Colloquia Theologica Ottoniana

ISSN: 1731-0555     eISSN: 2353-2998    OAI    DOI: 10.18276/cto.2020.36-13
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  CEEOL  ERIH PLUS

Lista wydań / 36/2020
Struktura terenowej administracji wyznaniowej PRL na przykładzie Wydziału do Spraw Wyznań w Zielonej Górze w latach 1950–1972

Autorzy: Dariusz Mazurkiewicz ORCID
Uniwersytet Szczeciński
Słowa kluczowe: polityka wyznaniowa PRL Wydział ds. Wyznań w Zielonej Górze Kościół wobec komunizmu
Data publikacji całości:2020-12-20
Liczba stron:26 (281-306)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Powojenna polityka wewnętrzna władz komunistycznych Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej zmierzała do zawładnięcia wszelkimi aspektami życia społecznego. W związku z tym nie mogła pomijać zainteresowania wspólnotowym wymiarem ludzkiej religijności, gdyż to w niej widziała zagrożenie dla budowania nowego, opartego na materialistycznej wizji człowieka, ładu. W takiej optyce działania nie było miejsca na harmonijne współdziałanie władzy państwowej oraz Kościoła katolickiego. Nawet konieczność odbudowy państwa po zniszczeniach wojennych, a na tzw. Ziemiach Odzyskanych potrzeba tworzenia od podstaw administracji państwowej i organizowania życia społecznego nie skłaniały władz do szukania dróg porozumienia. Wręcz przeciwnie, zainicjowany został proces systematycznego usuwania Kościoła z życia publicznego. Dla realizacji tego celu stworzono wyspecjalizowany organ rządowy do spraw kościelnych. Na szczeblu centralnym był nim Urząd do Spraw Wyznań, natomiast w województwach utworzono jednostki terenowe, które miały ingerować w działalność Kościołów partykularnych. Jednym z nich był Wydział do Spraw Wyznań w Zielonej Górze, który zakresem swoich działań obejmował wszystkie sprawy dotyczące związków wyznaniowych, a szczególnie administracji kościelnej ze stolicą w Gorzowie Wlkp. Wydział starał się kształtować politykę wyznaniową poprzez wywieranie wpływu na obsadzanie stanowisk kościelnych oraz wydawanie zarządzeń zmierzających do uzyskania nadzoru nad seminariami duchownymi i katechezą parafialną. Podejmował także decyzje dotyczące dysponowania obiektami sakralnymi i kościelnymi, a w sprawach związanych z działalnością finansową Kościoła opiniował przed podjęciem decyzji przez wydziały finansowe administracji państwowej. Polityka wydziału nie była samodzielna. Plan działań wobec Kościoła gorzowskiego Wydział do Spraw Wyznań w Zielonej Górze opracowywał w łączności z Wydziałem Administracyjnym Komitetu Wojewódzkiego PZPR oraz IV Wydziałem Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej. Na koniec konsultował go z Wydziałem Administracyjnym Komitetu Centralnego, gdyż to on realizował długofalowe cele polityki wyznaniowej, określane przez kolejne zjazdy PZPR. Szczegółowe polecenia dla wydziału zielonogórskiego płynęły również z Urzędu do Spraw Wyznań w Warszawie, który współuczestniczył w przygotowywaniu poszczególnych aktów prawnych dotyczących Kościoła katolickiego i nadzorował politykę wyznaniową prowadzoną w wydziałach terenowych. Wszystkie te działania miały służyć planowej ateizacji społeczeństwa.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Archiwum Akt Nowych w Warszawie, akta Urzędu do Spraw Wyznań, sygn. 14/139, 28/2, 28/5, 71/41, 84/139.
2.Archiwum Państwowe w Zielonej Górze, akta Wydziału do Spraw Wyznań, sygn. 2898, 2900, 2902, 2907, 2911, 2912, 2913, 2915, 2916, 2935, 2951, 2969, 2970, 2972.
3.Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 1: Lata 1945–1959, Poznań 1994.
4.Raina P., Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 2: Lata 1960–1975, Poznań 1995.
5.Uchwała nr 73 Rady Ministrów z dnia 8 marca 1957 r. w sprawie zniesienia referatów do spraw wyznań w prezydiach powiatowych rad narodowych, rad narodowych miast stanowiących powiaty oraz w prezydiach dzielnicowych rad narodowych w U.St. Warszawie i M. Łodzi, M.P. z 1957 r. nr 18, poz. 134.
6.Uchwała Rady Ministrów nr 132/55 z 17 lutego 1955 r., M.P. z 1955 r. nr 16, poz. 164.
7.Uchwała Rady Ministrów z dnia 17 kwietnia 1950 r. – Instrukcja nr 3 w sprawie tworzenia wydziałów i referatów prezydiów rad narodowych, M.P. z 1950 r. nr A-57, poz. 655.
8.Uchwała Rady Ministrów z dnia 27 maja 1950 r. w sprawie tymczasowego statutu Urzędu do Spraw Wyznań wraz z załącznikiem, M.P. z 1950 r. nr A-78, poz. 905.
9.Ustawa z 19 kwietnia 1950 r. o zmianie organizacji naczelnych władz państwowych w zakresie gospodarki komunalnej i administracji publicznej, Dz.U. z 1950 r. nr 19, poz. 156.
10.Ustawa z 23 czerwca 1971 r. o przejściu na osoby prawne Kościoła rzymskokatolickiego oraz innych Kościołów i związków wyznaniowych własności niektórych nieruchomości położonych na Ziemiach Zachodnich i Północnych, Dz.U. z 1971 r. nr 16, poz. 156.
11.Ustawa z dnia 22 listopada 1973 r. o zmianie ustawy o radach narodowych, Dz.U. z 1973 r. nr 47, poz. 276.
12.Dzwonkowski T., Wydarzenia zielonogórskie w 1960 roku, Zielona Góra 2017.
13.Gryz R., Władze partyjno-państwowe odpowiedzialne za politykę wobec Kościoła katolickiego w Polsce (1944/45–1956), „Czasy Nowożytne” 3 (1997), s. 115–136.
14.Jabłoński K., Organizacja i kompetencje państwowej administracji wyznaniowej w PRL, „Zeszyty Naukowe UJ. Studia Religiologica” (1984) 12, s. 31–46.
15.Jesse H., Vademecum duchowieństwa i zakonów Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w dziedzinie prawa państwowego, Warszawa 1975 [mps w archiwum autora].
16.Misztal H., Mezglewski A., Zakres kompetencji, styl działania i cele Urzędu do Spraw Wyznań, w: Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogólnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny 26–28 października 2004), red. A. Mezglewski, P. Stanisz, M. Ordon, Lublin 2005, s. 33–70.
17.Mołdawa T., Ludzie władzy 1944–1991. Władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, Warszawa 1991.
18.Nowakowski A., Administracja spraw wyznaniowych w powojennej Polsce, „Kościół i Prawo” 13 (1998), s. 27–40.
19.Pietrzak M., Prawo wyznaniowe, Warszawa 1988.