Obraz ludzi Podhala i Tatr w inskrypcjach ze starego cmentarza na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem


ISBN: 978-83-7972-505-2    ISBN (online): 978-83-7972-801-5    ISSN: 0860-2751    OAI    DOI: 10.18276/978-83-7972-801-5
CC BY-SA   Open Access 

Issue archive / T. (MCCCXVI) 1242

Year:2022
Field:Field of Humanities
Discipline:linguistics
Keywords: non-literary texts inscriptions gravestone inscriptions commemorative inscriptions linguistic image of the world textual image of the world Old Cemetery in Zakopane
Authors: Agnieszka Szczaus ORCID
Uniwersytet Szczeciński

Information

Date of release of digital version under CC-BY-SA license: July 2024

Download issue

Issue File

Abstract

Image of Inhabitants of Podhale and the Tatra Mountains on Inscriptions in the Pęksowy Brzyzek Old Cemetery in Zakopane

Established in the 19th century, the cemetery in Pęksowy Brzyzek in Zakopane is one of the most intriguing burial sites in Poland. It is a religious resting ground where remains of Roman Catholics are buried. The cemetery is located over brzyzek – a steep cliff of the Cicha Woda brook, on land gifted by Jan Pęksa. Both the name of the founder and the features of the area gave rise to its local name – Pęksowy Brzyzek. When a new cemetery was created in Zakopane in 1908, the Pęksowy Brzyzek Cemetery became known as the Old Cemetery. This burial ground holds the remains of inhabitants of Zakopane, but also those coming from outside Podhale, who were important for the area. In 1931, the art restorer entered the Cemetery into the register of historic monuments, and since that moment on it has also been known as the Historic Cemetery or the Cemetery of the Distinguished.

The gravestone inscriptions in the Zakopane Cemetery are also referred to as epitaphs, epigraphs or gravestones, i.e. short, separate texts that are complete semantically and formally, and provide information on the life and death of a person, thus serving an informative and commemorative function. Moreover, at the Cemetery there are some commemorative inscriptions dedicated to certain people who were connected with the area of Zakopane and Podhale, however, they were buried elsewhere.

The objective of this work was to recreate the image of inhabitants of Podhale and the Tatra Mountains that was preserved in gravestone and commemorative inscriptions in the Old Cemetery in Zakopane. We follow the definition of the linguistic image of J. Bartmiński – an interpretation of reality incorporated in language, also verbalized, which may be encapsulated as the view of the world.

For the purposes of the work, the term inhabitants of Podhale and the Tatra Mountains is understood in a certain, broad way – the group includes people born in Podhale who were connected with Podhale and the Tatra Mountains throughout their lives, but also those who come from other areas (also from outside Poland) and decided to live their lives in the mountains and Podhale, worked for the benefit of the community of Zakopane and Podhale, pursued their passions and devoted their lives to experience the mountains as explorers or researchers. It also includes those who came to Zakopane for tourism or sport and decided to move to the Tatra Mountains, and those who came here searching for medical treatment (especially at the turn of the 19th and 20th centuries) and never came back to their hometowns. Basically, anyone who was buried in the Old Cemetery or who was buried elsewhere but whose life and work were appreciated by the community of Zakopane and Podhale and commemorated at the Cemetery.

The research was based on 569 inscriptions collected at the Old Cemetery in Zakopane in 2018 and 2019, which commemorate 685 people (397 men, 288 women). The analysis mainly focused on the lexical elements, but also certain grammatical features of the language of the inscriptions.

It was shown that the analyzed inscriptions reflect three aspects of human life – social and professional lives of the commemorated people, their family environment, and the religious and spiritual life. Therefore the work is divided into three chapter – Chapter I (People of Podhale and the Tatra Mountains in social and professional relations) reconstructs the image preserved in the inscriptions of the inhabitants of Podhale and the Tatra Mountains engaging in various social and professional relations. Those relations are significant, because for many years achievements of a given persons have been the primary criterion for commemorating them at the Old Cemetery (it needs to be emphasized that it is also referred to as the Cemetery of the Distinguished), both in the form of burial or a commemorative plaque. The analysis allowed us to recreate the system used to measure and evaluate the social and professional efforts, make a list of the professions (e.g. mountain rescuer, guide, artist, soldier) who are especially greatly appreciated in Podhale, and also track how such contribution was encapsulated linguistically.

