ISBN: 978-83-7241-949-1
ISBN (online): 978-83-7972-834-3
ISSN: 0860-2751
OAI
DOI: 10.18276/978-83-7972-834-3
Issue archive / T. (CMLIII) 879
| Year: | 2017 |
| Field: | Field of Social Sciences |
| Discipline: | sociological sciences |
| Authors: |
Beata
Bugajska
Uniwersytet Szczeciński Celina Timoszyk-Tomczak
Uniwersytet Szczeciński |
Information
Date of release of the digital version under CC-BY-SA licence: August 2024
Download issue
Issue File
Abstract
TIME TRAVEL. THE WORKSHOP FOR PERSONAL GROWTH OF THE ELDERLY
The author’s workshop entitled Time travel is a proposal of work on personal development in old age. At the core of its creation was our deep belief in the possibilities of development of the elderly, the ability to be creative and to disclose hidden reserves, which belief was not only supported by scientific discoveries, but also our own experience of working with older people.
The workshop for personal growth of the elderly allows people to take a metaphorical journey through time – starting from the reflection on their own past, followed by the present, and the future. It is designed for people over 60 years old who remain in relatively good mental and cognitive condition. Its aim is to stimulate personal development of older people through the development of a balanced time perspective in the elderly, arousing positive attitude towards one’s life time, assisting in successfully resolving the crisis of life: integrity – despair. The proposed techniques of the work with the past are designed to create a positive attitude towards own past, to recall memories of different emotional coloring, and then to subject them to reflection and re-interpretation. Work on the present time deals with raising awareness of time of one’s own life, recognizing the charms of life, own capabilities despite existing restrictions, using the present for one’s own development, perceiving its good sides. Working with the future of the elderly aims at broadening the perspective of time and creative design of the future, reflection on the transcendental future.
We propose 100 techniques, some of them in two variants. The workshop consists of five parts, the so-called time-travel stages:
1. Beginning of the journey.
2. T ravel into the past.
3. T ravelling in the present.
4. T ravel into the future.
5. E nd of the journey.
Six integration techniques will aid in starting the Time travel workshop. A total of 32 techniques were planned for the travel into the past. Travelling in the present will be facilitated by 20 techniques of work with the present. Travel into the future includes another 34 techniques, of which 10 deal with the transcendental future. In conclusion, we offer 8 techniques merging the time perspectives. The vast majority of these techniques are author’s methods, as well as publically available techniques customized by us to the abilities of the elderly and goals of the workshop. The following proposed techniques maintain their proprietary nature: „horizontal” scheme, „vertical” scheme and „integrated” scheme, as well as the stories of the OLD MAN which aim to introduce the theme of the specific technique, as well as to inspire both the instructor and the elderly themselves.
The proposed techniques can be grouped into three schemes: „horizontal”, „vertical” and „integrated” scheme. The „horizontal” scheme consists in techniques placed on the timeline: the past – the present – the future – transcendental future, implemented in various stages of the workshop, which allows releasing the dynamism of each term perspective, helping people realize the importance of time that has passed, which lasts in the present and time that is yet to come.
The „vertical” scheme consists in the so-called key techniques (Hot Air Ballooning, Travel Journal and the Life Mandala) repeated at the end of each stage of journey, which allows for understanding the relationship between the different temporal perspectives, helping realize that the time in a person’s life is a unity and interpenetration of the past, the present and the future strengthens the awareness of time in human life.
The „integrated” scheme consists in techniques designed to combine the perspectives of time and develop a balanced time perspective. Travel into the past, the present and the future expands in full circles and creates a new quality of time of one’s own life in old age.
If it is impossible to carry out the entire program of the workshop, the number of techniques may be reduced, while maintaining its structure. One may apply selected techniques of work with the past, the present and the future, pursuing partial goals. One can also focus on work with the past. Then the workshop will be of biographical nature. One can draw the attention of older people to the present, allowing them to experience the joy of different life situations. One can also conduct a workshop focused on the future. We do not recommend, however, conducting separate techniques associated with transcendental future. These require special attention and preparation in advance
Working with older people aimed at stimulating reflection on the time of their lives, the past, the present and the future can help them sort out their own memories, pay attention to „here and now” and prepare them for the future, thereby contributing to their personal development. The book is addressed to teachers, psychologists, social workers, leaders of socio-cultural life, and all those who work or intend to work with the elderly. The workshop can be modified by the lecturer to varying degrees (selection of techniques, the number of people in a group, schedule), and therefore can be successfully implemented at the Universities of the Third Age, senior clubs, as well as in nursing homes. The book may be of interest to older people themselves, who are not afraid of challenges and recognize the need for their own development, thus are ready to embark on the most exciting journey, i.e. the time travel.
