uwagę, ze względu na temat, poświęcono czasowi późnej dorosłości, uwzględniając jego biologiczne, psychologiczne i społeczne aspekty. Starość jest bowiem końcowym etapem cyklu ludzkiego życia – jego zwieńczeniem, można powiedzieć, że całe życie się do niej przygotowujemy. I to od nas w dużej mierze zależy, jaki będzie jej obraz. W tym kontekście warto zwrócić uwagę na znaczenie związków uczuciowych w życiu osób starszych. Pozwalają one bowiem nie tylko na lepszą jakość życia, ale wywierają pozytywny wpływ na procesy starzenia się. Dlatego też w rozdziałach trzecim i czwartym przedstawiono sensy i znaczenia, jakie miłości nadają osoby w późnej dorosłości. Wskazano dziesięć tematów, które obrazują sens, znaczenie i specyfikę miłości oraz ich indywidualną interpretację przez badanych, ich rozumienie i pamięć o miłości. Zwieńczeniem rozważań są opowieści o miłości tworzone przez badanych. Rację bowiem miał Rober J. Sternberg, pisząc, że „Miłość jest opowieścią, a więc to my – a nie William Szekspir, Gabriel Garcia Marquez, Erich Segal czy Barbara Cartland – jesteśmy autorami”. Nic dodać, nic ująć.

Starałam się pokazać miłość z różnych perspektyw i uwzględniając rozmaite konteksty. Punktem wyjścia zawsze była naukowa soczewka – psychologiczny, socjologiczny czy też historyczny punkt widzenia. To dużo, jednak czasami taka perspektywa okazywała się niewystarczająca. Ważne było dla mnie także pokazanie, jak patrzymy na miłość, jaką rolę odgrywa w naszym życiu. Czy kochanie to przywilej okresu dorastania, czy można także kochać, będąc człowiekiem w pełni dojrzałym, obarczonym bogatym bagażem życiowych doświadczeń? Zarówno na te, jak i wiele innych pytań starałam się znaleźć odpowiedź podczas pracy nad książką, która oddaję właśnie w ręce Czytelników.

Bibliografia

1.Abramciow, R., Lewicka-Zelent, A. (2014). Specyfika fenomenologicznego ujęcia poznania i doświadczenia a jej użyteczność dla pedagogiki i terapii psychologicznej. Niepełnosprawność, 16, 33–40.
2.Abramowska-Kmon, A. (2011). O nowych miarach zaawansowania procesu starzenia się ludności. Studia Demograficzne, 1 (159), 3–22.
3.Adamski, F. (2002). Rodzina. Wymiar społeczno-kulturowy. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
4.Aharon, I., Etcoff, N., Ariely, D., Chabris, C.F., O’Connor, E., Breiter, H.C. (2001). Beautiful faces have variable reward value: fMRI and behavioral evidence. Neuron, 32 (3), 537–551. DOI: 10.1016/s0896-6273(01)00491-3.
5.Aron, A., Fisher, H., Mashek, D.J., Strong, G., Li, H., Brown, L.L. (2005). Reward, motivation, and emotion systems associated with early-stage intense romantic love. J Neurophysiol, 94 (1), 327–337. DOI: 10.1152/jn.00838.2004.
6.Aronson, E., Wilson, T.D., Alert, R.M. (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań.
7.Bańko, M., Zygmunt, A. (2011). Czułe słówka. Słownik afektonimów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
8.Bartels, A., Zeki, S. (2000). The neural basis of romantic love. Neuroreport, 11, 3829–3834.
9.Baudura-Madej, W. (1981). Zagadnienia rozwoju w psychologii. W: M. Orwid (red.), Zaburzenia psychiczne u młodzieży (s. 30–49). Warszawa: PZWL.
10.Bee, H. (2004). Psychologia rozwoju człowieka. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
11.Beisert, M. (red.) (2012). Seksualność w cyklu życia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
12.Bereza, B., Szymczuk, D. (2016). Psychologiczne uwarunkowania prawidłowych relacji w Rodzinie.
13.Kwartalnik Naukowy. Fides et Ratio, 28, 173–182.
14.Berscheid, E. (2007). Poszukiwanie znaczenia „miłości”. W: R.J. Sternberg, K. Weis (red.), Nowa psychologia miłości (s. 257−274). Taszów: Biblioteka Moderatora.
