Globalny system pomocy rozwojowej

Wersja elektroniczna publikacji dostępna na licencji CC BY-SA 4.0 po 12 miesiącach od daty wprowadzenia do obrotu: październik 2025

Wersję drukowaną publikacji można nabyć w sklepie Wydawnictwa Naukowego Uniwersytetu Szczecińskiego: wn.usz.edu.pl/sklep/

Pomoc rozwojową można zdefiniować jako wsparcie finansowe i rzeczowe udzielane głównie krajom Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej (korzystają z niego również mniej zamożne państwa europejskie, które nie należą do Unii Europejskiej). Jego celem ma być przyspieszenie przemian społeczno-gospodarczych i poprawa jakości życia społeczeństw zamieszkujących te państwa. Istota tego typu transferu polega na pozarynkowym, międzynarodowym i dobrowolnym charakterze oraz intencji zmniejszenia dysproporcji rozwojowych pomiędzy członkami społeczności międzynarodowej.

Celem książki jest eksploracja funkcjonowania globalnego środowiska pomocowego, analiza trendów związanych z przepływami wsparcia rozwojowego oraz pogłębienie wiedzy o tych zagadnieniach u polskich czytelników.

Problem badawczy koncentruje się wokół kwestii struktury globalnego systemu pomocy rozwojowej, celów i motywacji, którymi kierują się państwa zaangażowane w ten układ, oraz roli odgrywanej przez instytucje międzynarodowe (w szczególności na polu interakcji między Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – OECD – Organizacją Narodów Zjednoczonych – ONZ – oraz Unią Europejską).

Zaprezentowane w książce analizy mają charakter jakościowo-ilościowy. Główne źródło danych statystycznych stanowią bazy danych OECD. Rozważania są prowadzone również na podstawie dokumentów, raportów, tekstów o charakterze naukowym oraz informacji na stronach internetowych instytucji publicznych.

Pomimo tego że w istniejącej literaturze przedmiotu czy dokumentach prawnych nie ma jednego ścisłego znaczenia terminu „międzynarodowy system pomocowy”, opisana grupa państw i instytucji międzynarodowych nie jest zbiorem przypadkowych podmiotów, ale tworzy spójną sieć powiązań. W książce przytoczone zostały przykłady wzajemnych oddziaływań między instytucjami, których głównym punktem wspólnym są Cele Zrównoważonego Rozwoju. Relacje oparte na współdziałaniu, ale też czasami konkurencji, między OECD a ONZ pozwalają różnym grupom aktorów lepiej prezentować się w systemie.

W trakcie badania udało się zidentyfikować niewątpliwą tendencję do zwiększania wielkości nakładów finansowych, zarówno na poziomie całego systemu (z ok. 54 mld USD w 2001 r. do ponad 243 mld USD w 2023 r.), jak i większości z dawców. Niemniej brakuje realnej perspektywy osiągnięcia celu 0,7% Dochodu Narodowego Brutto dawców, przekazywanego w formie pomocy rozwojowej. Przez wiele lat objętych analizą utrzymywała się wręcz stagnacja w zakresie poziomu tego wskaźnika. Jedną z głównych słabości opisywanego systemu stanowi niski stopień wypełniania podjętych przez aktorów zobowiązań. Jest to pochodna oparcia środowiska pomocowego na miękkich normach, a nie twardych zapisach konwencyjnych, które jasno określałyby obowiązki dawcy lub biorcy oraz sankcje związane z zaniedbaniami.

Pomimo tego że Afryka Subsaharyjska oraz Azja Południowa i Środkowa, czyli regiony, gdzie występują największe problemy społeczno-gospodarcze, są istotnymi odbiorcami pomocy rozwojowej, cały czas duża część środków trafia do krajów, które są istotne z punktu widzenia bieżących interesów (politycznych i gospodarczych) dawców. Dodatkowo nie możemy mówić o rosnącym trendzie, jeśli chodzi o udział krajów najbiedniejszych w całości pomocy. Finalnie zidentyfikowano wysoki i dynamicznie rosnący udział wydatków krajowych państw-donatorów w całości ich pomocy.

W książce wskazano jednoznaczne związki między świadczoną pomocą a polityką zagraniczną czy też interesami gospodarczymi zaangażowanych krajów. Państwa, a także instytucje, angażują się w pracę omawianego układu międzynarodowego, aby spełniać postawione przez siebie cele i osiągać różnego rodzaju korzyści, które oferuje szeroka gama funkcji pomocy rozwojowej. Zbytnim uproszczeniem jednak byłoby redukowanie do jednego tylko czynnika motywacji aktorów odnośnie do udziału w tym systemie.