Zmiany w korpusie generalskim Wojska Polskiego w latach 1926-1935. Tom I. Zestawienia statystyczne i informacje biograficzne dotyczące generałów Wojska Polskiego awansowanych w latach 1926-1928


ISBN: 978-83-7972-963-0    ISBN (online): 978-83-7972-964-7    ISSN: 0860-2751    OAI    DOI: 10.18276/978-83-7972-964-7
CC BY-SA   Open Access 

Lista wydań / T. (MCDLVI) 1382

Rok wydania:2025
Dziedzina:Dziedzina nauk społecznych
Dyscyplina:nauki o polityce i administracji
Słowa kluczowe: polityka personalna w Wojsku Polskim zamach stanu w 1926 r. Marszałek Józef Piłsudski sanacja dwutorowość funkcjonowania Wojska Polskiego
Autorzy: Andrzej Wojtaszak ORCID
Uniwersytet Szczeciński

Informacje

Wersja elektroniczna publikacji dostępna na licencji CC BY-SA 4.0 po 12 miesiącach od daty wprowadzenia do obrotu: październik 2025

Wersję drukowaną publikacji można nabyć w sklepie Wydawnictwa Naukowego Uniwersytetu Szczecińskiego: wn.usz.edu.pl/sklep/

Abstrakt

Prezentowana publikacja dotyczy przemian politycznych w Polsce po zamachu majowym w 1926 r. Autor poddaje analizie zmiany w korpusie generalskim Wojska Polskiego w latach 1926–1935. Pierwszy tom monografi i dotyczy okresu 1926–1928, w którym zmieniono nie tylko system funkcjonowania Wojska Polskiego na dwutorowy (czas wojny – Generalny Inspektorat Sił Zbrojnych i czas pokoju – Ministerstwo Spraw Wojskowych), a generalny inspektor sił zbrojnych był przewidziany na funkcję Naczelnego Wodza w przypadku wybuchu konfl iktu militarnego.

Na skutek nowej pragmatyki personalnej dokonano radykalnej przebudowy korpusu generalskiego. Z Wojska Polskiego odeszło wielu generałów popierających legalne władze i sprzeciwiających się dążeniom sanacyjnym, m.in. generałowie broni Józef Haller i Stanisław Szeptycki. W lutym 1927 r. z armii usunięto generała broni Tadeusza Rozwadowskiego, a przychylny Józefowi Piłsudzkiemu generał broni Lucjan Żeligowski odszedł ze służby czynnej na własną prośbę. Z Wojska Polskiego odeszło lub zostało przeniesionych w stan spoczynku 48 generałów. Liczący w 1926 r. 129 generałów korpus, w 1928 r. został zmniejszony do 81 generałów. Przewagę w jego składzie mieli generałowie o rodowodzie z byłych Legionów Polskich. W pierwszym okresie wprowadzanych zmian nastąpiła wyraźna „legionizacja” korpusu generalskiego. Zamach stanu doprowadził do władzy zwolenników Komendanta, dla których nie było odpowiedniego, odpowiadającego ich oczekiwaniom miejsca w Polsce przedmajowej. Obejmując władzę w Polsce, „piłsudczycy” stworzyli koncepcję elitarnego autorytaryzmu, zakładając, że byli legioniści i peowiacy powinni przejąć stery władzy w państwie. Model armii został oparty na polityce personalnej, prowadzonej przez Piłsudskiego, który partycypował w awansach, zwłaszcza generalskich, a jego opinie miały wiążący charakter.

