Dziecko z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Wybrane propozycje wspomagania rozwoju


ISBN: 978-83-7972-789-6    ISBN (online): 978-83-7972-790-2    ISSN: 0860-2751    OAI    DOI: 10.18276/978-83-7972-790-2
CC BY-SA   Open Access 

Lista wydań / T. (MCDI) 1327

Rok wydania:2024
Dziedzina:Dziedzina nauk społecznych
Dyscyplina:pedagogika
Słowa kluczowe: niepełnosprawność intelektualna pedagogika specjalna edukacja terapia
Autorzy: Damian Myśliński ORCID
Uniwersytet Szczeciński

Informacje

Wersja elektroniczna publikacji dostępna na licencji CC BY-SA 4.0 po 12 miesiącach od daty wprowadzenia do obrotu: październik 2024

Abstrakt

Książka jest próbą poszukiwania możliwości wsparcia w procesie edukacyjno-terapeutycznym dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim. Publikacja ma stanowić inspirację do refleksji nad procesem inkluzji edukacyjnej i społecznej. Analiza wybranych propozycji wspomagania rozwoju ma się stawać podpowiedzią ukierunkowania działań dla pedagogów w edukacji i terapii inkluzyjnej – dostępnej i przystosowanej dla wszystkich zróżnicowanych odbiorców.

Pierwszy rozdział traktuje o rozwoju sensomotorycznym i poznawczym oraz jego znaczeniu w procesie uczenia się dziecka. Dokonano tu charakterystyki umiejętności sensomotorycznych oraz deskrypcji elementarnych i złożonych procesów poznawczych.

Rozdział drugi dotyczy problematyki związanej z niepełnosprawnością intelektualną. Zaprezentowana została etiologia i klasyfikacje niepełnosprawności intelektualnej oraz opis funkcjonowania dziecka z tego rodzaju niepełnosprawnością.

Rozdział trzeci jest próbą przeglądu podejść i metod wspomagania rozwoju dziecka. Przedstawiono wybrane propozycje terapeutyczne, które można wykorzystać w codziennej praktyce pedagogicznej.

Czwarty rozdział stanowi uszczegółowienie kontekstu stosowania bodźca muzycznego w edukacji i terapii. Zasadniczą część rozdziału stanowią wybrane, konkretne propozycje z zakresu muzykoterapii – ich przedstawienie i skonfrontowanie z możliwościami wykorzystania w kształceniu dzieci z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim.

Ostatni rozdział książki stanowi autorską propozycję wykorzystywania materiału muzycznego – piosenki – podczas zajęć edukacyjno-terapeutycznych. Zaproponowane zostały konkretne pomysły aranżacji piosenek dziecięcych i młodzieżowych, których realizacje mogą pozwolić na holistyczną stymulację rozwoju psychofizycznego dziecka.

