Studia Językoznawcze

synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny


ISSN: 1730-4180     eISSN: 2353-3161    OAI    DOI: 10.18276/sj.2023.22-04
CC BY-SA   Open Access   ERIH PLUS

Lista wydań / t. 22, 2023
Wokół stołu… – kilka uwag o dawnym słownictwie związanym ze spożywaniem posiłków zachowanym w śląszczyźnie

Autorzy: Beata Kiszka-Pytel ORCID
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Słowa kluczowe: archaizmy leksykalne etnolekt śląski kulinaria
Data publikacji całości:2023-12-31
Liczba stron:12 (41-52)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Artykuł prezentuje analizę historycznojęzykową wybranych archaizmów leksykalnych z pola tematycznego ‘jedzenie’, które przetrwały w etnolekcie śląskim. Wciąż słabo opracowane kwestie dotyczące regionalnego zróżnicowania leksyki kulinarnej – mimo często podejmowanych nad nią refleksji przez językoznawców – przyczyniły się do omówienia niniejszego tematu. Celem badań prowadzonych nad słownictwem kulinarnym jest przedstawienie niewielkiego wycinka archaizmów leksykalnych obecnych w śląszczyźnie (m.in. leksemy warzyć, śniadać, wieczerzać, obiadować, jużynować (jużyna), swaczyć (swaczyna)), ukazanie ich związku z kulturą regionu, a także zastanowienie się nad częstością używania tychże przez współczesnych mieszkańców Górnego Śląska. Analiza leksyki związanej ze spożywaniem posiłków pokazała, że większość badanych słów przeszła do archiwum języka, a tylko część przetrwała we współczesnym języku polskim – głównie w ustalonych związkach wyrazowych. W etnolekcie śląskim natomiast nie utraciły one zdolności funkcjonalnych i wciąż zasilają zasoby słownictwa czynnego. Przyjrzenie się rozwojowi semantycznemu wyrazów dowiodło, że z pozoru mało istotne komponenty definicji słownikowych skrywają informacje, które pozwalają zrozumieć językową przeszłość lub pozostawiają ślady we współczesnej polszczyźnie.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Akacka, Elżbieta Maria. „Wybrane słownictwo dotyczące żywienia człowieka. Różnice pokoleniowe w mowie mieszkańców Białegostoku”. W: Polszczyzna mówiona mieszkańców miast. Księga referatów z konferencji językoznawczej w Białymstoku, red. Henryka Sędziak, 177–185. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2004.
2.Borejszo, Maria. „Staropolska leksyka kulinarna”. Prace Filologiczne 53 (2007): 37–48.
3.Bralczyk, Jerzy. Jeść!!! Olszanica: Wydawnictwo Bosz, 2021.
4.Bukowska-Floreńska, Irena. Rodzina na Górnym Śląsku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007.
5.Falińska, Barbara. „Z badań nad regionalizmami w słownictwie kulinarnym”. W: Regionalizmy w języku familijnym (zbiór studiów), red. Kwiryna Handke, 79–88. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991.
6.Gotówka, Agnieszka. „Archaizmy leksykalne w gwarach góralskich (na przykładzie wybranego słownictwa rodzinnego)”. LingVaria 19 (2015): 207–219.
7.Handke, Kwiryna. „Pojęcie i termin «archaizm» na tle polskich leksykonów”. W: Rozważania i analizy językoznawcze: wybór prac wydany z okazji 65. urodzin Autorki, oprac. Hanna Popowska-Taborska, 71–80. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1997.
8.Jakimowicz-Klein, Barbara. Kuchnia śląska. Potrawy tradycyjne. Wrocław: Wydawnictwo Astrum, 2014.
9.Kiszka, Beata, Wioletta Wilczek. „Nudle, karminadle i kreple, czyli kuchnia śląska bez tajemnic”. W: Kuchnia w języku i kulturze dawniej i dziś, red. Tomasz Gęsina, Wioletta Wilczek, 131–142. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2018.
10.Pajewska, Ewa. „Słownictwo ograniczone czasowo i przestrzennie w powieści Wiesława Myśliwskiego Widnokrąg z perspektywy komunikacyjno-językowej”. Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badania polszczyzny 19 (2020): 299–308.