15.Berscheid, E., Ammazzalorso, H. (2007). Emotional Experience in Close Relationships. W: G.J.O. Fletcher, M.S. Clark (red.), Handbook of Social Psychology: Interpersonal Processes (s. 308–330). Oxford: Blackwell. DOI: 10.1002/9780470998557.ch12.
16.Blaxter, M. (2009). Zdrowie. Warszawa: Wydawnictwo Sic!
17.Blechner, M.J. (2006). Love, sex, romance and psychoanalytic goals. Psychoanalytic Dialogues, 16 (6), 779–791. DOI: 10.1080/10481880701357511.
18.Bosmans, P. (2005). Miłość sprawia codziennie cuda. Warszawa: Wydawnictwo Salezjańskie.
19.Brannon, L. (2002). Psychologia rodzaju. Gdańsk: GWP.
20.Braun-Gałkowska, M. (1990). Psychologia domowa. Olsztyn: Warmińskie Wydawnictwo Diecezjalne.
21.Bron, A. (2011). O starzeniu i uczeniu się. Praca i miłość w jesieni życia. W: M. Malec (red.), Edukacyjne, kulturowe i społeczne konteksty starości (s. 29−48). Wrocław: Oficyna Wydawnicza Atut.
22.Bugajska, B. (2015). Dziewiąta faza w cyklu życia – propozycja rozszerzenia teorii psychospołecznego rozwoju E.H. Eriksona. EXLIBRIS Biblioteka Gerontologii Społecznej, 1 (9), 19–37.
23.Bühler, Ch. (1999). Bieg życia ludzkiego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
24.Buscaglia, L.F. (2015). Miłość. O sztuce okazywania uczuć. Gdańsk: GWP.
25.Buss, D.M. (2001). Psychologia ewolucyjna. Gdańsk: GWP.
26.Buss, D.M. (2007). Ewolucja miłości. W: R.J Sternberg, K. Weis (red.), Nowa psychologia miłości (s. 101–133). Taszów: Biblioteka Moderatora.
27.Buss, D.M. (2020). Ewolucja pożądania. Jak ludzie dobierają się w pary. Sopot: GWP.
28.Buszewicz, M., Karakuła-Juchnowicz, H., Pelczarska-Jamroga, A. (2014). Rola oksytocyny w mechanizmie powstawania przywiązania oraz w społecznym funkcjonowaniu osób chorych na schizofrenię. Problemy Psychiatrii, 15 (4), 169–175.
29.Catanzaro, D.A. de. (2003). Motywacje i emocje. W ujęciu fizjologicznym, rozwojowym i społecznym. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
30.Crisp, R.J., Turner R.N. (2009). Psychologia społeczna. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
31.Czekierda, P., Fingas, B., Szala, M. (2015). Tutoring. Teoria, praktyka, studia przypadków. Warszawa: Wolters Kluwer.
32.Danel, D., Pawłowski, B. (2018). Atrakcyjność a mechanizmy doboru płciowego i teoria sygnalizacji biologicznej. W: B. Pawłowski (red.), Biologia atrakcyjności człowieka (s. 13–45). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
33.Dialogi konfucjańskie, tłum. Z. Tłumski (1976). Wrocław: Ossolineum.
34.Dialogues, 16 (6) 779–79. DOI: 10.1080/10481880701357511.
35.Domachowski, W. (2016). Przewodnik po psychologii społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
36.Downing, L. (2010). John Money’s “Normophilia”: diagnosing sexual normality in late-twentieth- century Anglo-American sexology. Psychology & Sexuality, 1 (3), 275–287. DOI: 10.1080/19419899.2010.494904.
37.Drożak, J., Bryła, J. (2005) Dopamina – nie tylko neuroprzekaźnik. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 59, 405–420.
38.Dunbar, R. (2016). Anatomia miłości i zdrady. Kraków: Copernicus Center Pres.
39.Dutton, D., Arthur, A. (1974). Some evidence for heightened sexual attraction under conditions of high anxiety. Journal of Personality and Social Psychology, 30 (4), 510–717. Encyklopedia socjologii. T. 2. (1999). Warszawa: Oficyna Naukowa.