Bibliografia

1.A–Z. Mała encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
2.Abrahams T.P., Dooren van J.C., Musical Attention Control Training (MACT) in secure residential youth care: A randomised controlled pilot study, „The Arts in Psychotherapy” 2018, 57.
3.Affolter F., Spostrzeganie, rzeczywistość, język, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1997.
4.Aleszko Z., Terapia poprzez ruch, taniec, sport, w: Psychiatria, t. III Metody leczenia. Zagadnienia etyczne, prawne, publiczne, społeczne, wyd. II, red. J. Wciórka, S. Pużyński, J. Rybakowski, Endra Urban & Partner, Wrocław 2015.
5.Alphen van R., Stams G.J.J.M., Hakvoort L., Musical Attention Control Training for Psychotic Psychiatric Patients: An Experimental Pilot Study in a Forensic Psychiatric Hospital, „Frontiers in Neuroscience” 2019, Vol. 13, Article 570.
6.American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-5, American Psychiatric Association, Washington–London 2013.
7.Ayres A.J., Dziecko a integracja sensoryczna, Harmonia Universalis, Gdańsk 2015.
8.Ayton P., Judgement and decision making, w: Cognitive Psychology, red. N. Braisby, A. Gellatly, Oxford University Press, New York 2005.
9.Bee H., Psychologia rozwoju człowieka, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2004.
10.Bella S.D., Music and brain plasticity, w: Music Psychology, red. S. Hallam, I. Cross, M. Thaut, Oxford University Press, United Kingdom 2016.
11.Board of Education of Baltimore County, The Guide for Inclusive Education, Baltimore Country Public Schools, Towson, Maryland 2012.
12.Bonilha A.G., Onofre F., Vieira M.L., Prado M.Y.A., Martinez J.A.B., Effects of singing classes on pulmonary function and quality of life of COPD patients, „International Journal of COPD” 2009, 4.
13.Bieniada-Krakiewicz T., Rewalidacja upośledzonych umysłowo, w: M. Grzegorzewska, Pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych, red. E. Żabczyńska, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995.
14.Bogdanowicz M., Indywidualne i integracyjne zajęcia rehabilitacyjne z wykorzystaniem różnych modyfikacji Metody Dobrego Startu, w: Nowatorskie i alternatywne metody w teorii i praktyce pedagogiki specjalnej, red. W. Dykcik, B. Szychowiak, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001.
15.Bogdanowicz M., Metoda Dobrego Startu we wspomaganiu edukacji i terapii pedagogicznej, Harmonia Universalis, Gdańsk 2018.
16.Bogdanowicz M., Barańska M., Jakacka E., Metoda Dobrego Startu. Od piosenki do literki, cz. 1, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2017.
17.Borecka I., Biblioterapia formą terapii pedagogicznej, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Wałbrzychu, Wałbrzych 2001.
18.Borkowska M., Działania usprawniające, w: Dziecko z niepełnosprawnością ruchową, red. M. Borkowska, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012.
19.Bryndal A., Procter S., Muzykoterapia Nordoff-Robbins, w: Modele, metody i podejścia w muzykoterapii, red. K. Stachyra, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie- -Skłodowskiej, Lublin 2012.
20.Brzezińska A.I., Appelt K., Ziółkowska B., Psychologia rozwoju człowieka, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Sopot 2016.
21.Bukowska I., Wychowawcza i terapeutyczna funkcja książki, Publiczna Biblioteka Pedagogiczna w Pile, Piła 2005.
22.Carpente J.A., LaGasse B.A., Music Therapy for Children with Autism Spectrum Disorder, w: Music Therapy Handbook, red. B.L. Wheeler, The Guilford Press, New York–London 2015.
23.Chamera-Nowak A., Bajka jako lekarstwo, czyli bajkoterapia w terapii i wychowaniu, „Dodatek do Poradnika Bibliotekarza” 2015, nr 1.
24.Cotte D.G., Metoda Montessori w domu, Wydawnictwo RM, Warszawa 2017.
25.Dai D.Y., Sternberg R.J., Beyong Cognitivism: Toward an Integrated Understanding of Intellectual Functioning and Development, w: Motivation, emotion, and cognition: Integrative Perspectives on Intellectual Functioning and Development, red. D.Y. Dai, R.J. Sternberg, Lawrence Erlbaum Associates, Mahwah–New Jersey 2004.
26.de l’Etoile S.K., Processes of music therapy, w: Music Psychology, red. S. Hallam, I. Cross, M. Thaut, Oxford University Press, United Kingdom 2016.
27.Dreyer L.M., Inclusive Education, w: Education for initial teacher training, red. L. Ramrathan, L. Le Grange, P. Higgs, Juta & Company, Claremont 2017.