Bibliography
| 1. | Aberle I., Rendell P.G., Rose N.S., McDaniel M.A., Kliegel M. (2010). The age prospective memory paradox: Young adults may not give their best outside of the lab, „Developmental Psychology”, vol. 46(6), s. 1444–1453. |
| 2. | Addis D.R., Wong A.T., Schacter D.L. (2007). Remembering the past, imagining the future: Common and distinct neural substrates during event construction and elaboration, „Neuropsychologia”, vol. 45, s. 1363–1377. |
| 3. | Alverson H. (1994). Semantics and experience: Universal metaphors of time in English, Mandarin, Hindi, and Sesotho, Baltimore: Johns Hopkins University Press. |
| 4. | Arendt H. (1991). Myśli, Warszawa: Czytelnik. |
| 5. | Atance C.M., O’Neill D.K. (2001). Episodic future thinking, „Trends in Cognitive Sciences”, vol. 5(12), s. 533–537. |
| 6. | Baltes P.B., Baltes M.M. (1990). Psychological perspectives on successful aging: the model of selective optimization with compensation, w: Successful Aging; Perspectives from the Behavioral Sciences, red. P.B. Baltes, M.M. Baltes, New York: Cambridge University Press, s. 1–34. |
| 7. | Baltes M.M., Carstensen I.I. (1996). The process of successful aging, „Aging and Society”, vol. 16, s. 397–422. |
| 8. | Baltes P., Smith J. (1999). Multilevel and systemic analyses of old age: Theoretical and empirical evidence for a fourth age, w: Handbook of theories of aging, red. V.L. Bengston, K.W. Schaie, New York: Springer Publishing Company, s. 153–173. |
| 9. | Baltes P., Smith J. (2003). New frontiers in the future of aging: From successful aging of the young old to the dilemmas of the fourth age, „Gerontology”, vol. 49, s. 123–135. |
| 10. | Bauman Z. (1993). Ponowoczesne wzory osobowe, „Studia Socjologiczne”, nr 2(129). |
| 11. | Bauman Z. (2007). Płynne życie, Kraków: Wydawnictwo Literackie. |
| 12. | Bashō M. (2002). Po ścieżkach Północy, „Literatura na Świecie”, nr 1–3, s. 257–276. |
| 13. | Bear R.A., Catmody J., Hunsinger M. (2012). Weekly change in mindfulness and perceived stress in a mindfulness-based stress reduction program, „Journal of Clinical Psychology”, vol. 68(7), s. 755–765. |
| 14. | Berger P.L. (1998). Zaproszenie do socjologii, Warszawa: PWN. |
| 15. | Boniwell I., Osin E., Alex Linley P., Ivanchenko G.V. (2010). A question of balance: Time perspective and well-being in British and Russian samples, „Journal of Positive Psychology”, vol. 5(1), s. 24–40. |
| 16. | Boniwell I., Zimbardo P.G. (2004). Balancing one’s time perspective in pursuit of optimal functioning, w: Positive psychology in practice, red. P.A. Linley, S. Joseph, Hoboken, NJ: Wiley, s. 165–180. |
| 17. | Bono E. de (1995). Naucz swoje dziecko myśleć, Warszawa: Świat Książki. |
| 18. | Boroditsky L. (2000). Metaphoric structuring: understanding time through spatial metaphors, „Cognition”, vol. 75, s. 1–28. |
| 19. | Boroditsky L. (2011). How languages construct time, w: Space, time and number in the Brain: Searching for the foundations of mathematical thought, red. S. Dehaene, E. Brannon, London: Elsevier, s. 333–341. |
| 20. | Boski P. (2009). Kulturowe ramy zachowań społecznych. Podręcznik psychologii międzykulturowej, Warszawa: PWN. |
| 21. | Brown A.D., Dorfman M.L., Marmar C.R., Bryant R.A. (2012). The impact of perceived self-efficacy on mental time travel and social problem solving, „Consciousness and Cognition: An International Journal”, vol. 21(1), s. 299–306. |
| 22. | Browne C.V. (1995). Empowerment in social work practice with older women, „Social Work”, no. 40(3), s. 358–364. |
| 23. | Buckner R.L., Carroll D.C. (2007). Self-projection and the brain, „Trends in Cognitive Sciences”, vol. 11, s. 49–57. |
| 24. | Bugajska B. (2000). Zagrożenia egzystencji człowieka starszego, w: Przestrzeń życiowa i społeczna ludzi starszych, red. M. Dzięgielewska, Łódź: Biblioteka Edukacji Dorosłych, s. 281–290. |
| 25. | Bugajska B. (2005). Tożsamość człowieka w starości. Studium socjopedagogiczne, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. |
| 26. | Bugajska B. (2008). Podróże biograficzne w starości, w: Dom i ojczyzna. Dylematy wielokulturowości, red. D. Lalak, Warszawa: Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego, s. 53–58. |
| 27. | Bugajska B., Kondraciuk-Gabryś G., Homa W. (red.), (2010). Nic nie jest milczeniem. Wspomnienia słuchaczy Uniwersytetu Trzeciego Wieku w Szczecinie, Szczecin: Wydawnictwo Zapol. |
| 28. | Bugajska B., Ryś E. (2003). Turysta, turystyka, usługi turystyczne w kontekście wyzwań współczesnej kultury, w: Zagrożenia w treściach edukacji turystycznej, red. T. Strawa, Szczecin: Wydawnictwo Pedagogium OR TWP w Szczecinie, s. 90–96. |
| 29. | Bugajska B., Timoszyk-Tomczak C. (2010). Przeszłość – teraźniejszość – przyszłość. Kształtowanie zrównoważonej perspektywy czasowej w starości, w: Elan Vital v priestore medzigeneračných vztahov, red. B. Balogová, Prešov: Prešovská univerzita v Prešove, s. 108–114. |
| 30. | Bühler Ch. (1999). Bieg życia ludzkiego, Warszawa: PWN. |