Autor stawia hipotezę: Zmiana polityczna w Polsce po 1926 r. miała wpływ na kształt korpusu generalskiego do wybuchu II wojny światowej. Prowadziła do odsunięcia z WP generałów starszej generacji, wywodzących się z armii byłych państw zaborczych. Kształt i charakter korpusu generalskiego w latach 1926–1935 były rezultatem przemyśleń Marszałka. Konsekwencją tego była stopniowa dominacja ofi cerów o rodowodzie z byłych Legionów Polskich w korpusie generalskim, co jest szczególnie widoczne do 1935 r. Różnice i podziały ilościowe, korzystne dla zwolenników Marszałka, zaczęły ulegać stopniowemu zatarciu tuż przed wybuchem II wojny światowej. Warto jednak podkreślić, że na czele wyższych związków operacyjnych (armii) w 1939 r. stali generałowie w większości o rodowodzie legionowym lub awansowani do korpusu generalskiego (lub na wyższe stopnie generalskie) po 1926 r.: Emil Przedrzymirski-Krukowicz (Armia „Modlin”), Władysław Bortnowski (Armia „Pomorze”), Tadeusz Kutrzeba (Armia „Poznań”), Juliusz Rómmel (Armia „Łódź”), Antoni Szylling (Armia „Kraków”), Kazimierz Fabrycy od 13 września 1939 r. zastąpiony przez Kazimierza Sosnkowskiego (Armia „Karpaty”), Stefan Dąb-Biernacki (Armia „Prusy”) oraz Czesław Młot-Fijałkowski (Samodzielna Grupa Operacyjna „Narew”). Generalnym inspektorem armii (przewidzianym na funkcję Wodza Naczelnego) po śmierci Marszałka został wywodzący się z Legionów Polskich marszałek Edward Śmigły-Rydz. Stworzony przez Piłsudskiego kierunek rozwoju WP, a zwłaszcza kształt korpusu generalskiego, okazał się trwały i dużym stopniu rzutował na polskie przygotowania do zbliżającej się wojny.

Bibliografia

1.I. ŹRÓDŁA*
2.1. Archiwalne
3.Archiwum Akt Nowych Warszawie:
4.Akta Instytucje wojskowe 1918–1939
5.Akta Józefa Hallera
6.Akta Ignacego Paderewskiego
7.Akta Władysława Sikorskiego
8.Akta Lucjana Żeligowskiego
9.Wojskowe Biuro Historyczne (Centralne Archiwum Wojskowe) w Warszawie:
10.Biuro Personalne Ministra Spraw Wojskowych
11.Generalny inspektorat Sił Zbrojnych
12.Kolekcja Generałów i Osobistości (online):
13.Piłsudski Józef, sygn. 3/22/0/-/1;
14.Piskor Tadeusz Ludwik, sygn. I.480.447;
15.Prich Rudolf, sygn. I.480.467;
16.Rómmel Juliusz Karol Wilhelm Józef, sygn. I.480.513;
17.Bejar Władysław, sygn. I.480.31;
18.Hejdukiewicz Edward Gabriel, sygn. I.480.194;
19.Rogalski-Puch Wojciech, sygn. I.480.492;
20.Bobkowski Henryk, sygn. I.480.43;
21.Dąbrowski-Jelita Romuald, sygn. I.480.97;
22.Dowoyno-Sołłohub Stanisław, sygn. I.480.304;
23.Głuchowski Janusz, sygn. I. 480.166;
24.Hubicki Stefan Bolesław Józef, sygn. I.480.206;
25.Jacynik Kazimierz, sygn. I.480.212;
26.Kleeberg Franciszek, sygn.I.480.296;
27.Kwaśniewski Stanisław, sygn. I.480.321;
28.Łukoski(Łukomski)-Orlik Kazimierz, sygn. I.480.351;
29.Maciszewski Feliks, sygn. I.480.353;
30.Mackiewicz Mieczysław, sygn. I.480.354;
31.Mecnarowski Emil, syn. I.480.377;
32.Pasławski Stefan, sygn. I.480.429;
33.Plisowski Józef, sygn. I.480;
34.Popowicz Bolesław, sygn. I.480.459;
35.Przeździecki Wacław, sygn. I.480.471;
36.Rachmistruk Włodzimierz, sygn. I.480.477;
37.Rouppert Stanisław, sygn. I.480.510;
38.Rożen-Jaxa Władysław, sygn. I.480.512;
39.Sikorski Bronisław, sygn. I.480.553;
40.Sikorski Franciszek, sygn. I.480.554;
