Colloquia Theologica Ottoniana


ISSN: 1731-0555     eISSN: 2353-2998    OAI    DOI: 10.18276/cto.2022.38-09
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS

Lista wydań / 38/2022
Bezkompromisowa postawa biskupów Teodora Benscha i Wilhelma Pluty. Na drodze do stabilizacji organizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich

Autorzy: Grzegorz Wejman ORCID
Uniwersytet Szczeciński
Słowa kluczowe: bp Teodor Bensch bp Wilhelm Pluta Kościół gorzowski bezkompromisowość władza ludowa
Data publikacji całości:2022
Liczba stron:30 (179-208)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Kościół gorzowski w 1956 r. doczekał się pierwszego w swoich dziejach biskupa jako rządcy. Niestety, gorliwą pasterską posługę bp. Teodora Benscha przerwała jego nagła śmierć. Niemniej jego dzieło pięknie kontynuował i jeszcze bardziej rozwinął bp Wilhelm Pluta – dzisiaj sługa Boży. Pierwsi biskupi ordynariatu gorzowskiego zapisali piękną kartę pasterskiej posługi w ordynariacie gorzowskim w latach 1956–1972. Pierwszy z nich bp Bensch miał wysoką pozycję kościelną, ponieważ był długoletnim sekretarzem prymasa Stefana Wyszyńskiego, nadto znał kulisy polityki władz i sposoby je postępowania. Te doświadczenia, a przede wszystkim wielkie wyrobienie intelektualne, duszpasterskie i organizacyjne spowodowały, iż wniósł wielką aktywizację w kościelne życia ordynariatu. Władze uważały go za małomównego i wiernego wykonawcę „poleceń Watykanu i hierarchii kościelnej”. Również bp W. Pluta kierował się zawsze dobrem Kościoła i pozostawał w ścisłych relacjach z prymasem Polski kard. Stefanem Wyszyńskim. Całą jego posługę pasterską można by streścić w jednym zdaniu: „wielka troska pasterza o człowieka”. Bezkompromisowość bp. Pluty sprawiła, że w latach 60. XX w. władze stawiały go na równi z biskupem przemyskim Ignacym Tokarczukiem – jako „wroga władzy ludowej”. Postawa gorliwych pasterzy była nieocenionym wkładem w proces stabilizacji organizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich. Mimo podwójnego jarzma, gdyż nie mieli pod swoimi nogami pewności kanonicznej stabilizacji, jaką mieli inni biskupi, a także zwalczani przez władze państwowe, przetrwali i doczekali się długo oczekiwanej decyzji papieża Pawła VI bulli Episcoporum Poloniae coetus z 28 czerwca 1972 r. i podziału wielkiej gorzowskiej administracji apostolskiej na trzy diecezje: gorzowską, koszalińsko-kołobrzeską i szczecińsko-kamieńską.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Źródła
2.Archiwum Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej w Zielonej Górze
3.Kancelaria, sygn. A2, nr 5, Prymas Polski, lata 1946–1952, Dekret, N. 901/51/ R, Warszawa, dn. 30 stycznia 1951 r.
4.Kancelaria, sygn. B1, Dokumenty osobiste.
5.Kancelaria, sygn. B1, nr 2963, Akta biskupa Teodora Benscha, lata 1956–1958.
6.Kancelaria, sygn. B1, nr 43, Okólniki Kurii, rok 1951, Okólnik 2/51, l.dz. 707/51.
7.NSDG, Kronika Niższego Seminarium Duchownego w Gorzowie Wlkp.
8.NSDS, Kronika Niższego Seminarium Duchownego.
9.NSDS, nr 1736, Korespondencja dot. likwidacji seminarium, 1960, Pismo wicekuratora Okręgu Szkolnego Koszalińskiego do NSD w Słupsku, Nr SW-II-20/13/60, Koszalin, dn. 15 lipca 1960 r.
10.Teczka akt przychodzących 1961.
11.W. Pluta, Podręcznik duszpasterstwa młodych małżeństw i rodzin, Gorzów 1971 (mps).
12.WD, nr 1815, Pielgrzymka dla księży diecezji gorzowskiej na Jasną Górę – listopad R.P. 1961, rok 1961 (mps).
13.WD, nr 2544, Kronika nawiedzenia, część X, Diecezja gorzowska.
