Rocznik Komparatystyczny


ISSN: 2081-8718     eISSN: 2353-2831    OAI    DOI: 10.18276/rk.2021.12-10
CC BY-SA   Open Access   ERIH PLUS

Liste der Ausgaben / 12 (2021)
Dzieje pewnej oświeceniowej metafory, czyli o „sprężynie” w literaturze polskiej drugiej połowy XVIII wieku. Rekonesans

Autoren: Marek Skwara ORCID
Uniwersytet Szczeciński
Schlüsselbegriffe: Oświecenie metafora sprężyny Julien Offray de La Mettrie literatura polska
Veröffentlichungsdatum der gesamten Ausgabe:2021
Seitenanzahl:14 (243-256)
Cited-by (Crossref) ?:

Zusätzliche informationen

CytowanieSkwara, Marek. „Dzieje pewnej oświeceniowej metafory, czyli o „sprężynie” w literaturze polskiejdrugiej połowy XVIII wieku. Rekonesans”. Rocznik Komparatystyczny 12 (2021): 243–256.DOI: 10.18276/rk.2021.12-10.

Abstract

The subject of the article is an attempt to describe great popularity of one of the important metaphors of the Enlightenment discourse - the spring. Starting from the treatise by Julien Offray de La Mettrie Man-Machine, the author classifies and analyzes the material collected from various Polish texts of the epoch. Particular attention is paid to anthropological dimension of the metaphor covering different spheres of human activity. The analyzed quotes and their frequency indicate an interesting phenomenon: for the Polish writers of the end of the 18th century, the spring metaphor was not ethically neutral, it contained a positive moral message, and therefore it was used much more often in praise than rebuke. At the same time, the laudable use of this metaphor supported patriotic attitudes founded on the stoic concept of virtue.
herunterladen

