Z dziejów polskiej przysięgi wojskowej


ISBN: 978-83-7972-678-3    ISBN (online): 978-83-7972-679-0    ISSN: 0860-2751    OAI    DOI: 10.18276/978-83-7972-679-0
CC BY-SA   Open Access 

Issue archive / T. (MCCCLXXIII) 1299

Year of publication:2023
Dziedzina:Dziedzina nauk humanistycznych
Dyscyplina:historia
Authors: Grzegorz Ciechanowski ORCID
Uniwersytet Szczeciński

Information

Electronic version of the publication available under CC BY-SA 4.0 license after 12 months from the date of release: December 2023
 

Abstract

This publication analyzes the content of the Polish military oath, taking into account the historical, social and political background of the events. In four chapters, examples of this ceremony are given, starting from antiquity, through the medieval oaths of vassals for loyalty to the seniors, then the sound of the military rotas of the army of the Polish-Lithuanian Commonwealth is presented. We will find here a record of the oaths of Polish soldiers from the period of the Duchy of Warsaw, the Kingdom of Poland and national uprisings in the 19th century. These ceremonies were accompanied by symbolic elements, a special place was occupied by vexills – banners and banners, and this issue was also given attention. Source materials were widely used during the work, the author also conducted a query of Polish and foreign literature on the subject, trying to reach source materials with transcriptions characteristic of the era in which they were created. Hence the large number of quoted texts, both in terms of the content of the oath rot and the memories written down by the witnesses of these ceremonies. All chapters are illustrated with iconographic material.