Chapter II (People of Podhale and the Tatra Mountains in relationships with family and friends) recaptures family relationships established by those commemorated by the epitaphs. It was shown that the roles that are most clearly and consistently emphasized in the inscriptions are the ones of the wife and the daughter, less frequently the mother, the sister. They were marked with lexical elements, but also distinctive grammatical elements (e.g. Polish suffixes signifying femininity, such as -owa, -ówna). The roles of men – the husband, the father, the son – were just marginally present in epitaphs. This image reflects the traditional, uneven division of social male and female roles preserved in epitaphs. The main female domain (despite the changes occurring in recent years) mostly remains to be home and family, whereas the major sphere of male activity is outside home (the work environment and circles of common interests among friends, as well as public, political and social activities).

Chapter III (People of Podhale and the Tatra Mountains in relations with Sacrum) shows that the Old Cemetery inscriptions clearly display the religious aspect, as observed on the example of numerous and varied references to God, Christ and Mother of God. They are an important element comprising the image of the inhabitants of Podhale and the Tatra Mountains who especially cherish their traditional system of values and contemplating God as the supreme good.

The inscriptions in Zakopane show respect to the dead and pride with what their ancestors have accomplished, preserving the memory about their actions and compelling us to reflect. As they emphasize the relation between the commemorated people and Poland, the region, a given social and professional group and the family, they are also treated as a distinguishing element of inclusivity and identity.