28.Eliot L., Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia, Media Rodzina, Poznań 2003.
29.Frostig M., Horne D., Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom podstawowy, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2012.
30.Frostig M., Horne D., Wzory i obrazki. Program rozwijający percepcję wzrokową. Poziom średni, Pracownia Testów Psychologicznych Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Warszawa 2012.
31.Galińska E., Muzykoterapia, w: Psychiatria, t. III Metody leczenia. Zagadnienia etyczne, prawne, publiczne, społeczne, wyd. II, red. J. Wciórka, S. Pużyński, J. Rybakowski, Endra Urban & Partner, Wrocław 2015.
32.Galińska E., Muzykoterapia, w: Psychoterapia. Teoria, red. L. Grzesiuk, Wydawnictwo Psychologii i Kultury Eneteia, Warszawa 2005.
33.Gardiner J.C., Thaut M.H., Musical Mnemonics Training (MMT), w: Handbook of Neurologic Music Therapy, red. M.H. Thaut, V. Hoemberg, Oxford University Press, Oxford 2014.
34.Green A.J.K., Gilhooly K., Problem solving, w: Cognitive Psychology, red. N. Braisby, A. Gellatly, Oxford University Press, New York 2005.
35.Grzegorzewska M., Pedagogika specjalna. Skrypt wykładów, Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 1968.
36.Grzywniak C., Nieprawidłowa integracja sensoryczna jako składowa zaburzeń psychicznych występujących zarówno u dzieci, jak i u młodzieży oraz dorosłych, „Psychiatria“ 2016, t. 13, nr 3.
37.Hasan H., Halder U.K., Debnath D., Inclusive Education and Education for All, „International Journal of Research and Analytical Reviews’’ 2018, Vol. 5, Issue 3, July–Sept.
38.Hägglung S., Samuelsson I.P., Early childhood education and learning for sustainable development and citizenship, „International Journal of Early Childhood“ 2009, IX, 41 (2).
39.Jakubczyk K., Metoda malowania dziesięcioma palcami (finger-painting), „Nauczyciel i Szkoła” 2012, nr 2 (52).
40.Janiszewska B., Ocena dojrzałości szkolnej, Wydawnictwo Seventh Sea, Warszawa 2011.
41.Janzen T.B., Thaut M.H., Rethinking the role of music in the neurodevelopment of autism spectrum disorder, „Music & Science” 2018, Vol. I: 1–18.
42.Karolak W., Projekt edukacyjny – projekt artystyczny, Wyższa Szkoła Humanistyczno- -Ekonomiczna w Łodzi, Łódź 2004.
43.Karolak W., Twórczość wspomagająca rozwój (od przedmiotu do podmiotu), w: Sztuka w terapii, terapia w sztuce. Teoretyczne i praktyczne aspekty autoterapii przez sztukę, red. R. Bartel, Wydawnictwo Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu, Poznań 2017.
44.Kielin J., Klimek-Markowicz K., Krok po kroku. Nauczanie i terapia dzieci z umiarkowaną, znaczną i głęboką niepełnosprawnością intelektualną, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2013.
45.Kierył M., Mobilna rekreacja muzyczna, w: Modele, metody i podejścia w muzykoterapii, red. K. Stachyra, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2012.
46.Kilpatrick W.H., The Project Method: The Use of the Purposeful Act in the Educative Process, Teachers College, Columbia University, wyd. 11, New York City 1929.
47.Knill C., Dotyk i komunikacja, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1997.
48.Knill M., Knill C., Programy aktywności. Świadomość ciała, kontakt i komunikacja, Centrum Metodyczne Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej Ministerstwa Edukacji Narodowej, Warszawa 1997.
49.Kolwińska M., Rola psychorysunku w psychiatrii, „Studia Psychologica” 2004, nr 5.
50.Kołodziejski M., Muzyka i wielostronna edukacja dziecka, Wyższa Szkoła Lingwistyczna w Częstochowie, Częstochowa 2012.
51.Konieczna E.J., Arteterapia w teorii i praktyce, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003.
52.Kosińska A., Polak A., Żiżka D., Uczę metodą ośrodków pracy Materiały pomocnicze dla nauczycieli, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999.
53.Krauze-Sikorska H., Edukacja przez sztukę. O edukacyjnych wartościach artystycznej twórczości dziecka, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2006.
54.Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5, red. P. Gałecki, M. Pilecki, J. Rymaszewska, A. Szulc, S. Sidorowicz, J. Wciórka, Edra Urban & Partner, Wrocław 2018.
55.Kufel R., Kufel P., Kielin J., Poranny krąg, czyli stymulacja polisensoryczna według pór roku, w: Rozwój daje radość. Terapia dzieci upośledzonych umysłowo w stopniu głębokim, red. J. Kielin, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2014.