40.Erikson, E.H. (1997). Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
41.Erikson, E.H. (2012). Dopełniony cykl życia. Gliwice: Wydawnictwo Helion.
42.Etcoff, N. (2000). Przetrwają najpiękniejsi. Wszystko, co nauka mówi o ludzkim pięknie. Warszawa: Wydawnictwo CiB, Wydawnictwo WAB.
43.Fabiś, A., Wawrzyniak, J.K., Chabior, A. (2015). Ludzka starość. Wybrane zagadnienia gerontologii społecznej. Kraków: Wydawnictwo Impuls.
44.Falconi, A., Mullet, E. (2003). Cognitivealgebra of love through the adult live. International Journal of Aging and Human Development, 57 (3), 275–290. https://doi.org/10.2190/NPQH-MDLX-F48U-AA35
45.Fedyk-Łukasik, M. (2015). Całościowa Ocena Geriatryczna w codziennej praktyce geriatrycznej i opiekuńczej. Geriatria i Opieka Długoterminowa, 1, 1–16.
46.Finogenow, M. (2013). Rozwój w okresie późnej dorosłości – szanse i zagrożenia. Acta Universitatis Lodziensis Folia Oeconomica, 297, 93–104.
47.Fisher, H. (2003). Pierwsza płeć. Jak wrodzone talenty kobiet zmieniają nasz świat. Warszawa: Wydawnictwo Jacek Santorski & Co.
48.Fisher, H. (2004). Dlaczego kochamy. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
49.Fisher, H. (2005). Anatomia miłości. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
50.Flick, U. (2012). Projektowanie badania jakościowego. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
51.Fraley, R.C., Shaver, P.R. (2000). Adult Romantic Attachment: Theoretical Developments Emerging Controversies and Unanswered Questions. Review of General Psychology, 4, 132– 154. DOI: 10.1037/1089-2680.4.2.132.
52.Fromm, E. (2001). O sztuce miłości. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
53.Furmanek, W. (2011). Miłość – zagubiona wartość współczesnej pedagogiki. Rzeszów: Wydawnictwo Fosze.
54.Gałecki, P., Święcicki, Ł. (red.) (2015). Kryteria diagnostyczne z DSM-5. Desk Reference. Wrocław: Edra Urban & Partner.
55.Gara, J. (2017). Fenomenologia jako metoda myślenia – u podstaw warsztatu badań ejdetycznych. Pedagogika Szkoły Wyższej, 1 (21), 9–22.
56.Gargaś, G. (2017). W plątaninie uczuć. Poznań: Wydawnictwo Filia.
57.Gerymski, R., Skałacka, K. (2018). Czy intymność, namiętność i zobowiązanie kształtują satysfakcję seksualną seniorów? Wyniki badania eksploracyjnego. Seksuologia Polska, 16 (2), 43–50.
58.Giddens, A. (2006). Przemiany intymności. Seksualność, miłość i erotyzm we współczesnych społeczeństwach. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
59.Gładowa, A. (2000). Powszechność i wyjątek. Rozwój osobowości człowieka dorosłego. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
60.Godzińska, E.J. (2007). Więzi międzyosobnicze, miłość, empatia, altruizm: neurobiologiczne korzenie dobra. Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych, 1–2 (56), 75–85.
61.Gottman, J.M., Silver, N. (2014). Siedem zasad udanego małżeństwa. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
62.Gumowska, I. (1974). ABC dobrego wychowania. Warszawa: Wydawnictwo Wiedza Powszechna.
63.Halicki, J. (2000). Edukacja seniorów w aspekcie teorii kompetencyjnej. Studium historyczno-porównawcze. Białystok: Trans Humana.
64.Hamer, D., Copeland, P. (2002). Geny a charakter. Jak sobie radzić z genetycznym dziedzictwem? Warszawa: Wydawnictwo CiS.
65.Helms, D.B., Turner, J.S. (1999). Rozwój człowieka. Warszawa: WSiP.
66.Hendrick, C., Hendrick, S.S. (2007). Style miłości romantycznej. W: R.J Sternberg, K. Weis (red.), Nowa psychologia miłości (s. 225–257). Taszów: Biblioteka Moderatora.