41.Smorawiński Mieczysław, sygn. I.480.568;
42.Sochaczewski Stanisław, sygn. I.480.569;
43.Śliwieński Stanisław, sygn. I.480.601;
44.Tessaro Paweł, sygn. I.480.617;
45.Uzdowski-Bończa Władysław, sygn. I.480.57;
46.Waraksiewicz Adolf, sygn. I.480.633;
47.Wieczorkiewicz- Scaevola Wacław, sygn. I.480.537;
48.Wieroński Stanisław, sygn. I.480.640;
49.Wilczyński-Olszyna Józef, sygn. I.480.541;
50.Wład Franciszek, sygn. I.480.653;
51.Wołkowicki Jerzy, sygn. I.480;
52.Zawistowski Leon, sygn. I.480.671;
53.Skrzyński Stanisław Wilhelm, sygn. I.480.561;
54.Bohaterewicz Bronisław, sygn. I.480.45;
55.Bukowiecki Mieczysław, sygn. I.480.68;
56.Ehrbar Aleksander Juliusz, sygn. I.480.136;
57.Geisler Piotr, sygn. I.480.162;
58.Kamiński Jan, sygn. I.480.239;
59.Lipczyński Ignacy Piotr, sygn. I.480.339;
60.Michałowski Aleksander, sygn. I.480.381;
61.Radziukinas Maciej Józef, sygn. I.480.482;
62.Słupski Jan, sygn. I.480.567;
63.Steier Kazimierz Franciszek, sygn. I.480.575;
64.Wereszczyński Edward Ludwik, sygn. I.480.635;
65.Wiszniewski Mieczysław, sygn. I.480.644;
66.Załuski de Junosza Zdzisław, sygn. I.480.663.
67.Samodzielny Referat Personalny Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych.
68.Oddział V Sztabu Generalnego Stan faktyczny ofi cerów z dnia 1 maja 1926 r., sygn. I. 300.18.234.
69.Instytut Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Archiwum Józefa Piłsudskiego
70.Referat personalny GISZ, sygn.701/1/120
71.Instytut Polski i Muzeum im. Władysława Sikorskiego w Londynie
72.Prezydium Rady Ministrów, t. 6.
73.2. Drukowane
74.Cieplewicz M., Generałowie polscy w opinii J. Piłsudskiego, „Wojskowy Przegląd Historyczny” nr 1, 1966.
75.Cieślikowski Z., Zamach stanu. Materiały źródłowe do przewrotu majowego, Warszawa 2002.
76.„Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych” 1920–1937.
77.Generała Rómmla opinie o wyższych oficerach WP, oprac. Z. Czerwiński, „Wojskowy Przegląd Historyczny” nr 3, 1993.
78.Lista obejmująca według stopni, rodzajów broni służb wymienionych w dziennikach personalnych Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych w latach 1954–1968 i do połowy 1969, „Zeszyty Historyczne” z. 16, Paryż 1969.
79.Lista ofi cerów dyplomowanych (stan z dn. 15.IV.1931 R.), Warszawa 1931.
80.Lista starszeństwa korpusu ofi cerów intendentury i korpusu ofi cerów administracji (1933).
81.Lista starszeństwa ofi cerów Legionów Polskich. W dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu, 12 kwietnia 1917, Warszawa 1917.
82.Lista starszeństwa ofi cerów Sztabu Generalnego (stan z dn. 31.XII.1925), Warszawa 1926.
83.Lista starszeństwa ofi cerów zawodowych korpusu sanitarnego, Warszawa 1930.
84.Lista starszeństwa ofi cerów zawodowych Marynarki Wojennej, ofi cerów rezerwy Marynarki Wojennej powołanych do służby czynnej, oraz ofi cerów zawodowych innych korpusów osobowych armii, przydzielonych do Marynarki Wojennej, Warszawa 1930.
85.Lista starszeństwa ofi cerów zawodowych piechoty, z: lipiec–listopad 1930, „Przegląd Piechoty” z. 7–11, 1930; 1 lipiec 1933; 5 czerwiec 1935.
86.Lista starszeństwa ofi cerów zawodowych Wojska Polskiego [z dn. 1 VI 1919, zatwierdzona dekretem Naczelnika Państwa z dn. 3 maja 1922 r.], Warszawa 1922.