56.LaGasse B.A., Developmental Speech and Language Training Through Music (DSLM), w: Handbook of Neurologic Music Therapy, red. M.H. Thaut, V. Hoemberg, Oxford University Press, Oxford 2014.
57.Lecourt É., Muzykoterapia czyli jak wykorzystać siłę dźwięków, Videograf II, Chorzów 2008.
58.Maas V.F., Uczenie się przez zmysły Wprowadzenie do teorii integracji sensorycznej, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.
59.Mainka S., Spintge R., Thaut M., Music therapy in medical and neurological rehabilitation settings, w: Music Psychology, red. S. Hallam, I. Cross, M. Thaut, Oxford University Press, United Kingdom 2016.
60.Makowski M., Filmoterapia i fototerapia – filmy i zdjęcia jako narzędzia w procesie terapeutycznym. Możliwości i limitacje terapeutycznych oddziaływań dzieła filmowego, „Studia de Cultura” 2017, 9 (2).
61.Maruszewski T., Psychologia poznania, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002.
62.McFerran K., Chan V., Tague D., Stachyra K., Mercadal-Brotons M., A Comprehensive Review Classifying Contemporary Global Practices In Music Therapy, „Music Therapy Today WFMT online journal” 2023, nr 18 (1).
63.Mertel K., Auditory Perception Training (APT), w: Handbook of Neurologic Music Therapy, red. M.H. Thaut, V. Hoemberg, Oxford University Press, Oxford 2014.
64.Mertel K., Oral Motor and Respiratory Exercises (OMREX), w: Handbook of Neurologic Music Therapy, red. M.H. Thaut, V. Hoemberg, Oxford University Press, Oxford 2014.
65.Mertel K., Therapeutical Instrumental Music Performance (TIMP), w: Handbook of Neurologic Music Therapy, red. M.H. Thaut, V. Hoemberg, Oxford University Press, Oxford 2014.
66.Mielczarek M., Terapia tańcem jako metoda na samopoznanie i samoświadomość, w: Sztuka w terapii, terapia w sztuce. Teoretyczne i praktyczne aspekty autoterapii przez sztukę, red. R. Bartel, Wydawnictwo Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu, Poznań 2017.
67.Montessori M., Domy dziecięce, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2005.
68.Montessori M., Il metodo della pedagogia scientifica applicato all’educazione infantile nelle case dei bambini, T. Lapi, Città di Castello 1909.
69.Muzyka. Encyklopedia PWN, hasło: muzyka, red. S. Żurawski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
70.Muzyka. Encyklopedia PWN, hasło: Orff, red. S. Żurawski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
71.Myers D.G., Psychologia społeczna, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2003.
72.Myśliński D., Mobilna Rekreacja Muzyczna w kontekście edukacji muzycznej, w: Z problemów Edukacji muzycznej II, red. M. Pawłowska, Wydawnictwo Ars Nova, Poznań 2016.
73.Myśliński D., Muzyka i mózg – edukacja i terapia, w: Z problemów edukacji muzycznej V, red. M. Pawłowska, Wydawnictwo Akademii Muzycznej im. I.J. Paderewskiego w Poznaniu, Poznań 2019.
74.Myśliński D., Terapeutyczna rola śpiewu w późnej dorosłości, w: Moje doświadczenie z zespołem chóralnym, red. A. Olszewska, Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku, Gdańsk 2019.
75.Natanson T., Programowanie muzyki terapeutycznej, Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu, Wrocław 1992.
76.Natanson T., Wstęp do nauki muzykoterapii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich –Wydawnictwo, Wrocław 1979.
77.Nęcka E., Psychologia twórczości, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005.
78.Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., Psychologia poznawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
79.Nordoff P., Robbins C., Terapia muzyką w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007.
80.Oaksford M., Reasoning, w: Cognitive Psychology, red. N. Braisby, A. Gellatly, Oxford University Press, New York 2005.
81.Oszwa U., Borkowska A.R., Specyficzne trudności szkolne w opanowywaniu czytania i pisania, w: Neuropsychologia kliniczna dziecka, red. A.R. Borkowska, Ł. Domańska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
82.Pilecki J., Olszewski S., Żurek T., Zasady i metody pracy z osobami głębiej umysłowo upośledzonymi umysłowo, w: Usprawnianie wychowanie i nauczanie osób z głębszym upośledzeniem umysłowym, red. J. Pilecki, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2000.
