O zarabianiu w twarz. Ekonomia bokserskiej pracy w literaturze i kulturze przełomu wieków

Wersja elektroniczna publikacji dostępna na licencji CC BY-SA 4.0 po 12 miesiącach od daty wprowadzenia do obrotu: marzec 2025

Niniejsza książka stanowi próbę zmierzenia się z zagadnieniem bokserskiej pracy w całym jego skomplikowaniu i bez pomijania kwestii pograniczności tego niełatwego emploi – tyleż zawodowego, ile, jak była tu wielokrotnie mowa, egzystencjalnego. W jej tytule, poza grą słów o „zarabianiu” – „w twarz”, kryje się nieco poważniejsze, acz również igrające z tym frazeologizmem, dno. Otóż o bokserskiej robocie i o robotniczo-bokserskich płacach trzeba szczerze – „prosto w twarz” – powiedzieć, że stanowią one fundamentalny socjoekonomiczny problem, istną lukę w systemie kapitalistycznych stosunków pracy, przez którą widać jak na dłoni systemu tego nierówności i niedomagania. Boks (rzecz jasna: zawodowy), z jednej strony, wymieniany bywa na pierwszych pozycjach najwyżej opłacanych sportów. Ale, ze strony drugiej, znane z medialnych doniesień bajońskie sumy są udziałem zaledwie kilku przedstawicielom pięściarskiej elity (Floyd Mayweather, Manny Pacquiao, Witalij Kliczko, Anthony Joshua, Tyson Fury) i dotyczą uposażeń za pojedyncze walki, okupione długą pracą licznego zespołu. Co zaś powiedzieć o tysiącach, setkach tysięcy znacznie mniej zarabiających bokserskich wyrobników: bohaterów jarmarkowych walk i uczestników nieemitowanych w mainstreamie gal – o wciąż istniejącej grupie „zawodowych amatorów” nie wspominając?

W pewnym sensie książka ta zrodziła się zatem z nurtującego w obliczu tych faktów pytania o przyczynę, dla której praca tak niewdzięczna niezmiennie przyciąga rzesze chętnych, by się jej podjąć. A także o powód, dla którego mimo oczywistych i prędko następujących deziluzji bez trudu utrzymuje przy sobie ową przymierającą głodem rzeszę bokserskich prekariuszy, którzy za rozczarowania i zawody odpłacają jej nieustającą wiernością, miłością i namiętnością. Pytania te stawiam przy tym w języku w jakiejś mierze zadłużonym w pojęciowej aparaturze krytyki marksistowskiej. Rozprawa ta nie pretenduje wprawdzie do filozoficznej ortodoksji w zakresie marksizmu, neomarksizmu czy nawet filozofii krytycznej; świadczą o tym już choćby organizujące mój wywód cezury diachroniczne: od wczesnego wieku XX, przez wojnę i Zagładę oraz Polskę Ludową i PRL (w tym ważne w tym okresie przełomy, z Marcem ‘68 na czele), po ogólnie pojmowaną współczesność, to jednak pewne kluczowe jej tezy są, by tak rzec, marksistowskie z ducha. I tak rozdział wprowadzający w problematykę i zarysowujący epistemologiczne i aksjologiczne ramy rozprawy korzysta ze znanej tezy o zawłaszczaniu środków produkcji przez klasę posiadającą, tj. wspominanych już agentów, promotorów i matchmakerów, którzy na mocy kontraktów lub regulaminów stają się nierzadko rzeczywistymi właścicielami używanych w bokserskim fachu narzędzi, jak i większościowymi beneficjentami fachu tego owoców. Rozdział kolejny, w którym przyglądam się równie dobrze znanym, co rzadko omawianym jako autonomiczna całość bokserskim opowiadaniom Jacka Londona (w tym przede wszystkim Kawałowi pieczeni), omawia wczesnokapitalistyczną mechanizację bokserskiego rzemiosła i proces reifikacji wykonującego je rzemieślnika. W części następnej omawiam zaś funkcjonowanie boksu w czasach, które w literaturze przedmiotu bywają uznawane za logiczny (i tragiczny) skutek cywilizacyjnego postępu, napędzanego przez wspomniany już nakaz optymalizacji wszelkiego aspektu ludzkiego (i nieludzkiego) życia, w czasach, które zyskały miano „epoki pieców”, w kolejnych próby kolektywizacji tego na wskroś indywidualnego sportu, aż po ukazane na jedynym nieliterackim przykładzie filmowym późnonowoczesne emancypowanie się tej charakterystycznej sztuki walki od jej funkcjonalnych i teleologicznych pierwocin, czyli walki – i ponowne ich odzyskiwanie.

Puenta tych rozważań, wbrew temu, co sugerować mógłby pobieżny ich skrót, jest optymistyczna. Głosi bowiem, że bokserskie – i ludzkie w ogóle – ciało posiada rewolucyjny potencjał oporu wobec opisywanych tu rynkowych mechanizmów reifikacji, alienacji i komodyfikacji; że, innymi słowy, człowiek dysponuje somatyczną, wegetatywną, a więc w najgłębsze pokłady jestestwa wpisaną moc przezwyciężenia ekonomicznych, politycznych i kulturowych ram rynkowej logiki kapitalizmu.