87.O przewrocie majowym 1926. Opinie świadków i uczestników, wyboru dokonał i wstępem opatrzył E. Kozłowski, Warszawa 1984.
88.Piłsudski J., Pisma zbiorowe, t. I–X (Warszawa 1989) oraz Uzupełnienia, t. XI–XII (Warszawa 1992–1994).
89.Polska generalicja w opiniach Marszałka Piłsudskiego, oprac. K. Stepan, Warszawa 2020.
90.Przewrót majowy 1926 r. w relacjach światków i uczestników. Materiały Instytutu Józefa Piłsudskiego, (red.) A. Adamczyk, Londyn–Piotrków Trybunalski 2003.
91.Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres, Wien 1916, 1917, 1918.
92.Rocznik Oficerów Rezerw, Warszawa 1934.
93.Rocznik Oficerski, Warszawa 1923, 1924, 1928, 1932.
94.Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1926 r. w sprawie zmian niektórych postanowień ustawy z dnia 11 grudnia 1923 r. o zaopatrzeniu emerytalnem funkcjonarjuszów państwowych i zawodowych wojskowych w brzmieniu ustalonem ustawą z dnia 13 lutego 1924 r., Dz.U. 1926, nr 122, poz. 705.
95.Rybka R., Stepan K. (oprac.), Awanse ofi cerskie w Wojsku Polskim 1935–1939, Kraków 2003.
96.Rybka R., Stepan K. (oprac.), Rocznik Ofi cerski 1939, Kraków 2006.
97.Schematismus für das Kaiserliche und Königliche Heer und für die Kaiserliche und Königliche Kriegs-Marine für 1902, Wien, Dezember 1901.
98.Schematismus für das Kaiserliche und Königliche Heer und für die Kaiserliche und Königliche Kriegs-Marine für 1913, Wien, Dezember 1912.
99.Schematismus für das Kaiserliche und Königliche Heer und für die K. K. Landwehr und K. K. Gendarmerie, Wien, Jänner 1914.
100.Spis oficerów służących w dniu 1.6.21 r., Warszawa 1921.
101.Stawecki P., Protokół pierwszego posiedzenia Komitetu Obrony Państwa z dnia 23 listopada 1926 r., „Kwartalnik Historyczny” nr 3, 1989.
102.Ustawa z dnia 23 marca 1922 r. o podstawowych obowiązkach i prawach ofi cerów Wojsk Polskich, „Dziennik Ustaw” (Dz.U.) 1922, nr 32, poz. 256.
103.II. PAMIĘTNIKI, WSPOMNIENIA, DIARIUSZE I DZIENNIKI
104.Baranowski W., Rozmowy z Piłsudskim 1916–1931, Warszawa 1990.
105.Diariusz i teki Jana Szembeka 1934–1939, t. 1–4, Londyn 1964–1972.
106.Dowbór-Muśnicki J., Wspomnienia, Warszawa 2003.
107.Dziennik Juliusza Zdanowskiego, wstęp i oprac. J. Faryś, T. Sikorski, H. Walczak, A. Wątor, t. I–VII, Szczecin 2013–2015.
108.Generał Roman Żaba. Wspomnienia z lat ubiegłych (1864–1937). Na wojnie miałem szczęście, Kraków 2020.
109.Haller J., Pamiętniki. Z wyborem dokumentów i zdjęć, Łomianki 2014.
110.Jaklicz J., Kampania wrześniowa 1939 oraz inne pisma i wspomnienia, Warszawa 2016.
111.Jędrzejewicz J., W służbie idei. Fragmenty pamiętnika i pism, Londyn 1972.
112.Jędrzejewicz W., Wspomnienia, Wrocław–Warszawa–Kraków 1993.
113.Kasprzycki T., Kartki z dziennika ofi cera I Brygady, Warszawa 1934.
114.Kirchmayer J., Kampania wrześniowa, Warszawa 1946.
115.Kirchmayer J., Pamiętniki, Warszawa 1987.
116.Kopański S., Moja służba w Wojsku Polskim 1917–1939, Londyn 1965.
117.Kopański S., Wspomnienia wojenne 1939–1945, Londyn 1972.