Bibliography

1.Adamowski J., Dół w ludowym obrazie świata (pochodzenie i lokatywność), w: Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1999, s. 155–182.
2.Adamowski J., O semantyce góry, „Akcent” 1986, t. 7, nr 4, s. 40–47.
3.Adamus-Darczewska K., Poniatowski Z., Mały słownik religioznawczy, Warszawa 1969.
4.Babiarz A., Językowy obraz śmierci i cierpienia zawarty w epitafiach na Cmentarzu Starym w Tarnowie, „Rocznik Tarnowski” 1999–2000, nr 7, s. 193–203.
5.Bajda A., Cmentarz Świętego Wawrzyńca we Wrocławiu oazą prawdy obłaskawionej. Tradycyjna symbolika śmierci w służbie współczesnej poezji nagrobnej, „Annales Silesiae” 1994, t. 24, s. 119–133.
6.Baniowska E., Jagiełła K., Architektura ludowa, w: Podhale. Tradycja we współczesnej kulturze wsi, red. D. Tylkowa, Kraków 2000, s. 171–213.
7.Barabasz S., Sztuka ludowa na Podhalu, cz. 5: Wyszycia na ubiorach, oprac. A. Kozak, Zakopane 2015.
8.Bartmiński J., O językowym obrazie świata Polaków końca XX wieku, w: Polszczyzna XX wieku. Ewolucja i perspektywy rozwoju, red. S. Dubisz, S. Gajda, Warszawa 2001, s. 27–53.
9.Bartmiński J., O pojęciu językowego obrazu świata, w: tegoż, Językowe podstawy obrazu świata, wyd. 3, Lublin 2009.
10.Bartmiński J., Polski stereotyp matki, w: tegoż, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin 2006, s. 151–166.
11.Bartmiński J., Brzozowska M., Koncept pracy we współczesnej polszczyźnie, w: Leksykon aksjologiczny Słowian i ich sąsiadów, red. J. Bartmiński, t. 3: Praca, Lublin 2016, s. 93–128.
12.Bartmiński J., Panasiuk J., Stereotypy językowe, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław 1993, s. 363–388.
13.Bartmiński J., Tokarski R., Językowy obraz świata a spójność tekstu, w: Teoria tekstu. Zbiór studiów, red. T. Dobrzyńska, Wrocław 1986, s. 65–81.
14.Białas W., Budarka, w: Zakopane. Czterysta lat dziejów, red. R. Dutkowa, t. 1, Kraków 1991, s. 578–599.
15.Białas W., Cmentarz na Pęksowym Brzyzku, oprac. A. Brandstatter, Pelplin 2005.
16.Biblia to jest Księgi Starego y Nowego Testamentu według Łacińskiego przekładu starego, w kościele powszechnym przyjętego, na Polski ięzyk z nowu z pilnością przełożone, przekł. J. Wujek, Kraków 1599.
17.Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Nowy przekład z języka hebrajskiego i greckiego opracowany przez Komisję Przekładu Pisma Świętego, Towarzystwo Biblijne w Polsce, Warszawa 1975.
18.Biernat A., Dziewiętnastowieczne napisy epigraficzne na ziemiach Królestwa Polskiego, Wrocław 1987.
19.Bogucka M., Gorsza płeć. Kobieta w dziejach Europy od antyku po wiek XXI, Warszawa 2005.
20.Borkowska M., Wybrane motywy eschatologiczne wierszowanej epigrafiki nagrobnej, w: Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka, t. 3, red. J. Kolbuszewski, Wrocław 1999, s. 377–391.
21.Borkowski I., Śmierci tajemnicze wrota. Językowy świat inskrypcji nagrobnych, w: Język a kultura, t. 13: Językowy obraz świata i kultury, red. J. Anusiewicz, Wrocław 2000, s. 343–354.
22.Boryś W., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 2005.
23.Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków 1927 [przedruk z wyd. 1, Warszawa 1993].
24.Bubak J., Nazwiska ludności dawnego starostwa nowotarskiego, cz. I, Wrocław 1970, Wrocław 1971.
25.Bubak J., Nazwy osobowe mieszkańców Zakopanego (nazwiska, przydomki, przezwiska i imiona), w: Zakopane. Czterysta lat dziejów, red. R. Dutkowa, t. 1, Kraków 1991, s. 504–527.
26.Burysz A., Imiona męskie w inskrypcjach nagrobnych cmentarza w Drohobyczu (na przykładzie pracy R. Pastucha „Drohobyćkyj nekropol”), w: Nekropolie jako znak kultury pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego, red. F. Czyżewski, A. Dudek-Szumigaj, L. Frolak, Lublin 2011, s. 75–84.
27.Burysz A., Imiona żeńskie w inskrypcjach nagrobnych cmentarza w Drohobyczu (na przykładzie pracy R. Pastucha „Drohobyćkyj nekropol”), „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 2009, t. 54, s. 5–16.
28.Cieślak K., Kościół – cmentarzem. Sztuka nagrobna w Gdańsku (XV–XVIII w.). „Długie trwanie” epitafium, Gdańsk 1992.
29.Cieślikowa A., Pseudonimy, w: Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa–Kraków 1998, s. 135–140.