Bibliography

1.Źródła
2.Kutrzeba S., Polskie ustawy i artykuły wojskowe od XV do XVIII wieku, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1937.
3.Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Poznań 2013.
4.Volumina Legum, t. IX, wyd. Komisyi Prawniczej Akademii Umiejętności, Prawa. Konstytucye y przywileye Krolestwa Polskiego, Wielkiego Księstwa Litewskiego y wszystkich prowincyi należących na walnych seymiech koronnych od seymu wiślickiego Roku Pańskiego 1347 aż do ostatniego seymu uchwalone, Kraków 1889.
5.Volumina Legum, T. X, Konstytucje Sejmu Grodzieńskiego z 1793 roku, Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, red. Z. Adamczyk, J. Matuszewski, M. Sczaniecki, J. Wąsicki, Poznań 1952.
6.Opracowania
7.Wydawnictwa zwarte
8.Anonim tzw. Gall, Kronika Polska, Ossolineum, Wrocław 2003.
9.Bartoszewicz K., Dzieje Insurekcji Kościuszkowskiej, Industrie, Wiedeń 1909.
10.Barzykowski S., Historya powstania listopadowego, t. 2, Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, Poznań 1883.
11.Biernat A., Ihnatowicz I., Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003.
12.Biskup M., Trzynastoletnia wojna z Zakonem Krzyżackim 1454–1466, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1967.
13.Bogucka M., Hołd pruski, Interpress, Warszawa 1982.
14.Bortnowski W., Wielki Książę Konstanty i Joanna Grudzińska, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1981.
15.Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków 1927.
16.Bylina S., Ciechanowski G., 12. Batalion Dowodzenia Ułanów Podolskich. Służba, dzieje, tradycje, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Humanistycznego US Minerwa, Szczecin 2017.
17.Cederbaum H., Powstanie styczniowe: wyroki audytoryatu polowego z lat 1863, 1864, 1865 i 1866, Księgarnia Gebethnera i Wolfa, Warszawa 1917.
18.Chisholm H., „Accolade”, Encyclopædia Britannica, t. 1, red. Chisholm, Cambridge 1911.
19.Ciesielski T., Armia koronna w czasach Augusta III, DiG, Warszawa 2009.
20.Cygler B., Działalność polityczno-społeczna Joachima Lelewela na emigracji w latach 1831–1861, GTN, Gdańsk 1969.
21.Czubaty J., Księstwo Warszawskie (1807–1815), Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2011.
22.Dąbrowska D., Romantyzm i wojna. Interpretacja historii w polskiej literaturze o tematyce okupacyjnej, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 1991.
23.Długosz J., Roczniki, czyli Kroniki Sławnego Królestwa Polskiego. Księga XII: 1445–1463, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 2005.
24.Frankiewicz C., Działania wojenne w Wielkopolsce w roku 1848, cz. 1, Wzięcie Książa, Wielkopolska Księgarnia Nakładowa Karola Rzepeckiego, Poznań 1926.
25.Fronsberger L., Pięć ksiąg pułku wojennego i porządku, 1555, Bawarska Biblioteka Państwowa, Monachium.
26.Gembarzewski B., Wojsko Polskie: Królestwo Polskie: 1815–1830, Konstanty Trepte, Warszawa 1903.
27.Galster K.L., Księga pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914–1939, Londyn 1975.
28.Grabówka (Frycz) K., Wspomnienia z r. 1863–64; Księgarnia S.A. Krzyżanowskiego, Kraków 1912.
29.Historyczny rodowód polskiego ceremoniału wojskowego, red. L. Ratajczyk, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1981.
30.Kamocki F., O proporcach, banderach, sztandarach i kokardach, F. Kamocki, Warszawa 1917.
31.Karwin J., Pomianowski E., Rutkowski S., Z dziejów wychowania wojskowego Polsce, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1965.
32.Kądziela Ł., Między zdradą a służbą Rzeczypospolitej, Fryderyk Moszyński w latach 1792–1793, Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, Warszawa 1993.
33.Kieniewicz S., Historia Polski 1795–1918, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998.
34.Kiliński J., Pamiętniki, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1958.
35.Kitowicz J., Opis obyczajów za panowania Augusta III, Wolne Lektury, Warszawa 1985.