| 31. | Carstensen L.L., Fung H.H., Charles S.T. (2003). Socioemotional selectivity theory and the regulation of emotion in the second half of life, „Motivation and Emotion”, vol. 27(2), s. 103–123. |
| 32. | Carstensen L.L., Turan B., Scheibe S., Ram N., Ersner-Hershfield H., Samanez-Larkin G.R., Brooks K.P., Nesselroade J.R. (2011). Emotional experience improves with age: Evidence based on over 10 years of experience sampling, „Psychology and Aging”, vol. 26(1), s. 21–33. |
| 33. | Casasanto D., Boroditsky L. (2008). Time in the mind: Using space to think about time, „Cognition”, vol. 106, s. 579–593. |
| 34. | Charles S.T., Reynolds C.A., Gatz M. (2001). Age-related differences and change in positive and negative affect over 23 years, „Journal of Personality and Social Psychology”, vol. 80, s. 136–151. |
| 35. | Chlewiński Z. (1999). Umysł – dynamiczna reprezentacja pojęć, Warszawa: PWN. Coelho P. (2003). Alchemik, Warszawa: Wydawnictwo Drzewo Babel. |
| 36. | Csikszentmihalyi M. (2005). Przepływ. Psychologia optymalnego doświadczenia, Taszów: Biblioteka Moderatora. |
| 37. | Czerniawska O. (2007). Szkice z andragogiki i gerontologii, Łódź: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej. |
| 38. | Davidson R.J. (1999). Złożoność poszukiwania fizjologicznej specyficzności emocji, w: Natura emocji. Podstawowe zagadnienia, red. P. Ekman, R.J. Davidson, Gdańsk: GWP, s. 205–214. |
| 39. | Debesse M. (1996). Etapy wychowania, Warszawa: WS iP. |
| 40. | Deci E.L., Ryan R.M. (1991). A motivational approach to self: Integration in personality on motivation, w: Perspectives on motivation, red. R.A. Dienstbier, t. 38, Nebraska Symposium of Motivation. Lincoln: University of Nebraska Press, s. 237–288. |
| 41. | Demetrio D. (2000). Autobiografia, terapeutyczny wymiar pisania o sobie, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls. |
| 42. | Diaz-Morales J.F. (2006). Perspectiva temporal futura y ciclo vital, „Anales de Psicologia”, vol. 22(1), s. 52–59. |
| 43. | Dominiak A., Nosal C.S. (2010). Rola mechanizmu temporalnej integracji w konstruowaniu czasu przyszłego, w: Życie na czas. Perspektywy badawcze postrzegania czasu, red. G. Sędek, S. Bedyńska, Warszawa: PWN, s. 231–249. |
| 44. | Dubas E. (2000). Świat wewnętrzny jako przestrzeń życia człowieka, w: Przestrzeń życiowa i społeczna ludzi starszych, red. M. Dzięgielewska, Łódź: Biblioteka Edukacji Dorosłych, s. 117–128. |
| 45. | Durlak J.A. (1973). Relationship between attitudes toward life and death among elderly women, „Development Psychology”, vol. 8(1), s. 146. |
| 46. | Engelman M. (2000). Here’s to the Belleville ladies: Creativity in aging, „Activities, Adaptation & Aging”, vol. 24(4), s. 19–26. |
| 47. | Epstude K., Peetz J. (2012). Mental time travel: A conceptual overview of social psychological perspectives on a fundamental human capacity, „European Journal of Social Psychology”, vol. 42(3), s. 269–275. |
| 48. | Erikson E.H. (1997). Dzieciństwo i społeczeństwo, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis. |
| 49. | Farrell S. (2012). Temporal clustering and sequencing in short-term memory and episodic memory, „Psychological Review”, vol. 119(2), s. 223–271. |
| 50. | Fivush R. (2001). Owning experience: Developing subjective perspective in autobiographical narratives, w: The self in time: Developmental perspectives, red. C. Moore, K. Lemmon, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates Publishers, s. 35–52. |
| 51. | Franken R.E. (2005). Psychologia motywacji, Gdańsk: GWP. |
| 52. | Frost R. (1992). 55 wierszy, wybór i opracowanie S. Barańczak, Kraków: Arka. |
| 53. | Gadacz T. (2009). O umiejętności życia, Kraków: Wydawnictwo Znak. |
| 54. | Gałdowa A. (2000). Powszechność i wyjątek. Rozwój osobowości człowieka dorosłego, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. |
| 55. | Gao Y.-J. (2011). Time perspective and life satisfaction among young adults in Taiwan, „Social Behavior and Personality”, vol. 39(6), s. 729–736. |
| 56. | Giambra L.M. (2000). Daydreaming characteristic across the life-span: Age differences and seven to twenty year longitudinal changes, w: Individual differences in conscious experience, red. R.G. Kunzendorf, B. Wallace, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company, s. 147–206. |
| 57. | Giddens A. (2002). Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, Warszawa: PWN. |
| 58. | Gollwitzer P.M. (1999). Implementation intentions, „American Psychologist”, vol. 54, s. 493–503. |
| 59. | Grzegorek A. (2005). Jak mówienie zmienia myślenie, w: Zmiana osobowości. Wybrane zagadnienia, red. A. Niedźwieńska, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 121–129. |
| 60. | Halicka M. (2004). Satysfakcja życiowa ludzi starych, Białystok: Akademia Medyczna. |
| 61. | Halicki J. (2010). Obrazy starości rysowane przeżyciami seniorów, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku. |
| 62. | Hassabis D., Maguire E.A. (2007). Deconstructing episodic memory with construction, „Trends in Cognitive Sciences”, vol. 11, s. 299–306. |