67.Heon-Jin, L., Macbeth, A.H., Pagani J., Scott Young, W. (2009). Oxytocin: the Great Facilitator of Life. Progress in Neurobiology, 88 (2), 127–151. DOI: 10.1016/j.pneurobio.2009.04.001.
68.Herzyk, A. (2000). Mózg, emocje, uczucia. Analiza neuropsychologiczna. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
69.Heszen, I., Sęk, H. (2007). Psychologia zdrowia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN. Illg, J. (2002). Księga aforyzmów. Katowice: Videograf.
70.Imieliński, K. (1984). Miłość i seks. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
71.Imieliński, K. (1989). Seksuologia. Mitologia, historia, kultura. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
72.Jabłonowska-Lietz, B., Wrzosek, M., Nowicka, G. (2012). Czy cukier może uzależniać? Ścieżkami mózgowego układu nagrody. Żywienie Człowieka i Metabolizm, 39 (4), 276–283.
73.Jankowska, M. (2010). Miłość jako najpełniejszy sposób wyrażania siebie. Kwartalnik Naukowy. Fides et Ratio, 3 (3), 30–44.
74.Jankowska, M. (2017). Sposoby rozwiązywania kryzysów w teorii psychospołecznego rozwoju E.H. Eriksona w aspekcie rozwoju człowieka i zdrowia psychicznego oraz zaburzeń w rozwoju. Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio, 4 (32), 45–64.
75.Joyce, J. (2018). Portret artysty z czasów młodości. Toruń: Wydawnictwo C&T.
76.Kacprzak, K. (2016). Interpretacyjna analiza fenomenologiczna. Charakterystyka podejścia i możliwości zastosowania w pedagogice/andragogice. Rocznik Andragogiczny, 23, 283– 309.
77.Kacprzak, K., Leppert, R. (2013). Związki miłosne w sieci. Poszukiwanie partnera życiowego na portalach randkowych. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”.
78.Kacprzak-Wachniew, K. (2020). Sensy i znaczenia nadawane przez adolescentki ich doświadczeniom bycia w związkach uczuciowych. Bydgoszcz.
79.Kalat, J.W. (2020). Biologiczne podstawy psychologii. Wydanie nowe. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
80.Kamińska, O. (2021). #Love. Jak kochać w XXI wieku. Kraków: Znak.
81.Kapłańska, J. (2018). Miłość nadająca życiu sens – zestawienie myśli Ericha Fromma i Hansa Ursa von Balthasara. Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne, 51 (2), 376–387.
82.Kaufmann, J.C. (2012). Niezwykła historia szczęśliwej miłości. Warszawa: Oficyna Naukowa.
83.Kępiński, A. (1972). Rytm życia. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
84.Kijak, R.J., Szarota, Z. (2013). Starość. Między diagnozą a działaniem. Warszawa: Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich.
85.Klimek, K. (2004). Sztuka życia a starość. W: M. Korbicki, Z. Szarota (red.), Seniorzy w społeczeństwie XXI wieku. Materiały konferencyjne III Galicyjskich Spotkań Medycznych (s. 201– 209). Kraków: Wydawnictwo Krakowskiej Szkoły Wyższej im. A.F. Modrzewskiego.
86.Konopski, L., Koberda, M. (2003). Feromony człowieka. Środki komunikacji chemicznej między ludźmi. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
87.Kowgier, A. (2010). Życie intymno-emocjonalne osób starszych. Kraków: Impuls.
88.Kozakiewicz, M. (1988). O miłości prawie wszystko. Białystok: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza.
89.Kozerska, A. (2017). Wybrane psychologiczne koncepcje mądrości z perspektywy badań nad uczeniem się w okresie późnej dorosłości. Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Humanitas. Pedagogika, 15, 125–134.
90.Kubacka-Jasiecka, D. (2010). Interwencja kryzysowa. Pomoc w kryzysach psychologicznych. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.
91.Leszczyńska-Rejchert, A. (2006). Człowiek starszy i jego wspomaganie – w stronę pedagogiki starości. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego.
92.Lew-Starowicz, Z. (1989). Vademecum sztuki miłosnej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
93.Lew-Starowicz, Z. (2000). Seks w jesieni życia. Warszawa: Bellona.