118.Korwin-Sokołowski A.L., U boku Marszałka. Wspomnienia Szefa Gabinetu, Warszawa 2015.
119.Krok-Paszkowski H.M., Krok ku niepodległości. Zapiski z dziejów mojej służby wojskowej (1908–1949), Lublin 2018.
120.Kuropieska J., Wspomnienia ofi cera sztabu 1934–1939, Warszawa 1972.
121.Kutrzeba T., Wojna bez walnej bitwy. Kampania Polska, Warszawa 2024.
122.Lepecki M., Pamiętnik adiutanta marszałka Piłsudskiego, Warszawa 1987.
123.Narbut-Łuczyński A.J., U kresu wędrówki. Wspomnienia, Londyn 1966.
124.Norwid-Neugebauer M., Kampania wrześniowa 1939 w Polsce, Londyn 1941.
125.Pamiętnik generała broni Leona Berbeckiego, Katowice 1959.
126.Pamiętnik generała Rybaka, Warszawa 1954.
127.Pamiętniki generała broni Lucjana Żeligowskiego, wstęp i oprac. D. Fabisz, Warszawa 2024.
128.Porwit M., Spojrzenia poprzez moje życie, Warszawa 1986.
129.Pragłowski A., Od Wiednia do Londynu. Wspomnienia szefa sztabu 1. Dywizji Jazdy gen. Rómmla w wojnie polsko-bolszewickiej oraz Armii „Łódź” i obrony Warszawy w 1939 roku, Warszawa–Kraków 2017.
130.Romeyko M., Przed i po maju, Warszawa 1985.
131.Rowecki S., Wspomnienia i notatki autobiografi czne (1906–1939), Warszawa 1988.
132.Rómmel J., Za honor i ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”, Warszawa 1958.
133.Rzepecki J., Wspomnienia i przyczynki historyczne, Warszawa 1984.
134.Składkowski F.S., Kwiatuszki administracyjne i inne, Warszawa 2005.
135.Składkowski F.S., Nie ostatnie słowo oskarżonego. Wspomnienia i artykuły, Warszawa 2003.
136.Składkowski F.S., Strzępy meldunków, Warszawa 1988.
137.Stachiewicz W., Wierności dochować żołnierskiej. Przygotowania wojenne w Polsce 1935–1939 oraz kampania 1939 w relacjach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Sztabu Naczelnego Wodza, Warszawa 1998.
138.Szabla wschodnia i jej typy narodowe, Warszawa 1973.
139.Szembek J., Diariusz. Wrzesień–Grudzień 1939, Warszawa 1989.
140.Szeptycki S., Front Litewsko-Białoruski 10 marca 1919 – 30 lipca 1920, Warszawa 2016.
141.Świtalski K., Diariusz 1919–1935, do druku przygotowali A. Garlicki i R. Świętek, Warszawa 1992.
142.Wspomnienia gen. Czesława Jarnuszkiewicza. Od Sybiru do Łubianki, Warszawa 1996.
143.Zając J., Dwie wojny, t. 1: Mój udział w wojnie o niepodległość i w obronie powietrznej Polski, Londyn 1964; t. 2: W Szkocji i na Środkowym Wschodzie, Londyn 1967.
144.Zamorski J.K., Dzienniki 1930–1938, oprac. nauk. R. Litwiński, M. Sioma, Warszawa 2011.
145.Żegota-Januszajtis M., Życie moje tak burzliwe… Wspomnienia i dokumenty, Warszawa 1993.
146.Żongołłowicz B., Dziennik 1930–1936, Warszawa 2004.
147.III. ENCYKLOPEDIE I SŁOWNIKI
148.Bielski M., Generałowie odrodzonej Rzeczypospolitej, t. I–II, Toruń 1995–1996.
149.Cygan W.K., Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917. Słownik biograficzny, t. I–V, Warszawa 2005–2007.
150.Czy wiesz, kto to jest?, (red.) S. Łoza, Warszawa 1983 (1938).
151.Encyklopedia Wojskowa, t. I–VII, (red.) O. Laskowski, Warszawa 1930–1939.