| 63. | Hawking S., Mlodinow L. (2005). Jeszcze krótsza historia czasu, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka. |
| 64. | Heller M. (2010). Uchwycić przemijanie, Kraków: Wydawnictwo Znak. |
| 65. | Hendricks J. (1999). Creativity over the life course – a call for a relational perspective, „International Journal of Aging & Human Development”, vol. 48(2), s. 85–111. |
| 66. | Heppen J.B., Ogilvie D.M. (2003). Predicting affect from global self-discrepancies: the dual role of the undesired self, „Journal of Social and Clinical Psychology”, vol. 22(4), s. 347–368. |
| 67. | Hermans H.J.M. (2008). How to perform research on the basis of dialogical self theory? Introduction to the special issue, „Journal of Constructivist Psychology”, vol. 21, s. 185–199. |
| 68. | Hermans H.J.M., Hermans-Jansen E. (2000). Autonarracje. Tworzenie znaczeń w psychoterapii, Warszawa: Pracownia Testów Psychologicznych PTP. |
| 69. | Hickson J., Housley W. (1997). Creativity in later life, „Educational Gerontology”, vol. 23(6), s. 539–547. |
| 70. | Higgins E.T. (1987). Self-discrepancy: A theory relating self and affect, „Psychological Review”, vol. 94, s. 319–340. |
| 71. | Homer (1990). Odyseja, Warszawa: Czytelnik. |
| 72. | Ingarden R. (1987). Spór o istnienie świata. Ontologia egzystencjalna, t. 1, Warszawa: PWN. |
| 73. | Izdebski P., Polak A. (2008). Regresja czy progresja? Emocje w okresie starzenia się, „Gerontologia Polska”, nr 1, s. 1–5. |
| 74. | Jakubczak M. (2010). Rozwijanie uważności na co dzień, Warszawa: Wydawnictwo Difin. |
| 75. | Jasielska A., Szczygieł D. (2007). Funkcjonowanie emocjonalne osób w późnej dorosłości na przykładzie regulacji emocji, „Psychologia Rozwojowa”, nr 12, s. 61–74. |
| 76. | Jasielska A. (2011). Funkcjonowanie emocjonalne osób w wieku 60–85 lat na przykładzie regulacji emocji, „Gerontologia Polska”, nr 19(2), s. 112–118. |
| 77. | Kabat-Zin J. (2007). Gdziekolwiek jesteś, bądź. Przewodnik uważnego życia, Warszawa: IPSI Press. |
| 78. | Kamiński A. (1972). Pedagogika społeczna, Warszawa: PWN. |
| 79. | Keough K.A., Zimbardo P.G., Boyd J.N. (1999). Who’s smoking, drinking, and using drugs? Time perspective as a predictor of substance use, „Basic and Applied Social Psychology”, vol. 21(2), s. 149–164. |
| 80. | Kędziora-Kornatowska K. (2007). Wielochorobowość wieku podeszłego w aspekcie opieki pielęgniarskiej, w: Kompendium pielęgnowania pacjentów w starszym wielu, red. K. Kędzior-Kornatowska, M. Muszalik, Lublin: Wydawnictwo Czelej, s. 79–88. |
| 81. | Kosiol M. (2010). Sposoby uzasadniania wagi osobistej przeszłości, w: Czas w życiu człowieka, red. K. Popiołek, A. Chudzicka-Czupała, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 174–193. |
| 82. | Kozielecki J. (1987). Koncepcja transgresyjna człowieka, Warszawa: PWN. |
| 83. | Kwan D., Craver C.F., Green L., Myerson J., Boyer P., Rosenbaum R.S. (2012). Future decision‐making without episodic mental time travel, „Hippocampus”, vol. 22(6), s. 1215–1219. |
| 84. | Lakoff G., Johnson M. (2000). Metafory w naszym życiu, Warszawa: Wydawnictwo Aletheia. |
| 85. | Lakoff G., Turner M. (1989). More than cool reason: A field guide to poetic metaphor, Chicago–London: The University of Chicago. |
| 86. | Lalak D. (2010). Życie jako biografia. Podejście biograficzne w perspektywie pedagogicznej, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak. |
| 87. | Langer N. (2000). The importance of spirituality in later life, „Gerontology & Geriatrics Education”, vol. 20(3), s. 41–50. |
| 88. | Lavallee C.F., Persinger M.A. (2010). A LORETA study of mental time travel: Similar and distinct electrophysiological correlates of re-experiencing past events and pre-experiencing future events, „Consciousness and Cognition: An International Journal”, vol. 19(4), s. 1037–1044. |
| 89. | Lench H.C., Safer M.A., Levine L.J. (2011). Focalism and the underestimation of future emotion: When it’s worse than imagined, „Emotion”, vol. 11(2), s. 278–285. |
| 90. | Lens W. (2006). Future time perspective: A psychological approach, w: Psychology of time. Theoretical and empirical approaches, red. Z. Uchnast, Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 51–64. |
| 91. | Lens W., Moreas M.A. (1994). Future time perspective: An individual and a societal approach, w: Psychology of future orientation, red. Z. Zaleski, Lublin: Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, s. 23–38. |
| 92. | Loftus E.F., Pickrell J.E. (1995). The formation of false memories, „Psychiatric Annals”, vol. 25, s. 720–725. |
| 93. | Łukaszewski W. (1984). Szanse rozwoju osobowości, Warszawa: Książka i Wiedza. MacCannell D. (2002). Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, Warszawa: Wydawnictwo Literackie Muza SA. |
| 94. | Marcel G. (1984). Homo viator. Wstęp do metafizyki nadziei, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. |
| 95. | Markus H., Nurius P. (1986). Possible selves, „American Psychologist”, vol. 41(9), s. 954–969. |