30.Czyżewski F., Antroponimia pogranicza polsko-wschodniosłowiańskiego w świetle inskrypcji nagrobnych, cz. 1: Słownik nazwisk, Lublin 2013.
31.Czyżewski F., Kilka uwag o pograniczu językowym w świetle inskrypcji nagrobnych wschodniej Lubelszczyzny, w: Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1997), red. F. Czyżewski, M. Olejnik, A. Pihan-Kijasowa, Lublin 2015, s. 55–66.
32.Długosz K., Biblijna szata napisów nagrobnych, „Prace Filologiczne” 2004, t. 49, s. 61–81.
33.Długosz K., Co oznaczają nazwy miejscowe w inskrypcjach nagrobnych?, „Onomastica” 1994, t. 39, s. 95–111.
34.Długosz K., Echa II wojny światowej w inskrypcjach nagrobnych cmentarzy Pomorza Zachodniego i Środkowego, w: Druga wojna światowa w literaturze polskiej i obcej, red. L. Ludorowski, Lublin 1994, s. 329–330.
35.Długosz K., Frazeologia biblijna w inskrypcjach nagrobnych, w: Problemy frazeologii europejskiej, t. II, red. A.M. Lewicki, W. Chlebda, Warszawa 1997, s. 211–219.
36.Długosz K., Inskrypcje nagrobne w ujęciu językoznawczym, wyd. 2, Gorzów Wlkp. 2010.
37.Długosz K., Inskrypcje nagrobne z Pomorza Zachodniego w ujęciu językoznawczym, Szczecin 1991.
38.Długosz K., Językowo-kulturowy aspekt napisów nagrobnych, w: Nekropolie, kirkuty, cmentarze, t. 1, red. A. Łazowski, Szczecin 2002, s. 27–40.
39.Długosz K., Językowy obraz kobiety i mężczyzny w polszczyźnie potocznej, „Prace Filologiczne” 2000, t. 45, s. 121–131.
40.Długosz K., Językowy obraz wojny w inskrypcjach nagrobnych i pieśniach ludowych, „Etnolingwistyka” 1998, t. 9/10, s. 169–192.
41.Długosz K., O hierarchii zawodów w inskrypcjach nagrobnych, „Socjolingwistyka” 1993, t. 12– 13, s. 169–182.
42.Długosz K., O stereotypie językowym w inskrypcjach nagrobnych, w: Mity i stereotypy w kulturze, literaturze i języku, red. M. Kozłowska, E. Tierling, Szczecin 1993, s. 131–140.
43.Długosz K., Potoczność w inskrypcjach nagrobnych, w: Język potoczny jako przedmiot badań językoznawczych, red. S. Gajda, Z. Adamiszyn, Opole 1991, s. 79–86.
44.Długosz K., Związek nazw miejscowych z historią życia mieszkańców Pomorza Zachodniego i Środkowego (na przykładzie inskrypcji nagrobnych), „Ziemie Zachodnie i Północne”, t. 2: Społeczno-demograficzne problemy mieszkańców Ziem Zachodnich i Północnych Polski, red. R. Woźniak, Szczecin 1990, s. 80–92.
45.Dudek-Szumigaj A., Abrewiatura jako element inskrypcji nagrobnych (na przykładzie nekropolii prawosławnych wschodniej Lubelszczyzny), „Teka Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych” 2016, s. 25–34.
46.Dudek-Szumigaj A., Aksjologiczna identyfikacja zmarłego w świetle inskrypcji nagrobnych (na materiale nekropolii prawosławnych pogranicza polsko-ukraińskiego), „Annales UMCS”. Sectio FF 2016, vol. 34, s. 201–213.
47.Dudek-Szumigaj A., Eufemizmy śmierci w świetle inskrypcji nagrobnych wybranych nekropolii prawosławnych Wołynia, w: Tabu językowe i eufemizacja w dialektach słowiańskich, red. F. Czyżewski, A. Tyrpa, Lublin 2008, s. 201–209.
48.Dudek-Szumigaj A., Funkcja ekspresywna inskrypcji nagrobnych (na przykładzie nekropolii prawosławnych pogranicza polsko-ukraińskiego), w: Cmentarze po obu stronach Bugu, red. H. Arkuszyn, F. Czyżewski, A. Dudek-Szumigaj, Włodawa–Lublin 2014, s. 177–190.
49.Dudek-Szumigaj A., Inskrypcje nagrobne pogranicza polsko-ukraińskiego: studium genologiczne, Lublin 2018.
50.Dudek-Szumigaj A., Językowy obraz Boga w inskrypcjach nagrobnych pogranicza polsko-ukraińskiego, „Teka Komisji Polsko-Ukraińskich Związków Kulturowych” 2019, s. 197–210.
51.Dudek-Szumigaj A., Metaforyczne określenia śmierci w świetle inskrypcji nagrobnych nekropolii prawosławnych Lubelszczyzny, „Seminaria Naukowe Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego” 2009, nr 8 (59), s. 35–37.
52.Dudek-Szumigaj A., Miejsce i funkcja modlitwy w inskrypcjach nagrobnych pogranicza polsko- -wschodniosłowiańskiego, w: Polsko-białoruskie związki językowe, literackie, historyczne i kulturowe, red. B. Siegień, Białystok 2015, s. 153–163.
53.Dudek-Szumigaj A., Życie i śmierć w świetle inskrypcji nagrobnych nekropolii prawosławnych wschodniej Lubelszczyzny, „Studia Wschodniosłowiańskie” 2016, t. 16, s. 385–395.