152.Encyklopedia Wojskowa. Dowódcy i ich armie. Historia wojen i bitew. Technika wojskowa, t. I–II, Warszawa 2007.
153.Kadry morskie Rzeczypospolitej, t. 5: Polska Marynarka Wojenna. Dokumentacja organizacyjna i kadrowa ofi cerów, podofi cerów i marynarzy (1918–1947), (red.) J.K. Sawicki, Gdynia 2011.
154.Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. Słownik biografi czny, t. II, cz. 1: 1914–1921 (zeszyt próbny) [aut. biogramów P. Bauer i in.; red. nauk. B. Polak], Koszalin 1991; t. II, cz. 2: 1914–1921 [aut. biogramów P. Bauer i in.; red. nauk. B. Polak], Koszalin 1993.
155.Kosk H., Generalicja polska, t. I: A–Ł, Pruszków 1998, t. II: M–Ż, Pruszków 2001.
156.Kryska-Karski T., Żurakowski S., Generałowie Polski Niepodległej, wyd. 2, Warszawa 1991.
157.Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. nauk. J.M. Majchrowski, G. Mazur, K. Stepan, Warszawa 1994.
158.Łoza S., Legia honorowa w Polsce 1803–1923, Zamość 1923 (reprint Warszawa 1986), s. 31–90.
159.Majchrowski J.M., Pierwsza Kompania Kadrowa. Portret Oddziału, Kraków 2002.
160.Mierzwiński Z., Generałowie II Rzeczypospolitej, t. I–III, Warszawa 2012, t. IV, Warszawa 2013.
161.Odziemkowski J., Leksykon wojny polsko-rosyjskiej 1919–1920, Warszawa 2004.
162.Pater W., Admirałowie 1918–2005. Słownik biografi czny, Gdynia 2006.
163.Polski Słownik Biografi czny, t. I–LV/4, Warszawa–Kraków–Wilno–Wrocław 1935–2024.
164.Stawecki P., Słownik generałów Wojska Polskiego 1918–1939, Warszawa 1994.
165.IV. OPRACOWANIA (MONOGRAFIE I ARTYKUŁY)
166.Adamczyk A., Generał dywizji Sławoj Felicjan Składkowski (1885–1962). Zarys biografi i politycznej, Toruń 2002.
167.Aksamitek S., Generał Józef Haller. Zarys biografi i politycznej, Katowice 1989.
168.Bargiełowski D., Po trzykroć pierwszy. Michał Tokarzewski-Karaszewicz – generał broni, teozof, wolnomularz, kapłan Kościoła liberalnokatolickiego, t. 1–3, Warszawa 2000–2002.
169.Bielski M., Generał brygady Adolf Mikołaj Waraksiewicz (1881–1960), Toruń 2014.
170.Biernat T., Józef Piłsudski – Lech Wałęsa. Paradoks charyzmatycznego przywództwa, Toruń 2000.
171.Böhm T., Z dziejów naczelnych władz wojskowych II Rzeczypospolitej. Organizacja i kompetencje Ministerstwa Spraw Wojskowych w latach 1918–1939, Warszawa 1994.
172.Borowiak M., Admirał Unrug 1884–1973, Warszawa 2009.
173.Ceglarski M., Wrzesień 39. Polscy sprawcy klęski, Warszawa 2021, wrzesien-1939-polscysprawcy- kleski-ceglarski-andrzej, ebooki-i-mp3-p (dostęp: 7.08.2024).
174.Chojnowski A., Piłsudczycy u władzy. Dzieje Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, Wrocław–Warszawa 1986.
175.Cieślikowski Z., Tajemnice śledztwa KO 1042/27. Sprawa generała Ostoi-Zagórskiego, Warszawa 1997.
176.Czerep S., Generałowie i admirałowie polskiego pochodzenia w armii rosyjskiej 1914– 1917, Białystok 2014.
177.Faryś J., Piłsudski i piłsudczycy. Z dziejów myśli politycznej i ustrojowej, Szczecin 1992.
178.Gablanowski M., Piłsudski. Portret przewrotny. Biografi a, Kraków 2020.