| 96. | Maruszewski T. (2005). Pamięć autobiograficzna, Gdańsk: GWP. |
| 97. | Maruszewski T. (2007). Pamięć jako podstawa tworzenia doświadczenia indywidualnego, w: Psychologia. Podręcznik akademicki. Psychologia ogólna, t. 2, red. J. Strelau, Gdańsk: GWP, s. 165–182. |
| 98. | Maruszewski T. (2011). Czy wspomnienia bledną afektywnie?, w: Dynamika emocji. Teoria i praktyka, red. D. Doliński, W. Błaszczak, Warszawa: PWN, s. 88–111. |
| 99. | Maruszewski T., Ścigała E. (1998). Emocje – aleksytymia – poznanie, Poznań: Wydawnictwo Fundacji Humaniora. |
| 100. | Maslow A.H. (1990). Motywacja a osobowość, Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX. |
| 101. | Maslow A.H. (2004). W stronę psychologii istnienia, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis. |
| 102. | Mayenowa M.R. (1974). Poetyka teoretyczna, Wrocław: Ossolineum. |
| 103. | Mądrzycki T. (2002). Osobowość jako system tworzący i realizujący plany, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. |
| 104. | McAdams D.P. (2008). Personal narratives and the life story, w: Handbook of personality: Theory and research (3ed.), red. J. Robins, L.A. Pervin, New York: Guilford Press, s. 242–262. |
| 105. | Miles A.N., Berntsen D. (2011). Odour-induced mental time travel into the past and future: Do odour cues retain a unique link to our distant past?, „Memory”, vol. 19(8), s. 930–940. |
| 106. | Neikrug S.M. (1998). The value of gerontological knowledge for elders: A study of the relationship between knowledge on aging and worry about the future, „Educational Gerontology”, vol. 24(3), s. 287–296. |
| 107. | Nęcka E. (1999). Proces twórczy i jego ograniczenia, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls. |
| 108. | Niedźwieńska A. (2000). Pamięć autobiograficzna, w: Tożsamość człowieka, red. A. Gałdowa, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 111–126. |
| 109. | Niedźwieńska A., Albiński R. (2010). Pamiętać, aby pamiętać. Pamięć prospektywna z kontekstem czasowym, w: Życie na czas. Perspektywy badawcze postrzegania czasu, red. G. Sędek, S. Bedyńska, Warszawa: PWN, s. 250–274. |
| 110. | Nosal C.S. (2000). Czas jako wymiar regulacji zachowania. Problemy psychologii temporalnej, w: O różnych sposobach uprawiania psychologii, red. J. Brzeziński, S. Kowalik, Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka, s. 106–120. |
| 111. | Nosal C.S. (2010). Czas w umyśle człowieka. Struktura przestrzeni temporalnej, w: Życie na czas. Perspektywy badawcze postrzegania czasu, red. G. Sędek, S. Bedyńska, Warszawa: PWN, s. 365–397. |
| 112. | Nosal C.S., Bajcar B. (1999). Czas w umyśle stratega: perspektywa temporalna a wskaźniki zachowań strategicznych, „Czasopismo Psychologiczne”, nr 5(1), s. 55–68. |
| 113. | Nosal C.S., Bajcar B. (2004). Czas psychologiczny: wymiary, struktura, konsekwencje, Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN . |
| 114. | Nuttin J., Lens W. (1985). Future time perspective and motivation: Theory and research method, Leuven & Hillsdale, NJ: Leuven University Press & Erlbaum. |
| 115. | Nyberg L., Kim A.S.N., Habib R., Levine B., Tulving E. (2010). Consciousness of subjective time in the brain, „Proceedings of the National Academy of Sciences”, vol. 107, s. 356–359. |
| 116. | Obuchowski K. (1987). Psychologiczne aspekty orientacji temporalnej, w: Stosunek do czasu w różnych strukturach kulturowych red. Z. Cacykowski, J. Wojczakowski, Warszawa: ANS, s. 43–51. |
| 117. | Obuchowski K. (1985). Adaptacja twórcza, Warszawa: Książka i Wiedza. |
| 118. | Ogilvie D.M. (1987). The undesired self: A neglected variable in personality research, „Journal of Personality and Social Psychology”, vol. 52, s. 379–385. |
| 119. | Oleś K.P. (2003). Wprowadzenie do psychologii osobowości, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. |
| 120. | Oleś P. (2011). Psychologia człowieka dorosłego, Warszawa: PWN. |
| 121. | Oleś K.P., Drat-Ruszczak K. (2008). Osobowość, w: Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 1, red. J. Strelau, D. Doliński, Gdańsk: GWP, s. 651–764. |
| 122. | Olszewski H. (2003). Starość i witaukt psychologiczny: atrybucja rozwoju, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. |
| 123. | Owen A.M. (1997). Cognitive planning in humans: neuropsychological, neuroanatomical and neuropharmacological perspectives, „Progress in Neurobiology”, vol. 53, s. 431–450. |
| 124. | Pervin L.A. (2002). Psychologia osobowości, Gdańsk: GWP. |
| 125. | Phang C.-K., Oei T.P.O. (2012). From mindfulness to meta-mindfulness: further integration of meta-mindfulness concept and strategies into cognitive-behavioral therapy, „Mindfulness”, vol. 3(2), s. 104–116. |
| 126. | Pinquart M. (2001). Age differences in perceived positive affect, negative affect, and affect balance in middle and old age, „Journal and Happiness Studies”, vol. 2, s. 375–405. |
| 127. | Popiel A., Pragłowska E. (2008). Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka, Warszawa: Wydawnictwo Paradygmat. |