14.WNK, nr 2090, Rozporządzenie duszpasterskie L 1–46, lata 1968–1981, „L” 5 Przygotowanie do małżeństwa z 20.11.1970 r.
15.WNK, nr 2099, Materiały na kurs przedmałżeński, Gorzów Wlkp., rok 1970, W. Pluta, Materiały na kurs przedmałżeński, Gorzów 1970, (mps).
16.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie
17.IPN, sygn. IPN BU 0608/241, Charakterystyka ordynariusza diecezji gorzowskiej biskupa Wilhelma Pluty za rok 1967, 8.01.1968 r., s. 81.
18.IPN, sygn. IPN BU 0608/241, Kwestionariusz personalny, 14.10.1963 r., s. 41.
19.IPN, sygn. IPN BU 0608/241, Kwestionariusz personalny, 14.10.1963 r., s. 34.
20.Archiwum Kurii Metropolitalnej w Szczecinie
21.Ks. Bp. Jerzy Stroba, Listy, Dokumenty, Korespondencja, Różne, Odpis listu ks. kard. Stefana Wyszyńskiego do ks. bp. Jerzego Stroby, No. 4229/64/P, Rzym 22 września 1964 r.
22.Stolica Apostolska dla diecezji, Bulla „Episcoporum Poloniae coetus”.
23.Archiwum Prywatne Autora
24.J. Anczarski, Początki diecezji gorzowskiej, cz. 1: Rządcy diecezji gorzowskiej, Świnoujście 1994.
25.Źródła drukowane
26.Bensch T., Kazanie podczas ingresu, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1957), s. 33–37.
27.Bensch T., List pasterski o kapłaństwie, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 7–8 (1957), s. 391–399.
28.Bensch T., Odezwa biskupa do rodziców dzieci szkolnych, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 7–8 (1957), s. 400–401.
29.Bensch T., Odezwa w sprawie odbudowy zniszczonych kościołów, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 10 (1957), s. 551–553.
30.Bensch T., Pierwsze orędzie biskupa, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1957), s. 4–9.
31.Bensch T., Rozporządzenie w sprawie odbudowy zniszczonych kościołów, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 10 (1957), s. 553.
32.Kazanie J.E.Ks. Bp. Dr Teodora Benscha podczas ingresu, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1957), s. 36–37.
33.Orędzie biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim, 18.11.1965 r., w: P. Raina, Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 2, Poznań 1995, s. 362.
34.Powiadomienie Stolicy Św. o śmierci ś.p. ks. biskupa Teodora Benscha, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 2 (1958), s. 66.
35.Schematyzm Diecezji Gorzowskiej, Gorzów Wlkp. 1969.
36.Schematyzm Diecezji Gorzowskiej, Gorzów Wlkp. 1988.
37.Wyszyński S., Dekret, N. 2770/51/R (ad 2874/51), „Zarządzenia Kurii Gorzowskiej” 7–12 (1951), s. 199.
38.Załuczkowski T., Ordynariusz gorzowski L.dz. 4245/51, Odezwa do duchowieństwa i wiernych ordynariatu gorzowskiego, „Zarządzenia Kurii Gorzowskiej” 7–12 (1951), s. 193–195.
39.Opracowania
40.Anczarski J., Najważniejsze wydarzenia diecezji gorzowskiej w pierwszej połowie 1957 r., „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 7–8 (1957), s. 166–172.
41.Anczarski J., Ostatnia droga pierwszego gorzowskiego biskupa, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 2 (1958), s. 97–106.
42.Anczarski J., Sprawozdania. Szczecin, Stargard i Gorzów witają J.E. ks. Prymas Polski, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1958), s. 39–42.
43.Anczarski J., Nawiedzenie Obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w diecezji gorzowskiej 29 X 1961 – 10 II 1963, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 5 (1963), s. 132–139.
44.Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.
45.Dworak H., Seminaryjne duszpasterstwo powołaniowe, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1–9 (1979), s. 74–80.
46.Dzwonkowski T., Polityka lokalnych władz PRL wobec Ordynariatu Gorzowskiego w latach 1951–1972 (na przykładzie postaw wobec ordynariuszy), w: Stefan Kardynał Wyszyński wobec Ziem Zachodnich i Północnych oraz stosunków polsko-niemieckich, red. T. Dzwonkowski, C. Osękowski, Warszawa–Poznań–Zielona Góra 2001, s. 119–143.