179.Garlicki A., Józef Piłsudski 1867–1935, Warszawa 1990.
180.Gnat-Wieteska Z., Generał brygady Stanisław Tessaro-Zosik, Pruszków 2014.
181.Graczyk M., Admirał Jerzy Świrski, Gdańsk 2007.
182.Hübner M., „Pułkownicy” – rdzeń środowiska piłsudczyków w systemie polityczno-ustrojowym II Rzeczypospolitej, Warszawa 2020.
183.Hulewicz B., Wielkie wczoraj w małym kręgu, Warszawa 1968.
184.Hulewicz B., Wspomnienia ze służby w Biurze Personalnym MSWojsk. w latach 1919– 1933, „Wojskowy Przegląd Historyczny” nr 2, 1981.
185.Jaczyński S., Generalicja obu walczących stron. Próba charakterystyki, [w:] Rok 1920. Z perspektywy osiemdziesięciolecia. Studia ofi arowane profesorowi Andrzejowi Ajnenkielowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. nauk. A. Ajnenkiel, Warszawa 2001.
186.Jaskulski W., Gen. bryg. Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński jako dowódca operacyjny (1927–1935), Włocławek 2013.
187.Jaskulski W., Komendanci Obozu Szkoleniowego Artylerii/Centrum Wyszkolenia, Toruń 2012.
188.Jędrzejewicz W., Cisek J., Kalendarium życia Józefa Piłsudskiego, t. I–III, Warszawa 1998.
189.Kowalski P., Generał brygady Włodzimierz Ostoja-Zagórski (1882–1927), Toruń 2007.
190.Kozłowski W., Generalski konterfekt. Biografi a zbiorowa dowódców częstochowskiej 7 Dywizji Piechoty 1921–1939, Łódź 2007.
191.Kulesza W.T., Koncepcje ideowo-polityczne obozu rządzącego w Polsce w latach 1926– 1935, Warszawa–Wrocław 1985.
192.Lista generałów mianowanych na uchodźctwie 1940–1974, „Zeszyty Historyczne” z. 58, 1981.
193.Łuczak R., Z badań nad polityką personalną Ministerstwa Spraw Wojskowych, w latach 1926–1935, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, t. XXXVI, 1994.
194.Machaliński Z., Admirałowie polscy 1919–1950, Warszawa 1993.
195.Olstowski P., Generał Gustaw Orlicz-Dreszer (1889–1936). Dowódca wojskowy i działacz społeczno-polityczny, Toruń 2002.
196.Orłowski M., Generał Józef Haller 1873–1960, Kraków 2007.
197.Paruch W., Myśl polityczna obozu piłsudczykowskiego 1926‒1939, Lublin 2005.
198.Patelski M., Generał broni Tadeusz Jordan Rozwadowski. Żołnierz i dyplomata, Warszawa 2002.
199.Pestkowska M., Kazimierz Sosnkowski, Wrocław 1997.
200.Piotrowski J., Aleksander Prystor 1874–1941. Zarys biografi i politycznej, Warszawa 1994.
201.Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski, t. 2: 1914–1939, Londyn 1967.
202.Polskie Siły Zbrojne w II wojnie światowej, t. 1: Kampania wrześniowa 1939 r., cz. 1: Polityczne i wojskowe położenie Polski przed wojną, Londyn 1951.
203.Sioma M., Sławoj Felicjan Składkowski (1885–1962). Żołnierz i polityk, Lublin 2005.
204.Skwarczyński A., Rewolucja moralna, [w:] Adam Skwarczyński – od demokracji do autorytaryzmu, (oprac.) D. Nałęcz, Warszawa 1998.
205.Skwarczyński A., Wskazania, Warszawa 1934.
206.Stawecki P., Generałowie polscy. Zarys portretu zbiorowego 1776–1945, Warszawa 2010.
207.Stawecki P., O Radach Wojskowych i Wojennych oraz Komitetach Obronnych w Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Pax et bellum, (red.) K. Olejnik, Poznań 1993.
208.Stawecki P., Wojsko Marszałka Józefa Piłsudskiego 12 V 1926, Warszawa 2004.