36.Korotyński B.W., Rzeź Pragi, Komitet Obchodu Rocznicy, Warszawa 1924.
37.Krajewski M., Usque ad finem: powstanie listopadowe i partyzantka na ziemi dobrzyńskiej w 1833 r., Dobrzyńskie Towarzystwo Naukowe, Rypin 2011.
38.Kroczyński H., Polacy w walce o Kołobrzeg 1807, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1974.
39.Kronika powstań polskich 1794–1944, red. M.B. Michalik, Wydawnictw o Kronika, Warszawa 1994.
40.Kukiel M., Dzieje oręża polskiego w epoce napoleońskiej, Kurpisz, Poznań 1996.
41.Lipiński E., Prawo bliskowschodnie w starożytności. Wprowadzenie historyczne, Wydawnictwo KUL, Lublin 2009.
42.Liszewscy E. i B., Viva la Polonia! Cudzoziemcy w Powstaniu Styczniowym 1863 r., Replika, Poznań 2018.
43.Łopatecki K., Disciplina militaris w wojskach Rzeczypospolitej do połowy XVII wieku, Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, Białystok 2012.
44.Łuć I., Boni et mali milites romani. Relacje między żołnierzami wojsk rzymskich w okresie wczesnego cesarstwa, Avalon, Kraków 2010.
45.Łukasiński W., Pamiętnik, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1986.
46.Łuniński E., Napoleon, legiony i Księstwo Warszawskie, Tow. Akc. S. Orgelbranda Synów, Warszawa 1911.
47.Majewski W., Polskie tradycje wojskowe, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1990.
48.Małłek J., Prusy książęce a Prusy królewskie w latach 1525–1548, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016.
49.Mazur A., Ceremoniał promocyjny w wojsku polskim 966–1996, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1997.
50.Moraczewski J., Wypadki poznańskie z roku 1848, N. Kamieński i Spółka, Poznań 1850.
51.Morawski R., Paczuski A., Wojsko Księstwa Warszawskiego. Ułani, gwardie honorowe, pospolite ruszenie, żandarmeria konna, Karabela, Warszawa 2009.
52.Morawski R., Wielecki H., Wojsko Księstwa Warszawskiego. Generalicja i sztaby, Bellona, War szawa 1996.
53.Nawrot D., Litwa i Napoleon w 1812 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2008.
54.Ochman M., Polski Korpus Inżynierów Wojskowych w latach 1807–1831, rozprawa doktorska, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2017.
55.Otwinowski E., Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II od roku 1696–1728, nakł. i dr. Józefa Czecha, Kraków 1849.
56.Pachoński J., Generał Jan Henryk Dąbrowski 1755–1818, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1980.
57.Pachoński J., Legiony polskie. Prawda i legenda 1794–1807, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1976.
58.Pachoński J., Korpus oficerski Legionów Polskich 1796–1807, Księgarnia Akademicka, Kraków 1999.
59.Plewczyński M., Żołnierz jazdy obrony potocznej za panowania Zygmunta Augusta, PWN, Warszawa 1985.
60.Popławski M.S., Bellum Romanum. Sakralność wojny i prawa rzymskiego, Lublin 1923.
61.Przysięga wojskowa. Idea i praktyka, red. A. Niewiński, Napoleon V, Oświęcim 2016.
62.Ptak J., Chorągwie i sztandary z okresu walk o niepodległość dziełem kobiecych serc i rąk, „Teka Komisji Historycznej” 2016, t. 13.
63.Ptak J., Weksylol ogia polska. Zarys problematyki, DiG, Warszawa 2016.
64.Ratajczyk L., Wojsko i obronność Rzeczypospolitej 1788–1792, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1973.
65.Rolnik D., Szlachta koronna wobec konfederacji targowickiej (maj 1792–styczeń 1793), Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2000.
66.Rostafiński M., Zarys historji rozwoju wojskowości w Polsce (992–1792 r.), Księgarnia Fr. Gutowskiego, Poznań 1922.
67.Rüpke J., Domi Militiae: Die religiöse Konstruktion des Krieges in Rom, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 1990.
68.Rządkowska H., Marian Langiewicz, Warszawa 1967.
69.Senkowska-Gluck M., Rządy napoleońskie w Ilirii: 1809–1813, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1980.
70.Sikora R., Wojskowość polska w dobie wojny polsko-szwedzkiej 1626–1629. Kryzys mocarstwa, SORUS, Poznań 2005.