83.Podgórska-Jachnik D., Studia nad niepełnosprawnością (Disability Studies) i ruch włączający w społeczeństwie jako konteksty edukacji włączającej, w: Inkluzja edukacyjna. Idee, teorie, koncepcje, modele, edukacji włączającej a wybrane aspekty praktyki edukacyjnej, red. Z. Gajdzica, M. Bełza, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2016.
84.Posner M., Rothbart M.K., Sheese B.E., Kieras J., How Arts Training Influences Cognition, w: Learning, Arts and the Brain, red. C. Asbury, B. Rich, New York, Washington 2008.
85.Sadowska K., Podstawowe założenia i wartości metody ośrodków pracy w szkolnictwie specjalnym, „Nauczyciel i Szkoła” 2003, nr 1–2.
86.Schumacher K., The Importance of Orff-Schulwerk for Musical Social-Integrative Pedagogy and Music Therapy, „Approaches: Music Therapy & Special Music Education” 2013, Special Issue 5 (2).
87.Schwabe Ch., Leczenie muzyką chorych z nerwicami i zaburzeniami czynnościowymi, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1972.
88.Schwabe Ch., Haase U., Koncepcja muzykoterapeutyczna Christopha Schwabe, w: Modele, metody i podejścia w muzykoterapii, red. K. Stachyra, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2012.
89.Serlin I., Dance / Movement Therapy, w: The Corsini Encyclopedia of Psychology, Fourth Edition, Vol. 2, red. I.B. Weiner, W.E. Craighead, John Wiley & Sons, New York 2010.
90.Shaffer D.R., Kipp K., Developmental Psychology Childhood and Adolescence, Wadsworth Publishing, Belmont 2010.
91.Skeris P., Teoria grup odniesienia porównawczego, „Rocznik Nauk Społecznych” 1977, t. 5.
92.Skommer M., Stanisławska-Kubiak M., Mojs E., Wpływ pracy z tańcem i metaforą na poziom zasobów osobistych u osób zajmujących się arteterapią, „Nowiny Lekarskie” 2012, nr 5 (81).
93.Smith D.D., Pedagogika specjalna, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
94.Snow S., D’Amico M., The drum circle project: A qualitative study with at-risk youth in a school setting, „Canadian Journal of Music Therapy” 2010, nr 16 (1).
95.Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1997.
96.Stachyra K., Definiowanie i klasyfikacja muzykoterapii, w: Podstawy muzykoterapii, red. K. Stachyra, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2013.
97.Stańko-Kaczmarek M., Twórczość dla twórcy? Wpływ kreacji wizualnej na zdrowie z perspektywy Dwufazowego Transteoretycznego Modelu Działania Arteterapii, w: Sztuka w terapii, terapia w sztuce. Teoretyczne i praktyczne aspekty autoterapii przez sztukę, red. R. Bartel, Wydawnictwo Uniwersytetu Artystycznego w Poznaniu, Poznań 2017.
98.Sternberg R.J., Psychologia poznawcza, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2001.
99.Surma B., Innowacyjne rozwiązania w metodzie Marii Montessori, „Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce” 2011, nr 4.
100.Szeler K., Wybrane metody terapii osób dotkniętych autyzmem w świetle literatury, „Paedagogia Christiana” 2007, nr 2 (20).
101.Szychowiak B., Metoda Felicji Affolter w terapii dzieci z niepełnosprawnością intelektualną, w: Nowatorskie i alternatywne metody w teorii i praktyce pedagogiki specjalnej, red. W. Dykcik, B. Szychowiak, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001.
102.Śliwerski B., Edukacja, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. I, red. E. Różycka, T. Pilch, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Jacek Śnieciński Wydawca, Warszawa 2003.
103.Talwar S., Is there a Need to Redefine Art Therapy?, „Art Therapy: Journal of the American Art Therapy Association” 2016, nr 33 (3).
104.Thaut C.P., Patterned Sensory Enhancement (PSE), w: Handbook of Neurologic Music Therapy, red. M.H. Thaut, V. Hoemberg, Oxford University Press, Oxford 2014.
105.Thaut M.T., Rhytm, music, and the brain: scientific foundations and clinical applications, Routledge, New York–London 2005.
106.Thaut M.H., Peterson D.A., McIntosh G.C., Hoemberg V., Music mnemonics aid verbal memory and induce learning – related brain plasticity in multiple sclerosis, „Frontiers in Human Neuroscience” 2014, Vol. 8, Article 395.
107.Tylikowska A., Filmoterapia jako narzędzie zmiany psychologicznej: możliwe mechanizmy działania i zastosowania, „Studia Psychologica” 2016, IX.
108.Voigt M., Orff Music Therapy: History, Principles and Further Development, „Approaches: Music Therapy & Special Music Education” 2013, Special Issue 5 (2).