94.Lew-Starowicz, Z. (2012). Lew-Starowicz o miłości. Warszawa: Wydawnictwo Czerwone i Czarne.
95.Liberska, H., Suwalska, D. (2011). Styl przywiązania a relacje partnerskie we wczesnej dorosłości. Psychologia Rozwojowa, 16 (1), 25–39.
96.Lieberman, D.Z., Long, M.E. (2019). Mózg chce więcej. Dopamina – naturalny dopalacz. Łódź: Wydawnictwo JK.
97.Lowen, A. (1991). Miłość, seks i serce. Warszawa: Wydawnictwo Pusty Obłok i Agencja Wydawnicza Jacek Santorski.
98.Łaszyn, J., Wnęk-Gozdek, J. (2012). Osoby 60+ jako wirtualni randkowicze (na przykładzie użytkowników portali Swatka i Polish Hearts). W: (Nie)czekając na starość. Wyzwania dla polityki społecznej w obliczu demograficznych przemian (s. 81–87). Kraków: ROPS.
99.Mamer, D., Copeland, P. (2002). Geny a charakter. Jak sobie radzić z genetycznym dziedzictwem? Warszawa: Świat Książki.
100.Mandal, E. (red.) (2017). Kobiety, mężczyźni i bliskie związki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
101.Marazziti, D., Akiskal, H.S., Rossi, A., Cassano, G.B. (1999). Alteration of the platelet serotonin transporter in romantic love. Psychological Medicine, 29, 741–745.
102.Mazurowska, R., Wojciszke, B. (2015). Alfabet miłości. Sopot: GWP.
103.Mickiewicz, A. (2019). Dziady część IV. Warszawa: Wydawnictwo Piszmy po książkach.
104.Minois, G. (1996). Historia starości. Od antyku do renesansu. Oficyna wydawnicza Volumen: Warszawa.
105.Mogilner, C., Kamvar, S.D., Aaker, J. (2011). The Shifting Meaning of Happiness. Social Psychological and Personality Science, 2 (4), 395−402. DOI: 10.1177/1948550610393987.
106.Montes, F. (2004). Alfabet miłości. Warszawa: Prószyński i S-ka.
107.Mrozek, J. (2019). Przemiany pozycji kobiet w PRL-u – wybrane konteksty. Studia Edukacyjne, 54, 257–282.
108.Mucha, L. (2020). No właśnie miłość. O tym kogo, jak i dlaczego kochamy. Warszawa: Marginesy.
109.Nestler, E.J. (2001). Molecular basis of long-term plasticity underlying addiction. Nature Reviews Neuroscience, 2, 119–128. DOI: 10.1038/35053570.
110.Nietzsche, F. (2004). Ludzkie, arcyludzkie. Kraków: Vis-à-vis Etiuda.
111.Nowak, M. (1993). Rola miłości w rozwoju życia wewnętrznego. W: W. Słomka (red.), Miłość w postawie ludzkiej (s. 195−207). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
112.Nowosielski, K., Kowalczyk, R., Hadacz, R.B. (2018). Miłość, seks i oksytocyna. Przegląd Seksuologiczny, 1, 2–14.
113.Olesiński, P. (2013). Rozwojowe ujęcie Trójczynnikowej Teorii Miłości Sternberga – trójwarstwowa miłość. Psychologia Rozwojowa, 18 (2), 9–18.
114.Olesiński, P. (2018). Psychologia kochania. Warszawa: Difin.
115.Oleś, P.K. (2003). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Scholar.
116.Ortega y Gasset, J. (1989). Szkice o miłości. Warszawa: Czytelnik.
117.Palska, H. (2004). Starość i kultura młodości. Jeszcze raz o problemie starzenia się społeczeństwa w Polsce. W: H. Domański, H. Ostrowska, A. Rychard (red.), Niepokoje polskie (s. 361– 381). Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
118.Pater, D. (2015). Sztuka cierpienia – sztuka umierania. Sytuacje graniczne jako szansa przekroczenia progu nadziei. Collactanea Theologica, 85 (2), 133–150.
119.Pąchalska, M. (2007). Neuropsychologia kliniczna. Urazy mózgu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
120.Peck, M.S. (2016). Droga rzadziej przemierzana. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
121.Piątkowski, W. (2002). Choroba jako zjawisko socjologiczne. W: J. Barański, W. Piątkowski (red.), Zdrowie i choroba. Wybrane problemy socjologii medycyny (s. 23–29). Wrocław: Oficyna Wydawnicza ATUT.