54.Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy, 1564–1995, red. L. Grzebień, Kraków 1996.
55.Friedelówna T., Polskie napisy trumienne w toruńskim kościele Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, w: Inskrypcje toruńskie, red. I. Sawicka, Toruń 1999, s. 87–96.
56.Gardziel-Bielińska I., Rodzina i jej profile we współczesnej polszczyźnie, „Etnolingwistyka” 2009, t. 21, s. 121–138.
57.Gluziński T., Pieśń o męce i śmierci Pana naszego Jezusa Chrystusa, Warszawa 2005.
58.Gnyś-Nidecka M., Inskrypcje na nagrobkach dziecięcych w odczycie kulturoznawczym, w: Utrata i żałoba. Teoria i praktyka, red. R. Kleszcz-Szczyrba, A. Gałuszka, Katowice 2016, s. 63–73.
59.Godek K., Językowy obraz inteligencji wielkomiejskiej a mentalny wizerunek społeczności prowincjonalnej wpisany w inskrypcje nagrobne (na przykładzie cmentarza św. Salwatora w Krakowie oraz cmentarza Komunalnego w Nowym Sączu), w: Polszczyzna regionalna. Polszczyzna miast i miasteczek Mazowsza i Podlasia, cz. 4, red. H. Sędziak, D. Czyż, Ostrołęka 2006, s. 196–203.
60.Godek K., Językowy obraz świata społeczności miejskiej i wiejskiej wpisany w inskrypcje nagrobne (na przykładzie cmentarza św. Salwatora w Krakowie oraz cmentarzy wybranych wsi podhalańskich), Kraków 2009 [maszynopis rozprawy doktorskiej].
61.Gotówka A., Gwara góralska jako wyznacznik tożsamości regionalnej, w: Język, wielokulturowość, tożsamość, red. M. Pająkowska-Kensik, A. Paluszak-Bronka, K. Kołatka, Bydgoszcz 2013, s. 147–158.
62.Górz B., Mieszkańcy Podhala na przełomie wieków (1998–2002), w: Geografia i sacrum, red. B. Domański, S. Skiba, t. 1, Kraków 2005, s. 73–84.
63.Grzegorczykowa R., Co to jest językowy obraz świata i dlaczego warto go badać, „Poradnik Językowy” 2015, z. 1, s. 7–13.
64.Grzegorczykowa R., Pojęcie językowego obrazu świata, w: Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1990, s. 39–46.
65.Grzegorczykowa R., Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 2001.
66.Handke K., Język a determinanty płci, w: Język a kultura, t. 9: Płeć w języku i kulturze, red. J. Anusiewicz, K. Handke, Wrocław 1994, s. 15–29.
67.Herchel M., Językowo-kulturowy obraz świata wpisany w inskrypcje nagrobne cmentarzy wiejskich (na przykładzie wybranych wsi małopolskich), Kraków 2011 [maszynopis rozprawy doktorskiej].
68.Hodorowicz S.A., Góralskość Górali, w: Góry i góralszczyzna w dziejach i kulturze pogranicza polsko-słowackiego (Podhale, Spisz, Orawa, Gorce, Pieniny). Literatura i język, red. M. Madejowa, A. Mlekodaj, K. Sikora, Nowy Targ 2005, s. 11–14.
69.Hodorowicz S.A., Słownik gwary górali Skalnego Podhala, Nowy Targ 2004.
70.Instrukcja wydawnicza dla źródeł epigraficznych, oprac. J. Szymański, B. Trelińska, Lublin 2003, w: J. Tandecki, K. Kopiński, Edytorstwo źródeł historycznych, Warszawa 2014, s. 448–456.
71.Jackowski A., Rozwój funkcji turystycznej Zakopanego w okresie międzywojennym (1918–1939), w: Zakopane. Czterysta lat dziejów, red. R. Dutkowa, t. 2, Kraków 1991, s. 22–36.
72.Jadacka H., Tytuły (naukowe, służbowe, zawodowe) kobiet, w: Nowy słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski, Warszawa 2003, s. 1776.
73.Jadacka H., Żeńskie formy tytułów, stanowisk oraz nazwisk, w: H. Jadacka, Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa 2005, s. 126–132.
74.Jastrzębska-Golonka D., Obraz anioła w wybranych utworach literatury romantycznej i współczesnej oraz w języku, „Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny” 2015, t. 14, s. 249–267.
75.Jostowa W., Z zagadnień budownictwa podhalańskiego, „Etnografia Polska” 1961, t. 5, s. 135–163.
76.Kadyjewska A., Problematyka obrazu świat w badaniach języka pisarza (na przykładzie pism Cypriana Norwida), w: Semantyka tekstu artystycznego, red. A. Pajdzińska, R. Tokarski, Lublin 2001, s. 321–332.
77.Kajtoch W., Językowe obrazy świata i człowieka w prasie młodzieżowej i alternatywnej, t. 1, Kraków 2008.
78.Kałamacki S., Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem. Przewodnik, wyd. 2, Zakopane 2004.