47.Gronowski D., Bp Wilhelm Pluta. Biografia, Gorzów Wlkp.–Zielona Góra 2015.
48.Kołodziej M., Biskup dr Teodor Bensch. Pierwszy biskup Kościoła gorzowskiego, http://www.archiwum.szczecin.pl/index.php?art_id=141 [dostęp: 1.02.2021].
49.Konieczny J., Kalendarium sądownictwa w Kościele gorzowskim (1945–1992), Gorzów Wlkp. 1992.
50.Kornek J., Krawczak T., Macholak J., Kompanie kleryckie w Wojsku Polskim 1959–1980, Szczecin 2009.
51.Koteluk D., Biskup gorzowski Teodor Bensch w świetle materiałów źródłowych w latach 1956–1958, „Studia Zachodnie” 17 (2015), s. 317–325.
52.Kronika. Stan Kościoła katolickiego w ordynariacie gorzowskim na przestrzeni od 1945–1956, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 6 (1957), s. 370.
53.Kucharski W., Zrobiliśmy, co mogliśmy, „Pamięć i Przyszłość” 1 (2009) 3, s. 19–32.
54.Łabiński K., Działalność ks. biskupa dr. Teodora Benscha w diecezji gorzowskiej, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 2 (1958), s. 85–96.
55.Mazurkiewicz D., Spór o prawo własności kościelnych majątków poniemieckich na Ziemiach Zachodnich i Północnych w latach 1945–1973, „Studia Paradyskie” 16 (2006), s. 221–240.
56.Michalski J., Praca naukowa ks. biskupa dr. Teodora Benscha, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 6 (1967), s. 329–333.
57.Michalski J., Przemówienie na otwarcie ósmego ogólnego zjazdu kapłanów diecezji gorzowskiej w dniach 1–2. VII. I 8–9. VII. 1958 r., „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 8 (1958), s. 420–437.
58.Milik K., Przemówienie na pogrzebie ks. biskupa Teodora Benscha w dniu 10 stycznia 1958 r., „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 2 (1958), s. 72–75.
59.Nowicki E., Przemówienie wygłoszone na pogrzebie ś.p. ks. biskupa Teodora Benscha w katedrze w Gorzowie w dniu 11 stycznia 1958 r., „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 2 (1958), s. 76–79.
60.Pielgrzymka księży diecezji gorzowskiej na Jasną Górę – listopada R.P. 1961, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 7 (1962), s. 194.
61.Pietrzak W., Prawo wyznaniowe, Warszawa 1996.
62.Pluta W., Rozporządzenie Duszpasterskie L 5. Przygotowanie do małżeństwa, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” (1974), s. 247–248.
63.Pluta W., Słowo Biskupa Ordynariusza na dzień święceń kapłańskich (23.VI.1968 r.), „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 6–7 (1968), s. 149–150.
64.Pluta W., Zarządzenie w sprawie budzenia powołań w diecezji gorzowskiej, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 6 (1962), s. 339–341.
65.Pluta W., Zarządzenie w sprawie pogrzebów Księży. Znak: B 2 – 37/65, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 11 (1965), s. 255–256.
66.Socha P., Biskup dr Teodor Bensch pierwszy Biskup Gorzowski (* 13 III 1903 r. + 7 I 1958 r.), w: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), red. P. Socha, Z. Lec, Zielona Góra– Gorzów Wlkp. 1998, s. 71–78.
67.Socha P., Biskup dr Wilhelm Pluta, wikariusz generalny, administrator i biskup diecezjalny (* 10 I 1910 r. † 22 I 1986), w: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), red. P. Socha, Z. Lec, Zielona Góra – Gorzów Wlkp. 1998, s. 82–119.
68.Socha P., Sylwetki administratorów apostolskich i biskupów Diecezji Zielonogórsko- -Gorzowskiej, „Studia Zielonogórskie” 14 (2008), s. 9–51.
69.Stanuch Z., Duchowieństwo katolickie województwa szczecińskiego wobec protestów z grudnia 1970 i stycznia 1971 r., w: „Intelektualiści polscy milczą zupełnie”. Grudzień 1970 – styczeń 1971 w Szczecinie, red. S. Ligarski, Szczecin 2010, s. 61–66.