Artikeldatei

Bibliographie

1.Blumenberg, Hans. Rzeczywistości, w których żyjemy. Rozprawy i jedno przemówienie. Tłum. Wanda Lipnik. Warszawa: Oficyna Naukowa, 1997.
2.------. Paradygmaty dla metaforologii. Tłum. Bogdan Baran. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2017.
3.Boryś, Wiesław. Słownik etymologiczny języka polskiego. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2006.
4.Brückner, Aleksander. Słownik etymologiczny języka polskiego. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1985.
5.Byłem u Pana Podstolego [Warszawa, 1792]. Chaunu, Pierre. Cywilizacja wieku oświecenia. Tłum. Eligia Bąkowska. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1989.
6.„Do Jaśnie Wielmożnego Jegomości Pana Michała Kolumny Walewskiego […]”. Wiersze polityczne Sejmu Czteroletniego. Część pierwsza: 1788–1789. Z papierów Edmunda Rabowicza oprac. Krystyna Maksymowicz. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 1998. 167–169.
7.Dorau, Jan. Komisja Porządkowa Księstwa Mazowieckiego. Odezwa do duchowieństwa obojga obrządków, jako też do wszelkiego wyznania przełożonych i nauczycielów […]. Warszawa, 1794. [Przedruk w: Kościół Katolicki a Powstanie Kościuszkowskie. Zapomniana karta z dziejów insurekcji 1794 r. Wybór źródeł. Oprac. Andrzej Woltanowski. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej,1995].
8.Draaisma, Douwe. Machina metafor. Historia pamięci. Tłum. Robert Pucek. Warszawa: Wydawnictwo Aletheia, 2009.
9.Drogin, O. Myślące maszyny. Tłum. Wacław Korwacz. Kraków: Księgarnia Powszechna, 1938.
10.Fiałkowski, Marcin. O geniuszu, guście, wymowie i tłumaczeniu […]. Kraków, 1790.
11.X. K. H. P. S. [Ks. Kazimierz Hoszkiewicz, proboszcz smorgoński]. Co to jest być prawdziwym patriotą? [Warszawa, 1794]. [Wydanie współczesne w: Kościół Katolicki a Powstanie Kościuszkowskie. Zapomniana karta z dziejów insurekcji 1794 r. Wybór źródeł. Oprac. Andrzej Woltanowski. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 1995: 105–110].
12.Karp, Maurycy Franciszek. Obraz sejmików […]. Warszawa, 1791.
13.Konarski, Stanisław. O skutecznym rad sposobie […]. Cz. IV. Warszawa, 1763.
14.Kossakowski, Józef Kazimierz. Ksiądz Pleban. T. 1. Warszawa, 1788.
15.Kostkiewiczowa, Teresa. Polski wiek świateł. Obszary swoistości. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2002.
16.Krótkie uwagi nad pismem J.P. Wojciecha Turskiego o królach, o sukcesji, o przeszłym i przyszłym rządzie. Warszawa, 1790.
17.Lakoff, George, Mark Johnson. Metafory w naszym życiu. Tłum. i wstęp Tomasz P. Krzeszowski. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988.
18.Linde, Samuel Bogumił. Słownik języka polskiego. T. V: R–T. Lwów, 1859.
19.Łobarzewski, Ignacy. Testament polityczny synowi ojczyzny zostawiony z planem bezpiecznej formy republikantksiego rządu. Warszawa, 1789a.
20.------. Zaszczyt wolności polskiej angielskiej wyrówniwający. Z uwagami do tego stosownemi i opisaniem rządu angielskiego. Warszawa, 1789b.
21.Makulski, Franciszek. Bunty ukraińskie czyli Ukraińca nad Ukrainą uwagi. Z przydanem kazaniem w czasie klującego się buntu. Warszawa 1790. [Współczesna edycja w: Materiały do dziejów Sejmu Czteroletniego. T. I. Oprac. Janusz Woliński, Jerzy Michalski, Emanuel Rostworowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, 1955].
22.------. Czamarka i sarafan w czasie sejmu patriotycznego w Polskę wprowadzone. Warszawa, 1791.
23.------. „Sejmiki 1790 roku”. Wiersze polityczne Sejmu Czteroletniego. Część druga: 1790–1792. Z papierów Edmunda Rabowicza oprac. Krystyna Maksimowicz. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2000. 55–69.
24.La Mettrie, Julien Offray, de. Człowiek-maszyna. Tłum. i wstęp Stefan Rudniański. Warszawa: PWN, 1984.
25.„Oda z okoliczności elekcji […] Ignacego Zakrzewskiego […]”.Wiersze polityczne Sejmu Czteroletniego. Część druga: 1790–1792. Z papierów Edmunda Rabowicza oprac. Krystyna Maksimowicz. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe, 2000. 286–287.
26.Oraczewski, Feliks. Proszę o prawdę [Warszawa, 1790].
27.Potępa, Maciej. „Blumenberg Hans (1920 – 1996)” w: Przewodnik po literaturze filozoficznej XX wieku. T. 4. Red. Barbara Skarga przy współpr. Stanisława Borzyma, Haliny Floryńskiej-Lalewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996.
28.Rzewuski, Adam Wawrzyniec. O formie rządu republikańskiego myśli. T. 1, cz. 1. Warszawa, 1790.
29.[Rzewuski, Seweryn]. Rozwagi o królach polskich, bezkrólewiach, elekcjach i sukcesyi tronu. Z powodu pism za sukcesyją pod imieniem Refleksyi, Uwag, Listów i innych wielu. Warszawa, 1790.
30.Skarszewski, Wojciech. Odezwa Galicjanina do Polaków roku 1790 [Warszawa, 1790].
31.------. Odpowiedź plebana na nowe zarzuty przeciwko duchowieństwu polskiemu [Warszawa, 1789].
32.[Taszycki, Gabriel]. Uwagi pod rokiem 1790 [B. m., 1790].
33.Tatarkiewicz, Władysław. Historia filozofii. T. 2: Filozofia nowożytna do roku 1830. Warszawa: PWN, 1970.
34.Uwagi jednego szlachcica nad listem pisanym z Drezna przez pewnego pana. Łuck [1790].
35.Witoszyński, Ignacy. Kazanie patriotyczne zachęcające naród do posłuszeństwa i ufności w najwyższym rządzie […] [Warszawa, 1794]. [Wydanie współczesne w: Kościół Katolicki a Powstanie Kościuszkowskie. Zapomniana kartka z dziejów insurekcji
36.1794 r. Wybór źródeł. Oprac. Andrzej Woltanowski. Warszawa: Wydawnictwo Archidiecezji Warszawskiej, 1995. 173–183].
37.Worcell, Leonard. Sposoby zapobieżenia buntom, […] stanom skonfederowanym podane [Warszawa, 1790].
38.[Woronicz, Jan Paweł?]. Ksiądz pleban w przyzwoitym myślenia sposobie […] Warszawa, 1787.
39.Wysłouch, Seweryna. Literatura i semiotyka. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001.
40.Zabłocki, Franciszek. „Na sesją sądów sejmowych […]”.Wiersze polityczne Sejmu Czteroletniego. Część pierwsza, 1788 – 1789. Z papierów Edmunda Rabowicza oprac. Krystyna Maksimowicz. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe 1998. 338–339.
41.------. „Suplika do księżny Sapieżyny […]”. Wiersze polityczne Sejmu Czteroletniego. Część pierwsza 1788 – 1789. Z papierów Edmunda Rabowicz oprac. K. Maksimowicz. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe 1998. 336–337.
42.------. „Walewski, wojewoda sieradzki do Branickiego […]”. Wiersze polityczne Sejmu Czteroletniego. Część pierwsza 1788 – 1789. Z papierów Edmunda Rabowicza oprac. K. Maksimowicz. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe 1998. 362–365.
43.Zacharkiewicz, Wojciech. „Oda patriotyczna”. Wiersze polityczne Sejmu Czteroletniego. Część pierwsza: 1788–1789. Z papierów Edmunda Rabowicza oprac. Krystyna Maksimowicz. Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe 1998. 301–307.