79.Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J., Lingwistyka płci. Ona i on w języku polskim, Lublin 2005.
80.Karwatowska M., Szpyra-Kozłowska J., Obraz kobiety w słownictwie, frazeologii i przysłowiach, w: Encyklopedia gender. Płeć w kulturze, red. M. Rudaś-Grodzka i in., Warszawa 2014, s. 365–366.
81.Kenarowa H., Trzy najstarsze szkoły zawodowe w Zakopanem, w: Zakopane. Czterysta lat dziejów, red. R. Dutkowa, t. 2, Kraków 1991, s. 605–634.
82.Kędziora T., Zakopiańska Szkoła Przemysłu Drzewnego w latach 1876–1918, „Studia Historyczne” 1993, t. 36, z. 4, s. 477–488.
83.Kieres D., Nagrobne inskrypcje metaforyczno-peryfrastyczne z polskiego cmentarza w Adampolu (Turcja), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Poetica” 2015, t. 3, s. 156–167.
84.Klemensiewicz Z., Lehr-Spławiński T., Urbańczyk S., Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. 2, Warszawa 1964.
85.Kojder M., Imiona męskie w inskrypcjach nagrobnych wybranych cmentarzy wschodniej Lubelszczyzny, w: Cmentarze po obu stronach Bugu, red. H. Arkuszyn, F. Czyżewski, A. Dudek- -Szumigaj, Lublin 2014, s. 203–214.
86.Kolbuszewski J., „Co mnie dzisiaj, jutro tobie…” Polskie wiersze nagrobne, Wrocław 1996.
87.Kolbuszewski J., Najpiękniejsze epitafia polskie, Warszawa 1989.
88.Kolbuszewski J., Niezamierzony komizm inskrypcji nagrobnych, w: Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka, t. 3, red. J. Kolbuszewski, Wrocław 1999, s. 367–375.
89.Kolbuszewski J., O typologii współczesnych wierszy nagrobnych, „Ruch Literacki” 1982, nr 1–2.
90.Kolbuszewski J., Topika śmierci we współczesnych wierszach nagrobnych, „Przegląd Humanistyczny” 1982, nr 3–4.
91.Kolbuszewski J., Tragizm i groteska. O pewnych osobliwościach wierszowanej epigrafiki nagrobnej, w: Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka, t. 1, red. J. Kolbuszewski, Wrocław 1997, s. 475–492.
92.Kolbuszewski J., Wiersze z cmentarza. O współczesnej epigrafice wierszowanej, Wrocław 1985.
93.Kołacz J., Słownik języka i kultury jezuitów polskich, Kraków 2006.
94.Konczewska K., Uwagi o polszczyźnie inskrypcji nagrobnych na Grodzieńszczyźnie, „Acta Baltico- ‑Slavica” 2014, t. 38, s. 67–88.
95.Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, wyd. 3, Warszawa 1988.
96.Kowalewska-Dąbrowska J., Językowy obraz księdza w poezji Jana Twardowskiego, „Język – Szkoła – Religia” 2007, t. 2, s. 197–215.
97.Kowalska D., Leksemy „rodzic”, „rodzica”, „rodzice” w dziejach języka polskiego, w: Współczesny i dawny obraz rodziny w języku, red. L. Mariak, Szczecin 2019, s. 165–180.
98.Kowalski W., „Do zmartwychwstania swego…”. Staropolskie inskrypcje północno-zachodniej Małopolski, Kielce 2004.
99.Kozak A., Wizerunek zbójnika w zbiorach etnograficznych Muzeum Tatrzańskiego, w: Mity i rzeczywistość zbójnictwa na pograniczu polsko-słowackim w historii, literaturze i kulturze, red. M. Madejowa, A. Mlekodaj, M. Rak, Nowy Targ 2007, s. 178–182.
100.Krygowski W., Dzieje Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, Warszawa–Kraków 1988.
101.Krzyszpień J., Góral: co to znaczy i jak to pisać?, „Język Polski” 2012, t. 90, z. 2, s. 125–136.
102.Książek-Bryłowa W., Uwagi o nagrobku jako gatunku w świetle „Nagrobków” Wacława Potockiego, w: Gatunki mowy i ich ewolucja, t. 2: Tekst a gatunek, red. D. Ostaszewska, Katowice 2008, s. 322–332.
103.Kupiszewski W., Groby mówią, „Literatura Ludowa” 1986, nr 2, s. 27–47.
104.Kurek H., Funkcja gwary w tekście, „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN” 2017, t. 44, s. 138–146.
105.Kurek J., Góralska poezja ryta w kamieniu i kuta w metalu na cmentarzach Podhala oraz północnej części Spisza i Orawy, „Literatura Ludowa” 1985, nr 3–4, s. 29–59.
106.Łucarz A., Językowy obraz zmarłego widoczny na nagrobkach cmentarnych w Świeciu nad Wisłą i okolicach, „Język – Szkoła – Religia” 2012, 7 (1), s. 173–181.
107.Maksymowicz-Mróz N., Góralskie pnioki: tradycyjne więzi rodowe i ich wpływ na współczesną kulturę Podhala, Poznań 2019.
108.Maksymowicz-Mróz N., Przydomki góralskie jako wyraz więzi naturalno-społecznych na Podhalu, „Rocznik Podhalański” 2019, t. 14, s. 348–375.