122.Pietkiewicz, I., Smith, J.A. (2018). Praktyczny przewodnik interpretacyjnej analizy fenomenologicznej w badaniach jakościowych w psychologii. Czasopismo Psychologiczne, 18 (2), 361–369.
123.Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu (1971). Poznań: Pallottinum.
124.Platon (2022). Uczta. Warszawa: Świat Książki.
125.Plopa, M. (2008). Skala postaw rodzicielskich – wersja dla rodziców. Podręcznik. Warszawa: Vizja Press & It.
126.Price, J.S. (2002). The Triune Brain, Escalation De-escalation Strategies, and Mood Disorders. W: G.A. Cory Jr., G. Russel Jr., The Evolutionary Neuroethology of Paul MacLean: Convergences and Frontiers (s. 107–132). Westport: Greenwood Publishing Group.
127.Przewłocka, B., Przewłocki, R. (2001). Neuronalne i molekularne podstawy uzależnienia od opiatów. Alkoholizm i Narkomania, 14, 1–10.
128.Reedy, M.N., Birren, J.E., Schaie, K.W. (1981). Age and Sex Differences in Satisfying Love Relationships across the Adult Life Span. Human Development, 24 (1), 52–66.
129.Rostowskiego, J. (1987). Zarys psychologii małżeństwa. Psychologiczne uwarunkowania dobranego związku małżeńskiego. Warszawa: PWN.
130.Rotkiewicz, M. (2016). Miłość ci wszystko wypaczy. Rozmowa z prof. Bogdanem Wojciszke o tym, jak kochać nieromantycznie. Polityka, 14 lutego. https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/ nauka/245405,1,milosc-ci-wszystko-wypaczy.read (16.07.2020).
131.Ruszkiewicz D. (2017). Gdy miłość przychodzi późno – wchodzenie w związki uczuciowe kobiet w okresie średniej dorosłości. Pedagogika Rodziny. Family Pedagogy, 7 (1), 119–136.
132.Sadowski, B. (2006), Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i zwierząt. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
133.Sawicki, K. (2012). Propozycja aplikacji metody fenomenologiczno-hermeneutycznej w pedagogicznych badaniach rzeczywistości wychowawczej. Scripta Philosophica. Zeszyty Naukowe Doktorantów Wydziału Filozofii KUL, 1, 75–91.
134.Seligman, M.E.P., Walker, E.F., Rosenhan, D.L. (2017). Psychopatologia. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
135.Skłodowski, H. (2010). Psychologiczne wyzwania kryzysu. W: H. Skłodowski, Człowiek w kryzysie – psychospołeczne aspekty kryzysu (s. 9– 22). Łódź: Wydawnictwo SWSPiZ.
136.Starczewska, K. (1975). Wzory miłości w kulturze Zachodu. Warszawa: PWN.
137.Sternberg, R.J. (1986). A triangular theory of love. Psychological Review, 93 (2), 119–135. DOI: 10.1037/0033-295X.93.2.119.
138.Sternberg, R.J. (2001). Miłość jest opowieścią. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis.
139.Sternberg, R.J. (2007). Dwuskładnikowa teoria miłości. W: R.J Sternberg, K. Weis (red.), Nowa psychologia miłości (s. 275–297). Taszów: Biblioteka Moderatora.
140.Steuden, S. (2011). Psychologia starzenia się. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
141.Storr, A. (2010). Samotność. Powrót do jaźni. Warszawa: Wydawnictwo WAB.
142.Straś-Romanowska, M. (2011). Późna dorosłość. W: J. Trempała (red.), Psychologia rozwoju człowieka (s. 326−350). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
143.Straś-Romanowska, M. (2016). Podmiot osobowy w świecie współczesnym. Psychologia Rozwojowa, 21 (2), 15–25.
144.Strelau, J. (2002). Psychologia różnic indywidualnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
145.Stuart-Hamilton, I. (2006). Psychologia starzenia się. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
146.Süskind, P. (2015). Pachnidło. Historia pewnego mordercy. Warszawa: Świat Książki.