| 128. | Popielski K. (1994). Noetyczny wymiar osobowości, Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. |
| 129. | Próchniak P. (2010). Śmierć jako komponent perspektywy czasowej, w: Czas w życiu człowieka, red. K. Popiołek, A. Chudzicka-Czupała, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 162–173. |
| 130. | Quine S., Morrell S., Kendig H. (2008). Outlooks for the future in independently living older Australians, „Aging & Mental Health”, vol. 12(3), s. 400–409. |
| 131. | Quinn P.K., Reznikoff M. (1985). The relationship between Heath anxiety and the subjective experience of time In the elderly, „The International Yournal of Aging & Human Development”, vol. 21(3), s. 197–210. |
| 132. | Quoidbach J., Wood A.M., Hansenne M. (2009). Back to the future: The effect of daily practice of mental time travel into the future on happiness and anxiety, „The Journal of Positive Psychology”, vol. 4(5), s. 349–355. |
| 133. | Oyanadel C., Buela-Casal G. (2010). The perception of time: Influences on physical and mental health, Universitas Psychologica, vol. 10(1), s. 149–161. |
| 134. | Rajaram S. (1993). Remembering and knowing: two means of access to the personal past, „Memory & Cognition”, vol. 21, s. 89–102. |
| 135. | Rappaport H., Foossler B.J., Bross L.S. (1993). Future time, death anxiety, and life purpose among older adults, „Death Studies”, vol. 17(4), s. 369–379. |
| 136. | Ray M., Bernard M., Phillips J. (2009). Critical issues in social work with older people, Hampshire: Palgrave. |
| 137. | Reber A.S. (2000). Słownik psychologii, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. |
| 138. | Rieske B., Felgner K., Meinhold C. (1985). Personality and life satisfaction in old age, „Zeitschrift für Alternsforschung”, vol. 40(4), s. 217–224. |
| 139. | Ryff C.D., Singer B. (2004). Paradoksy kondycji ludzkiej. Dobrostan i zdrowie na drodze ku śmierci, w: Psychologia pozytywna. Nauka o szczęściu, zdrowiu, sile i cnotach człowieka, red. J. Czapiński, Warszawa: PWN, s. 147–162. |
| 140. | Sabela K., Cuper M. (2012). Trenuj umysł. Zeszyt ćwiczeń do pracy z osobami z zaburzeniami pamięci, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls. |
| 141. | Saint-Exupéry A. de (2003). Mały Książę, Warszawa: Wydawnictwo Literackie Muza SA. |
| 142. | Schacter D.L., Addis D.R. (2007). The cognitive neuroscience of construction memory: Remembering the past and imagining the future, „Philosophical Transactions of the Royal Society of London”, B, vol. 362, s. 773–786. |
| 143. | Schacter D.L., Gaesser B., Addis D.R. (2011). Age-related changes in the episodic simulation of past and future events, w: Successful remembering and successful forgetting: A festschrift in honor of Robert A. Bjork, red. Benjamin, S. Aaron, New York, NY: Psychology Press, s. 505–525. |
| 144. | Schaie K.W., Willis S.L. (1986). Can intellectual decline in the elderly be reversed?, „Development Psychology”, vol. 22, s. 223–232. |
| 145. | Schmidt K., Patnaik P., Kensinger E.A. (2011). Emotion’s influence on memory for spatial and temporal context, „Cognition and Emotion”, vol. 25(2), s. 229–243. |
| 146. | Schnitzspahn K.M., Horn S.S., Bayen U.J., Kliegel M. (2012). Age effects in emotional prospective memory: Cue valence differentially affects the prospective and retrospective component, „Psychology and Aging”, vol. 27(2), s. 498–509. |
| 147. | Segal Z.V., Williams J.M.G., Teasdale J.D. (2009). Terapia poznawcza depresji oparta na uważności. Nowa koncepcja profilaktyki nawrotów, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. |
| 148. | Seligman M.E.P. (1994). Optymizmu można się nauczyć, Poznań: Media Rodzina. |
| 149. | Semków J. (2001). Wielość wymiarów przestrzeni życiowej ludzi w III wieku, w: Przestrzeń życiowa i społeczna ludzi starszych, red. M. Dzięgielewska, Łódź: Biblioteka Edukacji Dorosłych, s. 27–32. |
| 150. | Sheldon K.M., Vansteenkiste M. (2005). Personal goals and time travel: How are future places visited, and is it worth it?, w: Understanding behavior in the context of time: Theory, research, and application, red. A. Strathman, J. Joireman, Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates Publishers, s. 143–163. |
| 151. | Shirai T., Nakamura T., Katsuma K. (2012). Time orientation and identity formation: Long-term longitudinal dynamics in emerging adulthood, „Japanese Psychological Research”, vol. 54(3), s. 274–284. |
| 152. | Shostrom E.L. (1974). Manual for the personal orientation inventory, San Diego, CA: Educational and Industrial Testing Service. |
| 153. | Siegel D.R. (2011). Uważność. Trening pokonywania codziennych trudności, Warszawa: Wydawnictwo Czarna Owca. |
| 154. | Skarga B. (1997). Tożsamość i różnica. Eseje metafizyczne, Kraków: Wydawnictwo Znak. |
| 155. | Sobol-Kwapińska M. (2007). Żyć chwilą? Postawy wobec czasu a poczucie szczęścia, Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. |
| 156. | Sobol M., Oleś P. (2002). Orientacja temporalna carpe diem a poczucie satysfakcji z życia, „Przegląd Psychologiczny”, nr 3, t. 45, s. 331–345. |