109.Makuchowska M., Modlitwa jako gatunek języka religijnego, Opole 1998.
110.Maryniakowa I., O języku inskrypcji nagrobnych na północnych Kresach, w: Studia nad polszczyzną kresową, t. 10, red. J. Rieger, Warszawa 2001, s. 241–246.
111.Nowakowska-Kempna I., Konceptualizacja uczuć w języku polskim, Warszawa 1995.
112.Ogólnopolska wyszukiwarka osób pochowanych Grobonet, https://zakopane-parafia.grobonet. com, dostęp 1.10.2020–31.10.2020.
113.Olma M., Językowo-kulturowy obraz arystokratycznej rodziny polskiej drugiej połowy XIX wieku na podstawie korespondencji familijnej Heleny i Mieczysława Pawlikowskich, Kraków 2014.
114.Pajdzińska A., Jak mówimy o uczuciach? Poprzez analizę frazeologizmów do językowego obrazu świata, w: Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1999, s. 83–101.
115.Pajdzińska A., Tokarski R., Językowy obraz świata – konwencja i kreacja, „Pamiętnik Literacki” 1996, t. 87, s. 143–158.
116.Paruch J., Słownik skrótów, wyd. 2, Warszawa 1992.
117.Paryski W.H., Zakopane jako ośrodek taternictwa, w: Zakopane. Czterysta lat dziejów, red. R. Dutkowa, t. 2, Kraków 1991, s. 53–66.
118.Piechnik A., Wizerunek kobiety i mężczyzny w językowym obrazie świata ludności wiejskiej (na przykładzie gminy Zakliczyn nad Dunajcem), Kraków 2009.
119.Pinkwart M., Cmentarz na Pęksowym Brzyzku. Przewodnik, Olszanica 2007.
120.Pinkwart M., Piżanowska R., Stary Cmentarz na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem, wyd. 2, Nowy Targ 2019.
121.Pinkwart M., Długołęcka-Pinkwart L., Zakopane od A do Z, Zakopane 1994.
122.Pisarek W., Językowy obraz świata, w: Encyklopedia wiedzy o języku polskim, red. S. Urbańczyk, wyd. 2, Wrocław 1991, s. 146.
123.Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, oprac. zespół biblistów polskich, wyd. 5, Poznań 2002.
124.Podracki J., Słownik skrótów i skrótowców, Warszawa 2000.
125.Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa–Kraków 1998. Puzynina J., Język wartości, Warszawa 1992.
126.Radwańska-Paryska Z., Przewodnictwo tatrzańskie w Zakopanem, w: Zakopane. Czterysta lat dziejów, red. R. Dutkowa, t. 2, Kraków 1991, s. 67–85.
127.Radwańska-Paryska Z., Paryski W.H., Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin 1995.
128.Rak M., Czym nie jest językowy obraz świata?, w: Symbolae grammaticae in honorem Boguslai Dunaj, red. R. Przybylska, J. Kąś, K. Sikora, Kraków 2010, s. 485–495.
129.Rak M., Kulturemy podhalańskie, Kraków 2015.
130.Rećko J., Literackie epitafium barokowe. Geneza i teoria gatunku, Zielona Góra 1992.
131.Regulamin, https://zakopane-parafia.grobonet.com/regulamin.php, dostęp 20.12.2020.
132.Rodenkówna M., Nagrobek jako komunikat językowy, „Zeszyty Językoznawcze UMCS” 1980, t. 1, s. 22–29.
133.Rogowska-Cybulska E., Inskrypcje nagrobne wiejskiego cmentarza jako nośniki pamięci o zmarłych (na przykładzie cmentarza parafialnego w Łojach w diecezji łomżyńskiej), „Studia Łomżyńskie” 2012, t. 22, s. 95–118.
134.Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Warszawa 1958–1969.
135.Sochacka S., Imiennictwo żeńskich zgromadzeń zakonnych, w: Metodologia badań onomastycznych, red. M. Biolik, Olsztyn 2003, s. 245–254.
136.Stecki K., Ludowe obrazy na szkle z okolic podtatrzańskich, „Rocznik Podhalański” 1914/1921, t. 1, s. 189–220.
137.Steczko I., Cytaty biblijne w XIX-wiecznych inskrypcjach nagrobnych z cmentarza Rakowickiego w Krakowie, „Naukovij Visnik Černivec’kogo Universitetu” 2013, vol. 678, s. 156–160.
138.Steczko I., Językowe sposoby wyrażania aktu śmierci w dawnych inskrypcjach nagrobnych z cmentarza Rakowickiego w Krakowie, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Linguistica” 2011, t. 6, s. 93–108.
139.Steczko I., Językowe środki ekspresji w dawnych inskrypcjach nagrobnych poświęconych dzieciom, „Prace Komisji Językoznawczej Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” 2010, nr 20, s. 225–235.
140.Steczko I., Językowy obraz kobiety w świetle XIX-wiecznych inskrypcji nagrobnych, w: Nasz język w przeszłości – nasza przeszłość w języku, red. I. Kępka, L. Warda-Radys, Gdańsk 2011, s. 455–469.