71.Skowronek J., Od Kongresu Wiedeńskiego do Nocy Listopadowej, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1987.
72.Spieralski Z., 500 zagadek o dawnym wojsku polskim, Wiedza Powszechna, War szawa 1977.
73.Śladami Powstania Styczniowego. Aspekty historyczne i krajoznawcze, red. J. Partyka, M. Żochowski, Komisja Krajoznawcza ZG PTTK, Warszawa 2014.
74.Tokarz W., Armja Królestwa Polskiego (1815–1830), Departament Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego, Piotrków 1917.
75.Warry J., Armie świata antycznego, Cinderella Books, Warszawa 2006.
76.Wilkowicz B., Polska przysięga wojskowa, Espero, Kraków 1999.
77.Zajewski W., W kręgu Napoleona i rewolucji europejskich, Czytelnik, Warszawa 1984.
78.Znamierowski A., Insygnia, symbole i herby polskie, Świat Książki, Warszawa 2003.
79.Znamierowski A., Stworzony dla chwały, EFEKT LTD, Warszawa 1995.
80.Żerbiłło J., Kronika Jana z Czarnkowa, Księgarnia E. Wendego i Sp., Warszawa 1905.
81.Artykuły naukowe i rozdziały w monografiach
82.Andrzejewicz L., W dziesięciolecie obudzenia L… „Walerian Łukasiński”: pamięci Patrona, „Ars Regia” 2006, nr 9, s. 222–236.
83.Białuński G., Opozycja rycerstwa pruskiego na początku XV wieku, w: „Komunikaty Mazursko-Warmińskie” 2010, nr 3, s. 47–280.
84.Bołdyrew A., Służba wojsk pieniężnych jako kontrakt handlowy w Polsce ostatnich Jagiellonów, w: Przysięga wojskowa. Idea i praktyka, red. A. Niewiński, Napoleon V, Oświęcim 2016, s. 55–62.
85.Ciesielski T., Generałowie wojska koronnego w latach 1717–1763, w: Organizacja armii w nowożytnej Europie: struktura – urzędy – prawo – finanse, red. K. Łopatecki, Inforteditions, Zabrze 2011.
86.Ciesielski T., Konfederacja ta rnogrodzka i obrady Sejmu Niemego – aspekt militarny, w: Sejm niemy. Między mitem a reformą państwa, Wydawnictwo Sejmowe, red. M. Zwierzykowski, Warszawa 2019, s. 445–475.
87.Ciesielski T., Przysięga wojskowa w armiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów w czasach saskich. Geneza-ewolucja roty-ceremoniał, w: Przysięga wojskowa. Idea i praktyka, red. A. Niewiński, Napoleon V, Oświęcim 2016, s. 97–111.
88.Ciesielski T., Samuel Brodowski – kodyfikator prawa wojskowego w czasach panowania Augusta III, w: Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, nuntia vetustatis. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Włodzimierzowi Kaczorowskiemu, red. E. Kozerska, M. Maciejewski, P. Stec, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, 2015.
89.Dygo M., Czy istniał feudalizm w Europie Środkowo-Wschodniej w średniowieczu?, „Kwartalnik Historyczny” 2013, nr 4, s. 667–717.
90.Jaworski J., Mało znane sztandary powstania listopadowego 1831 r., „Flaga. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego” 2020, nr 27, s. 3–7.
91.Jaworski J., Sztandary polskich formacji wojskowych na obczyźnie w latach 1833–1849, „Flaga. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Weksylologicznego” 2021, nr 31, s. 9–12.
92.Jemielity W., Przysięga władcom Królestwa Polskiego z udziałem duchowieństwa katolickiego, „Prawo Kanoniczne” 2002, nr 4, s. 211–242.
93.Jusupović M., Działalność Adama Kazimierza Czartoryskiego na początku Sejmu Czteroletniego, „Kwartalnik Historyczny” 2009, nr 3, s. 43–72.
94.Kosińska U., Rosyjskie plany wywołania antykrólewskiej konfederacji i detronizacji Augusta II w 1719 r., „Kwartalnik Historyczny” 1999, nr 3, s. 53–75.
95.Kronika wydarzeń w Warszawie, „Kronika Warszawy” 1974, nr 4, s. 139.
96.L.H., Obóz w Ojcowie. Epizod z powstania narodowego z roku 1863, „Dziennik Literacki” 1864, nr 8, s. 59–62.
97.Mazur A., Polskie symbole państwowe i wojskowe w tradycji żołnierskiej, w: Historyczny rodowód polskiego ceremoniału wojskowego, red. L. Ratajczyk, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1981, s. 11–75.
98.Mazur A., Tradycje pasowania rycerskiego i gwiazdek promocyjnych, w: Historyczny rodowód polskiego ceremoniału wojskowego, red. L. Ratajczyk, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1981, s. 189–231.