| 157. | Sobol-Kwapińska M., Oleś P.K. (2010). Dialogi temporalne: Ja – w trzech wymiarach czasu, w: Życie na czas. Perspektywy badawcze postrzegania czasu, red. G. Sędek, S. Bedyńska, Warszawa: PWN, s. 398–420. |
| 158. | Sobol-Kwapińska M. (2007). Żyć chwilą? Koncentracja na teraźniejszości a poczucie szczęścia, Lublin: Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. |
| 159. | Spreng R.N., Mar R.A., Kim A.S. (2009). The common neural basis of autobiographical memory, prospection, navigation, theory of mind and the default mode: A quantitative meta-analysis, „Journal of Cognitive Neuroscience”, vol. 21, s. 489–510. |
| 160. | Squire L.R. (1992). Declarative and nondeclarative memory: Multiple brain systems supporting learning and memory, „Journal of Cognitive Neuroscience”, vol. 4(3), s. 232–243. |
| 161. | Staff L. (1986). Poezje, Lublin: Wydawnictwo Lubelskie. |
| 162. | Steuden S. (2011). Psychologia starzenia się i starości, Warszawa: PWN. |
| 163. | Stocker K. (2012). The time machine in our mind, „Cognitive Science”, vol. 36, s. 385–420. |
| 164. | Storm B.C., Jobe T.A. (2012). Remembering the past and imagining the future: Examining the consequences of mental time travel on memory, „Memory”, vol. 20(3), s. 224–235. |
| 165. | Straś-Romanowska M. (2001). Późna dorosłość. Wiek starzenia się, w: Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka, t. 2, red. B. Harwas-Napierała, J. Trempała, Warszawa: PWN, s. 263–292. |
| 166. | Suddendorf T., Busby J. (2003). Mental time travel in animals?, „Trends in Cognitive Sciences”, vol. 7, s. 391–369. |
| 167. | Suddendorf T., Corballis M.C. (1997). Mental time travel and the evolution of the human mind, „Genetic Social and General Psychology Monographs”, vol. 123(2), s. 133–167. |
| 168. | Suddendorf T., Busby J. (2005). Making decisions with the future in mind: Developmental and comparative identification of mental time travel, „Learning and Motivation”, vol. 36, s. 110–125. |
| 169. | Suddendorf T., Corballis M.C. (2007). The evolution of foresight: What is mental time travel, and is it unique to humans?, „Behavioral and Brain Sciences”, vol. 30, s. 299–251. |
| 170. | Sutton J. (2002). Cognitive conceptions of language and the development of autobiographical memory, „Language & Communication”, vol. 22(3), Special issue: Language and thought: Philosophical perspectives, s. 375–390. |
| 171. | Symington S.H., Symington M.F. (2012). A Christian model of mindfulness: using mindfulness principles to support psychological well-being, value-based behavior, and the Christian spiritual journey, „ Journal of Psychology & Christianity”, vol. 31(1), s. 71–77. |
| 172. | Synder C.R., Harris C., Anderson J.R., Holleran S.A., Irving L.M., Sigmon S.T., Yoshinobu L., Gibb J., Langelle C., Harley P. (1991). The will and the ways: Development and validation of an individual-differences measure of hope, „Journal of Personality and Social Psychology”, vol. 60, s. 570–588. |
| 173. | Szmagalski J.(1994). O budzeniu sił ludzkich nie po polsku: koncepcje „Empowerment” w anglojęzycznej literaturze z zakresu edukacji i pracy socjalnej, „Kwartalnik Pedagogiczny”, nr 3, s. 113–128. |
| 174. | Szpunar K.K. (2010). Episodic future thought: An emerging concept, „Perspectives on Psychological Science”, vol. 5(2), s. 142–162. |
| 175. | Szpunar K.K. (2011). On subjective time, „Cortex”, vol. 47, s. 409–411. |
| 176. | Szpunar K.K., Chan J.C.K., McDermott K.B. (2009). Contextual processing in episodic future thought, „Cerebral Cortex”, vol. 19, s. 1539–1548. |
| 177. | Szpunar K.K., Tulving E. (2011). Varieties of future experience, w: Predictions in the brain: Using our past to generate a future, red. M. Bar, New York: Oxford University Press, s. 3–12. |
| 178. | Szpunar K.K., Watson J.M., McDermott K.B. (2007). Neural substrates of envisioning the future, „Proceedings of the National Academy of Sciences”, vol. 104, s. 642–647. |
| 179. | Szyszkowska M. (1997). W poszukiwaniu sensu życia, Warszawa: Wydawnictwo Książkowe Twój Styl. |
| 180. | Theiss W. (1996). Zniewolone dzieciństwo. Socjalizacja w skrajnych warunkach społeczno- -politycznych, Warszawa: Wydawnictwo Żak. |
| 181. | Timoszyk-Tomczak C., Bugajska B. (2012). Przyszłościowa perspektywa czasowa w starości, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. |
| 182. | Timoszyk-Tomczak C. (2003). Strategie konstruowania własnej przyszłości, Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. |
| 183. | Tokarska U. (2011). Wzorce doświadczania czasu w narracyjnej grze autobiograficznej. «W osiemdziesiąt historii do-o-KOŁA Życia», w: Czas w życiu człowieka, red. K. Popiołek, A. Chudzicka-Czupała, Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, s. 194–215. |
| 184. | Tokarska U. (1999). W poszukiwaniu jedności i celu. Wybrane techniki narracyjne, w: Wybrane zagadnienia z psychologii osobowości, red. A. Gałdowa, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 167–204. |