141.Steczko I., Portret funeralny mężczyzny w świetle XIX-wiecznych inskrypcji nagrobnych z cmentarza Rakowickiego w Krakowie, „Prace Komisji Językoznawczej Bydgoskiego Towarzystwa Naukowego” 2011, nr 21, s. 17–29.
142.Steczko I., Prośba o modlitwę w XIX-wiecznych napisach nagrobnych na cmentarzach krakowskich, w: Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka, red. J. Kolbuszewski, t. 15, Wrocław, 2011, s. 147–159.
143.Steczko I., Stan i perspektywy badań lingwistycznych nad XIX-wiecznymi „Napisami z pomników cmentarza krakowskiego”, w: Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy, red. B. Dunaj, M. Rak, Kraków 2011, s. 421–431.
144.Sulima R., Od inskrypcji nagrobkowej do prozy psychologicznej, „Regiony” 1983, nr 3, s. 101–126.
145.Syrnicka K., Najstarsza wileńska epigrafika nagrobna w języku polskim, w: Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka, red. J. Kolbuszewski, t. 4, Wrocław 2000, s. 293–303.
146.Syrnicka K., Polska epigrafika nagrobna na Wileńszczyźnie. Tradycja i współczesność, Wilno–Lublin 2001.
147.Syrnicka K., Z problematyki językowej polskich inskrypcji nagrobnych na Litwie, w: Problemy współczesnej tanatologii. Medycyna – antropologia kultury – humanistyka, red. J. Kolbuszewski, t. 1, Wrocław 1997, s. 375–387.
148.Szerszunowicz W., Abrewiatura jako element inskrypcji nagrobnych, „Zeszyty Naukowe Filii UW w Białymstoku” 1982, z. 34, s. 125–133.
149.Szymański J., Nauki pomocnicze historii, wyd. 6, Warszawa 2012.
150.Śpiewnik kościelny ks. Jana Siedleckiego, wyd. 41, red. W. Kałamarz, Kraków 2017.
151.Talewski R., Stacja klimatyczna i lecznictwo. Lecznictwo do roku 1918, w: Zakopane. Czterysta lat dziejów, red. R. Dutkowa, t. 2, Kraków 1991, s. 126–188.
152.Tokarski R., Słownictwo jako interpretacja świata, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Wrocław 1993, s. 335–362.
153.Tomala K., Nazwy zawodowe kobiet w perspektywie historycznej, w: Współczesny i dawny obraz kobiet w języku i literaturze, red. L. Mariak, J. Rychter, Szczecin 2015, s. 321–330.
154.Tomecka A., Imiona chrzestne w księgach metrykalnych Nowej Brzeźnicy k. Częstochowy w XVII i XVIII wieku, „Onomastica” 1994, t. 39, s. 157–178.
155.Trzynadlowski J., Małe formy literackie, Wrocław 1977.
156.Twardowski J., Dłużej niż na zawsze – nie tylko aforyzmy, oprac. A. Iwanowska, Warszawa 2001.
157.Umińska-Tytoń E., Nazwy pokrewieństwa w nazewnictwie zakonnym i tytulaturze kościelnej, w: Współczesny i dawny obraz rodziny w języku, red. L. Mariak, Szczecin 2019, s. 447–455.
158.Ustawa o cmentarzach i chowaniu zmarłych z dnia 31 stycznia 1959 r. Dz.U. nr 11, poz. 62.
159.Walczak B., Historyk języka o rodzinie, w: Współczesny i dawny obraz rodziny w języku, red. L. Mariak, Szczecin 2019, s. 457–465.
160.Wielki słownik języka polskiego PWN, red. S. Dubisz, t. 1–5, Warszawa 2018.
161.Wielki słownik ortograficzny PWN z zasadami pisowni i interpunkcji, red. E. Polański, wyd. 4, Warszawa 2016.
162.Winiarczyk M., Sigla Latina in libris occurrentia: cum siglorum Graecorum appendice, Wrocław 1995.
163.Witkowska K., Powązki – mówiące kamienie. Inskrypcje nagrobne na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, Kraków 2009.
164.Wnuk W., Umarł poeta-baca, „Hale i Dziedziny” 1991, nr 3, s. 11.
165.Wolański A., Edycja tekstów. Praktyczny poradnik: książka, prasa, www, Warszawa 2008.
166.Wójcicki K.W., Cmentarz Powązkowski pod Warszawą, t. 1–3, Warszawa 1855–1858 [reprint: Warszawa 1974].
167.Zdebski J., Cmentarz Zasłużonych w Zakopanem. Przewodnik biograficzny, Warszawa–Kraków 1983.
168.Zespół Szkół Ponadpodstawowych w Sadownem, https://www.liceumsadowne.pl/patron, dostęp 25.05.2021.
169.Zmuda E., Imię zakonne – znakiem religijności i tożsamości, w: Język. Religia. Tożsamość, red. G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska, t. 9: Język tożsamości, Gorzów Wlkp. 2015, s. 209–223.
170.Zmuda E., Imiona zakonne karmelitanek bosych (od XVII do pierwszej połowy XX w.), Kraków 2019.
171.Żuk G., Językowy obraz świata w polskiej lingwistyce przełomu wieków, w: Przeobrażenia w języku i komunikacji medialnej na przełomie XX i XXI wieku, red. M. Karwatowska, A. Siwiec, Chełm 2010, s. 239–257.