11.Piela, Agnieszka. Pozorna tożsamość. Polskie tradycjonalizmy z semantycznym archaizmem. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016.
12.Piotrowska-Wojaczyk, Agnieszka. „Regionalna leksyka kulinarna: nazwy potraw, napojów i produktów spożywczych – na podstawie danych słownikowych”. Język. Religia. Tożsamość 9 (2013): 93–101.
13.Przybylska, Renata, Sylwia Przęczek-Kisielak. „Staropolskie słownictwo związane z pieczywem”. W: Polskie kulinaria i aspekty historycznojęzykowe, regionalne i kulturowe, red. Renata Przybylska, Donata Ochmann, 37–56. Kraków: Wydawnictwo Libron, 2021.
14.Piecha-van Schagen, Beata. „Symbole kulinarne”. W: Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX–XX wieku, red. Bernard Link, Andrzej Michalczyk, 77–80. Opole: Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu, 2015.
15.Przymuszała, Lidia. „Kulinaria we frazeologii śląskiej”. Rozprawy Komisji Językowej Ł TN 64 (2017): 247–263.
16.Sierociuk, Jerzy. Pieśń ludowa i gwara. Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990.
17.Skubalanka, Teresa. „Zmienność współczesnego słownictwa polskiego (na przykładzie mody i kuchni)”. W: Słownictwo współczesnej polszczyzny w okresie przemian, red. Jan Mazur, 95–100. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2000.
18.Smyl, Józef. „Polskie gwarowe nazwy galarety”. Prace Filologiczne 19 (1969): 227–230.
19.Siuciak, Mirosława. „Język śląski – problem terminologiczny czy społeczny?”. Białostockie Archiwum Językowe 10 (2010): 267–277.
20.Siuciak, Mirosława. „Historyczne podstawy świadomości narodowej Ślązaków”. Białostockie Archiwum Językowe 11 (2011): 223–235.
21.Szober, Stanisław. Życie wyrazów. T. 2: Zamieranie i przemiany wyrazów. Kraków–Warszawa–Lublin–Łódź–Poznań–Wilno–Zakopane: Gebethner i Wolff, 1930.
22.Szołtysek, Marek. Kuchnia śląska. Jodło, historia, kultura, gwara. Rybnik: Wydawnictwo Śląskie ABC, 2003.
23.Tabakowska, Elżbieta. „Język – niezawodne zwierciadło”. Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja 4 (1990): 34–39.
24.Tambor, Jolanta. Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2006.
25.Tambor, Jolanta. „Etnolekt śląski jako język regionalny. Uzasadnienie stanowiska”. W: Śląsko godka: materiały z konferencji „Śląsko godka – jeszcze gwara czy jednak już język” z 30 czerwca 2008 roku, red. Jolanta Tambor, 116–119. Katowice: Wydawnictwo Gnome, 2008.
26.Wicherkiewicz, Tomasz. „Opinia w kwestii poselskiej inicjatywy ustawodawczej o nadanie śląskiemu statusu języka regionalnego”. W: Śląsko godka: materiały z konferencji „Śląsko godka – jeszcze gwara czy jednak już język” z 30 czerwca 2008 roku, red. Jolanta Tambor, 120–124. Katowice: Wydawnictwo Gnome, 2008.
27.Witaszek-Samborska, Małgorzata. Studia nad słownictwem kulinarnym we współczesnej polszczyźnie. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2005.
28.Wyderka, Bogusław. „Śląskie myślenie o języku? (Odpowiedź Tomaszowi Kamuselli)”. Przegląd Zachodni 2 (2003): 219–233.
29.Wyderka, Bogusław. „O normalizacji języka śląskiego”. W: Śląsko godka. Materiały z konferencji „Śląsko godka – jeszcze gwara czy już język” z 30 czerwca 2008 roku, red. Jolanta Tambor, 31–38. Katowice: Wydawnictwo Gnome, 2008.
30.Wyderka, Bogusław. „Gdy dialekt staje się językiem”. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 55 (2010): 285–292.
31.Hochland zwyciężył w konkursie Kreatura. Dostęp 11.09.2022. https://poradnikhandlowca.com.pl/artykuly/hochland-zwyciezyl-w-konkursie-kreatura-2017.
32.Specyfika rodziny w województwie śląskim. Dostęp 13.09.2022. https://edus.ibrbs.pl/specyfika-rodzinyw-wojewodztwie-slaskim-tradycja-i-wspolczesnosc.