99.Mażewski L., O kształtowaniu się ustroju Królestwa Polskiego w 1831 roku, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2014, z. 1, s. 277–294.
100.Nadolska A., Dar Prawdziwej Obywatelki. Chorągiew z czasów napoleońskich, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” 2020, nr 51, s. 115–139.
101.Nawrot D., Udział wojska litewskiego w kampanii 1812 roku, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego” 2013, z. 1, s. 45–63.
102.Oettinger N., Die militärischen Eide der Hethiter, „Studien zu den Bogazkoy-Texten” 1976, nr 22, s. 6–17.
103.Paczuski A., „i że chorągwi naszych nigdy nie odstąpimy...”. Przysięga wojskowa w okresie Księstwa Warszawskiego, w: Przysięga wojskowa. Idea i praktyka, red. A. Niewiński, Napoleon V, Oświęcim 2016, s. 121–131.
104.Paczuski A., Od szefa regimentu do pułkownika. Organizacja wojsk polskich 1806/1807 w świetle dokumentów, „Zeszyty Raszyńskie” 2012, nr 1, s. 11–34.
105.Ptak J., Militarne znaczenie hołdowniczych przysiąg w późnośredniowiecznej Europie, w: Przysięga wojskowa. Idea i praktyka, red. A. Niewiński, Napoleon V, Oświęcim 2016, s. 15–25.
106.Ratajczyk L., Zmyślony Z., Geneza polskiej przysięgi wojskowej i tradycje jej składania, w: Historyczny rodowód polskiego ceremoniału wojskowego, red. L. Ratajczyk, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1981, s. 148–171.
107.Różycki Ł., Sacramentum militare w świetle wybranych źródeł późnorzymskich, w: Przysięga wojskowa. Idea i praktyka, red. A. Niewiński, Napoleon V, Oświęcim 2016, s. 6–11.
108.Różycki Ł., Soldier loyalty in Late Antiquity and Sacramentum militare in the context of selected sources, „Studia Historica Gedanensia” 2021, t. 12, s. 81–89.
109.Sławiński S., Wyszkolenie piechoty Królestwa Polskiego 1815–1830 w świetle pamiętników, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, Lublin – Polonia” 2022, Sectio F, s. 123-142.
110.Superczyński M., Miejskie artykuły wojskowe z lat 1607–1699 i przysięga żołnierzy toruńskich, „Rocznik Toruński” 2020, t. 47, s. 85–110.
111.Taylor J.W., The Athenian ephebic oath, „Classical Journal” 1918, s. 495–501.
112.Trąbski M., Zasady konskrypcji w armii Królestwa Polskiego na tle ówczesnych metod uzupełniania wojska, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2011, nr 12, s. 7–24.
113.Trąbski M., Przysięga wojskowa w armii Królestwa Polskiego jeden z elementów kształtowania lojalistycznej postawy żołnierza w epoce postnapoleońskiej, w: Przysięga wojskowa. Idea i praktyka, red. A. Niewiński, Napoleon V, Oświęcim 2016, s. 132–144.
114.Ziółek E.M., Przysięga wojskowa jako element ciągłości państwa polskiego u progu Księstwa Warszawskiego, w: Przysięga wojskowa. Idea i praktyka, red. A. Niewiński, Napoleon V, Oświęcim 2016, s. 113–120.
115.Żygulski Z., jun., Pamiątki po Kościuszce, w: Od Racławic do M aciejowic, Krajowa Agencja Wydawnicza, Kraków 1988, s. 36–39.
116.Źródła internetowe
117.Czubaty J., Wybuch powstania listopadowego, http://muzhp.pl/en/e/1727/wybuchpowstania- listopadowego.
118.Kosińska U., Sejm Niemy miał prowadzić do zażegnania konfliktu między władcą a społeczeństwem, https://dzieje.pl.
119.Kubisztal P., Powstanie Krakowskie 1846 roku, https://podgorze. pl.
120.Lewandowska D., Zgliński K., 180. rocznica Powstania Listopadowego 1830–1931, http://powstanielistopadowe.com/.
121.Manifest Rządu Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Kraków 22 II 1846 r., https:// historia.interia.pl.
122.Porembski W., Żuawi śmierci. Elitarny oddział powstania styczniowego, https://naszahistoria. pl.
123.The Athenian Oath, https://www.governmentresource.com.
124.Zdrada J., Powstanie Styczniowe, https://muzhp.pl.
125.Знамена и штандарты полков, батальонов Российской армии. Польские войска, http://www.vexillographia.ru.
126.Żydzi w powstaniu styczniowym, Narodowe Centrum Kultury, https://www.nck.pl.