| 185. | Tomkins S.S. (1979). Script theory: Differentia magnification of affects, w: Nebraska Symposium on Motivation, red. R.A. Dienstbier, H.E. Howe Jr, 26, Lincoln–London: University of Nebraska Press, s. 201–236. |
| 186. | Trafiałek E. (2007). O nowy model pracy socjalnej, „Praca Socjalna”, nr 3. |
| 187. | Trempała J. (2000). Modele rozwoju psychicznego: czas i zmiana, Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej. |
| 188. | Trempała J. (2011). Psychologia rozwoju człowieka. Podręcznik akademicki, Warszawa: PWN. |
| 189. | Trempała J., Malmberg L.E. (1996). Dorosłość w oczekiwaniach młodzieży polskiej i fińskiej „Forum Psychologiczne”, nr 1, s. 59–70. |
| 190. | Trempała J., Malmberg L.E. (1998). The anticipated transition to adulthood: effects of culture and individual experience on Polish and Finnish adolescents’ future orientations, „Journal of Psychology”, vol. 132(3), s. 255–266. |
| 191. | Tulving E. (1972). Episodic and semantic memory, w: Organization of memory, red. E. Tulving, W. Donaldson, New York: Academic, s. 381–403. |
| 192. | Tulving E. (1993). What is episodic memory?, „Current Directions in Psychological Science”, vol. 2, s. 67–70. |
| 193. | Tulving E. (2001). The origin of autonoetis in episodic memory, w: The nature of remembering: Essays in honor of Robert G. Crowder, red H.L. Roediger, J.S. Nairne, I. Neath, A.M. Suprenant, Washington, DC: American Psychological Association, s. 17–34. |
| 194. | Tulving E. (2002). Episodic memory: From mind to brain, „Annual Review of Psychology”, vol. 53, s. 1–25. |
| 195. | Tulving E. (2002a). Chronesthesia: awareness of subjective time, w: Principles of frontal lobe functions, red. D.T. Stuss, R.C. Knight, New York, NY : Oxford University Press, s. 311–325. |
| 196. | Tulving E. (2005). Episodic memory and autonoesis: Uniquely human?, w: The missing link in cognition, red. H. S. Terrace, J. Metcalfe, NewYork, NY: Oxford University Press, s. 4–56. |
| 197. | Tulving E., Kim A.S. (2007). The medium and the message of mental time travel, „Behavioral and Brain Sciences”, vol. 30, s. 334–335. |
| 198. | Viard A., Chételat G., Lebreton K., Desgranges B., Landeau B., De La Sayette V., Eustache F., Piolino P. (2011). Mental time travel into the past and the future in healthy aged adults: An fMRI study, „Brain and Cognition”, vol. 75(1), s. 1–9. |
| 199. | Webster J.D. (2011). A new measure of time perspective: initial psychometric findings for the balanced time perspective scale (BTPS), „Canadian Journal of Behavioural Science”, vol. 43(2), s. 111–118. |
| 200. | Weiler J. (2010). Mental time travel – differences between episodic memory and episodic future thinking, nieopublikowana praca doktorska, http://www-brs.ub.ruhr-unibochum. de/netahtml/HSS/Diss/WeilerJulia/diss.pdf. |
| 201. | Wensauer M., Grossmann K.E. (1998). Attachment theoretical considerations as to research on life satisfaction and individual future orientation in old age, „Zeitschrift für Gerontologie und Geriatrie”, vol. 31(5), s. 362–370. |
| 202. | Wheeler M.A., Stuss D.T., Tulving E. (1997). Toward a theory of episodic memory: The frontal lobes and autonoetic consciousness, „Psychological Bulletin”, vol. 121(3), s. 331–354. |
| 203. | Wieczorek A.M., Sędek, G. (2011). Zmiany w regulacji stanów emocjonalnych na przestrzeni dorosłego życia, w: Dynamika emocji. Teoria i praktyka, red. D. Doliński, W. Błaszczak, Warszawa: PWN, s. 239–255. |
| 204. | Willis S.L., Schaie K.W. (1994). Cognitive training in the normal elderly, w: Cerebral plasticity and cognitive stimulation, red. F. Forette, Y. Christen, F. Boller, Paris: National Gerontology Foundation, s. 91–113. |
| 205. | Witkowski L. (2009). Wyzwania autorytetu, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls. |
| 206. | Wojcieszke B. (2002). Człowiek wśród ludzi. Zarys psychologii społecznej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. |
| 207. | Zagrodzka J. (2011). Mózgowe mechanizmy regulacji emocji, w: Dynamika emocji. Teoria i praktyka, red. D. Doliński, W. Błaszczak, Warszawa: PWN, s. 144–154. |
| 208. | Zaleski Z. (1988). Transpersonalne „Ja”: osobowość w trzech wymiarach czasowych, „Przegląd Psychologiczny”, t. XXXI, s. 931–945. |
| 209. | Zaleski Z. (1991). Psychologia zachowań celowych, Warszawa: PWN. |
| 210. | Zaorska Z. (2012). Dodać życia do lat. Materiały metodyczne ułatwiające organizację różnych form aktywności osób starszych i grup, Lublin: Wydawnictwo Klanza. |
| 211. | Zimbardo P.G., Boyd J.N. (2009). Paradoks czasu, Warszawa: PWN. |
| 212. | Zimbardo P.G., Boyd J.N. (1999). Putting time in perspective: A valid, reliable individual differences metric, „Journal of Personality and Social Psychology”, vol. 77, s. 1271–1288. |
| 213. | Ziemiński I. (2006). Metafora życia jako pielgrzymki. Kilka uwag, „Edukacja Humanistyczna”, nr 1(14), s. 140–145. |
| 214. | Żłobicki W. (2009). Edukacja holistyczna w podejściu Gestalt. O wspieraniu osoby, Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls. |