147.Szarota, P. (2011). Anatomia randki. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA.
148.Szarota, Z. (2004). Gerontologia społeczna i oświatowa. Zarys problematyki. Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej.
149.Szatur-Jaworska, B., Błędowski, P., Dzięgielewska, M. (2006). Podstawy gerontologii społecznej. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Aspra – JR.
150.Szczurkowska, J. (1993). Potrzeba poszukiwania wrażeń według koncepcji Marvina Zuckermana a preferencja sytuacji o różnym ładunku emocjonalnym. Studia Pedagogiczne. Problemy Społeczne, Edukacyjne i Artystyczne, 7, 99–118.
151.Szekspir, W. (1913). Romeo i Julia. Kraków: Wydawnictwo Gebethner i Wolff.
152.Szekspir, W. (1983). Antoniusz i Kleopatra. Warszawa: Wydawnictwo: Hachette Polska.
153.Szekspir, W. (1988). Sonet VII. W: W. Szekspir, Dzieła. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
154.Sztompka, P. (2002). Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: Wydawnictwo Znak.
155.Timoszyk-Tomczak, C., Bugajska, B. (2012). Przyszłościowa perspektywa czasowa w starości. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego.
156.Torończak, E. (2008). Teoria stadiów rozwojowych E. Eriksona a kształtowanie decyzji zasadniczej człowieka. Studia Gdańskie, 23, 95–109.
157.Tsirigotis, K., Gruszczyński, W., Lewik-Tsirigotis, M. (2011). Składniki miłości a typy miłości. Seksuologia Polska, 9 (2), 64–68.
158.Twardowski, J. (1999). Miłości wystarczy że jest. Katowice: Wydawnictwo Unia. Tylka. J. (2012). Psychologiczne aspekty cierpienia w chorobie i umieraniu. Medycyna Paliatywna w Praktyce, 6 (1), 1–8.
159.Vasconcelos, J.M. de. (2008). Moje drzewko pomarańczowe. Warszawa: Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza S.A.
160.Viorst, J. (2020). To, co musimy utracić. Warszawa: Wydawnictwo Zwierciadło.
161.Wang, A., Nguyen, H.T. (1995). Passionate Love and Anxiety. A Cross-Generational Study. The Journal of Social Psychology, 135, 459–470.
162.Wedekind, C., Seebeck, T., Bettenhttps, F., Paepke, A.J. (1995). MHC-dependent mate preferences in humans. Biological Sciences, 260 (1359). DOI: 10.1098/rspb.1995.0087.
163.Wieteska, M. (2018). Miłość i intymność jako czynniki pozytywnego starzenia się. Wychowanie w Rodzinie, 19 (3), 307–320.
164.Wisłocka, M. (2016). Sztuka kochania. Warszawa: Wydawnictwo Agora.
165.Wiśniewska-Roszkowska, K. (1986). Nowe życie po sześćdziesiątce. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
166.Witczak, J. (1982). Kłopoty z miłością. Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych.
167.Witkowski, L. (2015). Versus. O dwoistości strukturalnej faz rozwoju w ekologii cyklu życia psychodynamicznego modelu Erika H. Eriksona. Kraków: Wydawnictwo Impuls.
168.Wojciszke, B. (2009). Kobieta zmienną jest. Gdańsk: GWP.
169.Wojciszke, B. (2019). Psychologia miłości. Intymność, namiętność, zobowiązanie. Sopot: GWP.
170.Wojtyła, K. (1986). Miłość i odpowiedzialność. Lublin: KUL.
171.Woll, S.B. (1989). Personality and relationship correlates of loving styles. Journal of Research in Personality, 23 (4), 480–505. DOI: 10.1016/0092-6566(89)90016-0.
172.Young, L., Alexander, B. (2012). Chemia między nami. Miłość, seks i naukowe podstawy przyciągania. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
173.Zeh, J. (2011). Corpus delicti. Warszawa: Wydawnictwo WAB.
174.Zentner, M.R. (2005). Ideal Mate Personality Concepts and Compatibility in Close Relationships: A Longitudinal Analysis. Journal of Personality and Social Psychology, 89, (2), 242– 256. DOI: 10.1037/0022-3514.89.2.242.