70.Stanuch Z., Kościół katolicki w województwie koszalińskim wobec wydarzeń roku 1968 w świetle dokumentów z archiwum szczecińskiego IPN, w: Z dala od centrum. Rok 1968 na Pomorzu Zachodnim, red. R. Kościelny, Szczecin 2009, s. 135–140.
71.Stanuch Z., Polityka władz państwowych na Pomorzu Zachodnim wobec biskupów gorzowskich w latach 1956–1972, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 2: 1956–1972, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin–Warszawa 2017, s. 175–195.
72.Stanuch Z., Źródła dotyczące orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 r. w zasobie archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, w: Dalekowzroczność czy doraźne cele? W 50 rocznicę orędzia biskupów polskich do niemieckich. Materiały z konferencji zorganizowanej 9 grudnia 2015 roku w Archiwum Państwowym w Gorzowie Wielkopolskim, red. D.A. Rymar, Gorzów Wlkp. 2016, s. 90–103.
73.Sygnatowicz W., Budownictwo sakralne i nowe parafie w ciągu 20-lecia posługi pasterskiej Ks. Biskupa Ordynariusza 1958–1978, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1–9 (1979), s. 272–275.
74.Sygnatowicz W., Jego Ekscelencja biskup dr T. Bensch rządcą diecezji gorzowskiej, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 6 (1957), s. 315–320.
75.Śmierzchalski-Wachocz D., Partia komunistyczna wobec Kościoła i przejawów wiary katolickiej w swoich szeregach na przykładzie Środkowego Nadodrza w latach 1945–1989, Ząbki 2007.
76.Śmierzchalski-Wachocz D., Duchowieństwo rzymskokatolickie na Pomorzu Zachodnim, Środkowym i Ziemi Lubuskiej w świetle dokumentów państwowych z lat 1945–1989, t. 1, Zielona Góra 2014.
77.Śmierzchalski-Wachocz D., Nieprzejednany wróg PRL. Sługa Boży ks. bp Wilhelm Pluta (1910–1986), „Nasz Dziennik” 124 (3750) z dnia 29–30 maja 2010 r.
78.Świadek historii. Na jubileusz 90. urodzin Jego Ekscelencji Biskupa Seniora Ignacego Jeża, red. L. Laskowski, Koszalin 2004.
79.Życie i posługa pasterska biskupa Wilhelma Pluty, oprac. R. Tomczak, A. Oczachowski, Zielona Góra–Gorzów Wlkp. 2011.
80.Tomczak R., Historia Seminarium Duchownego Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, w: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), red. P. Socha, Z. Lec, Zielona Góra–Gorzów Wlkp. 1998, s. 177–200.
81.Wejman G., Droga do metropolii szczecińsko-kamieńskiej (1972–1992), „Pamięć i Sprawiedliwość” 37 (2021) 1, s. 329–358.
82.Wejman G., Milenium w administracji gorzowskiej, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie” 20 (2013), s. 279–300.
83.Wejman G., Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1945–1972, Szczecin 2007.
84.Wejman G., Udział biskupa Wilhelma Pluty w Soborze Watykańskim II i recepcji soborowego nauczania w Kościele gorzowskim, w: Studia soborowe. Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2014, s. 247–278.
85.Wejman G., Z posłaniem Miłości… „KnOiB-Niedziela” 1 (2010), s. IV.
86.Welzandt E., Rys historyczny diecezji gorzowskiej, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 7 (1970), s. 208–214.
87.Wydarzenia zielonogórskie w 1960 r., red. T. Dzwonkowski, Poznań – Warszawa – Zielona Góra 2010.
88.Wyszyński S., List nominacyjny J.EM. ks. Prymasa do J.E. ks. biskupa dr W. Pluty, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 10 (1958), s. 509.
89.Wyszyński S., Przemówienie do młodzieży akademickiej w Szczecinie, wygłoszone 29 XI 1957 r. w bazylice św. Jana Chrzciciela, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1958), s. 4–16.
90.Zaborowski J., Kościół nad Odrą i Nysą, Warszawa 1979.
91.Życiorys J.E. Ks. Biskupa dr. Teodora Benscha, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1957), s. 9–10.