209.Suleja W., Józef Piłsudski, Wrocław 1995.
210.Świętek R., Lodowa ściana. Sekrety polityki Józefa Piłsudskiego 1904–1918, Kraków 1998.
211.Tuliszka J., Wyższa kadra dowódcza polskiej Marynarki Wojennej II Rzeczypospolitej, Toruń 2000.
212.Tym J.S., Naczelny wódz w kampaniach wojennych 1919–1920 oraz 1939–1945, [w:] Naczelny dowódca sił zbrojnych w systemie obronnym państwa polskiego, (red.) T. Kośmider, Warszawa 2014.
213.Wawrzyński T., Dowództwa frontów 1919–1920, „Biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego” nr 20, 1997.
214.Wawrzyński T., Dowództwo Armii 1920–1922, „Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej” nr 22, 1999.
215.Wieczorkiewicz P., O polityce personalnej w Wojsku Polskim w latach 1926–1939, [w:] Kultura. Polityka. Dyplomacja. Studia ofi arowane Profesorowi Jaremie Maciszewskiemu w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin, Warszawa 1990.
216.Wieczorkiewicz P., O polityce personalnej wobec najwyższych kadr dowódczych w Wojsku Polskim po zamachu majowym, [w:] Zamach stanu Józefa Piłsudskiego 1926 roku, (red.) M. Sioma, Lublin 2007.
217.Wojewódzki I., Kazimierz Sosnkowski podczas II wojny światowej. Książę niezłomny czy Hamlet w mundurze?, Warszawa 2009.
218.Wojtaszak A., Generalicja Wojska Polskiego 1918–1926, Warszawa 2012.
219.Wojtaszak A., Generalicja Wojska Polskiego przed przewrotem majowym i ich udział w zamachu, [w:] Zamach stanu Józefa Piłsudskiego 1926 roku, (red.) M. Sioma, Lublin 2007.
220.Wojtaszak A., Generalicja Wojska Polskiego w latach 1935–1939 (Analiza grupy funkcjonalno- decyzyjnej), Szczecin 2018.
221.Wojtaszak A., Generałowie Piłsudskiego. Generalicja Wojska Polskiego 1926–1935. Zarys problemu, „Niepodległość” T. 65, Warszawa 2016.
222.Wojtaszak A., Polskie decyzje dotyczące działań wojennych na Froncie Północno- Wschodnim w lipcu 1920 r. i ich wpływ na dalszą karierę wojskową generała broni Stanisława Szeptyckiego. Przyczynek do biografi i generała, „Res Historica” nr 56, 2023.
223.Wojtaszak A., Rola Wojska Polskiego w procesie tworzenia silnego państwa w latach 1926–1935, [w:] Silna demokracja w silnym państwie, (red.) J. Faryś, T. Sikorski, P. Słowiński, Gorzów Wielkopolski 2007.
224.Wołos M., Generał dywizji Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Biografi a wojskowa, Toruń 2000.
225.Wrzosek M., Wojny o granice Polski Odrodzonej, Warszawa 1992.
226.Wyszczelski L., Generał Kazimierz Sosnkowski, Warszawa 2014.
227.Wyszczelski L., O marszałku Edwardzie Śmigłym-Rydzu. Od uwielbienia do potępienia, Warszawa 2015.
228.Wyszczelski L., Od demobilizacji do zamachu majowego. Wojsko Polskie w latach 1921– 1926, Warszawa 2007.
229.Wyszczelski L., Wojsko Piłsudskiego. Wojsko Polskie w latach 1926–1935, Warszawa 2005.
230.Ziobroń R., Historia żołnierza tułacza. Działalność emigracyjna generała Władysława Bortnowskiego, Rzeszów 2009.
231.Znamierowski Cz., Elita i demokracja, Poznań 1946.
232.V. NETOGRAFIA
233.Internetowy Polski Słownik Biografi czny, http://www.ipsb.nina.gov.pl/.
234.Русская армия в Первой мировой войне (Armia rosyjska podczas I wojny światowej), http://www.grwar.ru/persons/list.
235.Żołnierze Niepodległości, https://zolnierze-niepodleglosci.pl/.