175.Zych, A. (2007). Leksykon gerontologii. Kraków: Impuls.
176.Komunikaty z badań
177.CBOS (1994). Cóż wiemy o miłości? Komunikat z badań. Warszawa.
178.CBOS (2005). Pytanie o miłość prawdziwą. Komunikat z badań. Warszawa.
179.CBOS (2021). Zadowolenie z życia. Nr 5. Warszawa.
180.Raport o rozwoju społecznym. Ku godnej, aktywnej, starości. (1999). Warszawa.
181.Źródła internetowe
182.Bratkiewicz, A. (2018). Miłość: co jest potrzebne do zakochania. https://www.poradnikzdrowie. pl/psychologia/relacje/milosc-co-jest-potrzebne-do-zakochania-aa-Cdjs-751U-7ScT.html (6.08.2020).
183.Capellanus, A. The Art of Courtly Love. http://home.ubalt.edu/ntygfit/ai_03_illuminating_love/ ai_03_see/mary_burgundy/capellanus_a.htm (28.08.2020).
184.Feuerman M., Sternberg’s Triangular Theory and the 7 Types of Love. https://www.verywellmind. com/types-of-love-we-experience-2303200 (3.09.2020).
185.Hess-Wiktor, K., Opoczyńska, M., Przegląd metod badawczych stosowanych w ujęciu idiograficznym (s. 167– 68). https://core.ac.uk/download/pdf/288846958.pdf (29.08.2020).
186.http://www.jstor.org/stable/26764536.
187.https://biotechnologia.pl/kosmetologia/feromony-i-ich-zastosowanie,16670.
188.https://enel.pl/enelzdrowie/zdrowie/milosc-zaczyna-sie-w-mozgu (16.07.2020).
189.https://literatura.wywrota.pl/wiersz-klasyka/43148-emily-dickinson-mozg-rozleglejszy (21.07.2020).
190.https://poezja.org/wz/Leśmian_Bolesław (21.07.2020).
191.https://poezja.org/wz/Tuwim_Julian (21.07.2020).
192.https://www.marxists.org/polski/marks-engels/1844/rekopisy/rekopisy.htm (5.09.2020)
193.https://www.swiat-zdrowia.pl/artykuly/chemia-milosci-hormony-zakochania (20.07.2020).
194.Jan III Sobieski. Listy Do Marysieńki [Marii Kazimiery D’arquien]. http://biblioteka.kijowski.pl/ sobieski%20jan%20iii/listy%20do%20mar%20sie%F1ki.pdf (7.03.2021).
195.Kulawik-Pióro, A. (2016). Feromony i ich zastosowanie. https://biotechnologia.pl/kosmetologia/ feromony-i-ich-zastosowanie,16670 (21.07.2022).
196.Mętrak, N. (2010). Miłość średniowiecznych dworów: en somme, assez immoral. Kultura i Historia, 18. www.kulturaihistoria.umcs.lublin.pl/numery/„kultura-i-historia”-nr-182010 (23.07.2020).
197.Paczykowski, M. (2001). Ewolucja płci czyli koguty i kury znoszące ich jaja. http://www.edunauka. pl/bioteosex.php (22.08.2020).
198.Powiedz mi, jak kochasz, a powiem ci kim jesteś (2013). https://psycholog-pisze.pl/powiedz-mi-jak- -kochasz-a-powiem-ci-kim-jestes (10.07.2022).
199.Siuda, P. (2010). Popkulturowe mity związane z miłością. http://piotrsiuda.com/wpcontent/uploads/ 2015/01/Piotr_Siuda_Popkulturowe_mity_zwiazane_z_miloscia.pdf (10.07.2020).
200.Sordyl-Grajcar, J. (2017). Poszukiwacze doznań – dlaczego ciągle gonią za nowością? http://wiecjestem. us.edu.pl/poszukiwacze-doznan-dlaczego-ciagle-gonia-za-nowoscia (22.08.2020).
201.Sylwester, K. Niebezpieczny dobór płciowy. https://www.wiz.pl/8,268.html (22.08.2020)
202.Szekspir, W. Romeo i Julia. https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/romeo-i-julia.html#anchor- -idm140014816003416 (7.02.2021).
203.Tennov (1979) [1999]. https://dannyreviews.com (20.02.2021).