109.Waluga A., Pieśń ludowa jako źródło doświadczeń muzycznych dziecka w jego edukacji muzycznej, „Wychowanie Muzyczne” 2013, nr 4.
110.Wegnerowska E., Metoda Felicie Affolter, w: Wspomaganie rozwoju osób z autyzmem, red. J. Błeszyński, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004.
111.Wiśniewska M., Pędzich Z., Psychoterapia tańcem i ruchem. Podstawowe założenia, czynniki leczące i zastosowania, w: Psychoterapia tańcem i ruchem. Teoria i praktyka, red. Z. Pędzich, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2018, s. 19–21.
112.Witczak M., Ferenc T., Wilczyński J., Patogeneza i genetyka wad cewy nerwowej, „Ginekologia Polska’’ 2007, nr 78.
113.Witerska K., Drama techniki strategie scenariusze, Difin SA, Warszawa 2011.
114.Wolska-Długosz M., Terapia pedagogiczna, w: Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, t. VI, red. E. Różycka, T. Pilch, Wydawnictwo Akademickie „Żak», Jacek Śnieciński Wydawca, Warszawa 2007.
115.World Health Organization, Międzynarodowa Statystyczna Klasyfikacja Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10, Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia, 2008.
116.Wójcik A., Pedagogika Montessori – ciągle aktualne wyzwanie dla współczesnej pedagogiki, „Edukacja – Technika – Informatyka” 2018, nr 1 (23).
117.Wysocka K., Metoda Dobrego Startu w pracy z dziećmi autystycznymi, w: Wspomaganie rozwoju osób z autyzmem, red. J. Błeszyński, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004.
118.Wysocka M., Zastosowanie piosenki we wspomaganiu rozwoju sprawności językowych, komunikacyjnych i poznawczych dziecka, „Logopedia” 2021, nr 50 (1).
119.Yack E., Aquilla P., Sutton S., Tworzenie więzi poprzez integrację sensoryczną, Harmonia Universalis, Gdańsk 2013.
120.Zimbardo P.G., Gerrig R.J., Psychologia i życie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2019.
121.Źródła internetowe:
122.American Art Therapy Association, What is art therapy?, https://www.arttherapy.org/upload/whatisarttherapy.pdf (dostęp 23.08.2019).
123.American Association on Intellectual and Developmental Disabilities, Adaptive Behavior, https://www.aaidd.org/intellectual-disability/definition/adaptive-behavior (dostęp 04.08.2023).
124.American Association on Intellectual and Developmental Disabilities, Definition of Intellectual Disability, https://aaidd.org/intellectual-disability/definition (dostęp 18.09.2019).
125.Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Konwencja o prawach osób niepełnosprawnych, sporządzona w Nowym Jorku dnia 13 grudnia 2006r, poz. 1169, http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20120001169/O/D20121169.pdf (dostęp 26.10.2019).
126.Johnston T.C., Self-concepts and socioemotional functioning of children witch Mild Intellectual Disability (MID) and parents’ attributions for their childre’s academic struggles, https://scholar.uwindsor.ca/etd/4762, (dostęp 27.09.2019).
127.Kotarba-Kańczugowska M., Praca metodą projektu, Ośrodek Rozwoju Edukacji, https://www.ore.edu.pl/wp-content/plugins/download-attachments/includes/download.php?id=6869 (dostęp 12.02.2024).
128.Podstawa programowa kształcenia ogólnego z komentarzem. Szkoła podstawowa. Muzyka, https://www.ore.edu.pl/wp-content/uploads/2018/03/podstawa-programowa-ksztalcenia-ogolnego-z-komentarzem.-szkola-podstawowa-muzyka.pdf (dostęp 13.08.2023).
129.Syafril S., Susanti R., Fiah R.E., Rahayu T., Pahrudi A., Yaumas N.E., Ishak M.N., Four Ways of Fine Motor Skills Develompent in Early Childhood, https://www.researchgate.net/publication/328954650_Four_Ways_of_Fine_Motor_Skills_Development_in_Early_Childhood (dostęp 9.09.2019).
130.Szluz B., Education and Social Inclusion Based on the Example of People with Disabilities, https://repozytorium.ur.edu.pl/bitstream/handle/item/2293/szluz_Inkluzivni.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp 13.08.2019).
131.Światowa Organizacja Zdrowia, ICD-11 for Mortality and Morbidity Statics (Version: 01/2023), https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http%3a%2f%2fid.who.int%2ficd%2fentity%2f605267007 (dostęp 2.08.2023).
132.Światowa Organizacja Zdrowia, ICD-11 for Mortality and Morbidity Statics (Version: 01/2023), Depressive disorders, https://icd.who.int/browse11/l-m/en#/http://id.who.int/icd/entity/1563440232 (dostęp 3.08.2023).
133.The Gordon Institute for Music Learning, Audiation, https://giml.org/mlt/audiation/ (dostęp 25.08.2019).