Starotestamentalny ideał: śmierć w „dobrym wieku”, we właściwym czasie i okolicznościach

Janusz Lemański

doi:10.18276/sp.2024.34-11

ISSN: 0860-8539 eISSN: 2956-4204 OAI DOI: 10.18276/sp.2024.34-11

Liste der Ausgaben / 34/2024
Starotestamentalny ideał: śmierć w „dobrym wieku”, we właściwym czasie i okolicznościach

Autoren:	Janusz Lemański Instytut Nauk Teologicznych US
Schlüsselbegriffe:	śmierć (kapłański) ideał sytość życia spoczynek z swoimi ojcami/ludem
Veröffentlichungsdatum der gesamten Ausgabe:	2024
Seitenanzahl:	25 (165-189)
Klasyfikacja JEL:	Z12
Cited-by (Crossref) ?:
Anzahl der Downloads ?:	50

Abstract

Opis końca ludzkiego życia, takim, jak znajdujemy go w Pięcioksięgu (por. Rdz 25,7-11), jest owocem myśli teologicznej autorów kapłańskich. Zawiera on w sobie ideę „sytości” (poczucie spełnienia się w życiu, np. sukces ekonomiczny, potomstwo), śmierci we „właściwym czasie” (por. Ps 90,10) oraz informację o zmianie pokoleniowej (pochowek dokonany przez synów; przejście do grona swoich ojców/przodków/ludu). W przypadku patriarchów ponadprzeciętna długość życia (por. Rdz 6,3) ma wymiar symboliczny (wyraża szczególne błogosławieństwo od Boga). Ta kapłańska formuła ma po części swoje źródło w deuteronomisyczne informacji o śmierci władców (spocząć ze swoim ojcem/ojcami), która wyrażała jedynie fakt legalnej sukcesji na trone po śmierci poprzednika (por. 1Krl 2,10). Późniejsi autorzy (Księgi Kronik, Księga Hioba) rozszerzyli te idealizująca kapłańska formułę również na inne postaci (Dawid, kapłan Jojada, Hiob).

zusätzliche Dateien

11_lemanski.j_smierc.pdf

Pobierz

herunterladen

Artikeldatei

Bibliographie

1.	Albertz Rainer, “Jahwe allein. Israels Weg zum Monotheismus und dessen theologische Bedeutung”, w: Geschichte und Theologie. Studien zur Exegese des Alten Testaments und zur Religionsgeschichte Israels (BZAW 236) (Berlin: de Gruyter 2003) 359-382.
2.	Arystoteles, Etyka nikomachejska, tł. D. Gromska (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 2007).
3.	Assmann Jan, Ägyptische Hymnen und Gebete. Übersetzt, kommentiert und eingeleited (OBO Sonderband) (Fribourg, Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 21999).
4.	Becker Uwe, Richterzeit und Königtum. Redaktionsgeschichtliche Studien zum Richterbuch (BZAW 192) (Berlin, New York: de Gruyter 1990).
5.	Berlejung Anette, “Tod und Leben nach den Vorstellungen der Israeliten. Ein ausgewählter Aspekt zu einer Methapher im Spannungsfeld von Leben und Tod”, w: Die biblische Weltbild und seine altorientalischen Kontexte, red. Bernd Janowski, Beate Ego (FAT 32) (Tübingen: Mohr Siebeck 2001) 465-502.
6.	Black Jeremy, Green Anthony, Słownik mitologii Mezopotamii, tł. Andrzej Reiche (Katowice: Książnica 1998).
7.	Blischke Mareike Verena, Die Eschatologie in der Sapientia Salomonis (FAT. 2 Reihe 26) (Tübingen: Mohr Siebeck 2007).
8.	Blum Erhard, Die Komposition der Vätergeschichte (WMANT 57) (Neukirchen-Vluyn:Neukirchener Verlag 1984).
9.	Brunner Hellmut, Die Weisheitsbücher der Ägypter. Lehre für das Leben (Düsseldorf, Zürich: Artemis Verlag 21998).
10.	Brzegowy Tadeusz, Księga Izajasza rozdziały 13-39 (NKB.ST XXII/2) (Częstochowa: Wydawnictwo św. Pawła 2014).
11.	Cogan Mordechai, Tadmor Hayim, II Kings (AB 11) (New York: Doubleday 1988).
12.	Conrad Josef, „zāqēn”, w: TDOT, t. IV (1980) 122-131.
13.	Dietrich Jan, „Der Tod von eigenen Hand im Alten Testament und Alten Orient. Eskapistische, aggressive und oblative Selbsttötungen”, w: Tod und Jenseits im alten Israel und in seiner Umwelt, red. Angelika Berlejung, Bernd Janowski (FAT 64) (Tübingen: Mohr Siebeck 2009) 177-198.
14.	Fabry Hans-Josef, „śêbāh”, w: TDOT, t. 14 (2004) 79-85.
15.	Gerleman Gillis, “śāba‘ sich sättigen”, w: THAT, t. 2 (1976; 41993) 819-821.
16.	Gertz Jan Chr., „Das Zerschneiden des Bandes zwischen den Lebenden und den Toten in der deuteronomisch-deuteronomistischen Literatur”, w: Tod und Jenseits im alten Israel und in seiner Umwelt, red. Angelika Berlejung, Bernd Janowski (FAT 64) (Tübingen: Mohr Siebeck 2009) 547-563.
17.	Gese Hartmut, “Der Tod im Alten Testament”, w: Zur biblische theologie. Alttestamentliche Vorträge (Tübingen: Kaiser Verlag 1989) 31-54.
18.	Gesenius’ Hebrew Grammar, red. E. Kautzsch, A. E. Cowley (Oxford: Clarendon Press 1910 reprint) = GKC.
19.	Gesenius’ Wilhelm, Hebräisches und aramäisches Handwörterbuch (Berlin, Göttingen, Heildelberg: Springer-Verlag 171962).
20.	Görg Martin, Richter (NEB) (Würzburg: Echter Verlag 1993).
21.	Gross Walter, Richter (HThKAT) (Freiburg, Basel, Wien: Herder 2009).
22.	Harris Rivkah, Gender and Aging in Mesopotamia. The Gilgamesh Epic and Other Ancient Literature (Oklahoma: University of Oklahoma Press 2000) 28-31 https://www.amazon.com/Gender-Aging-Mesopotamia-Gilgamesh-Literature/dp/0806135395?asin=0806135395&revisionId=&format=4&depth=1 (dostęp 30.10.2023).
23.	Hezjod, Narodziny bogów (Theogonia); Prace i dni; Tarcza, oprac. Jerzy Łanowski (Warszawa: Prószyński i S-ka 1999).
24.	Hossfeld Frank-Lothar, Zenger Erich, Psalmen 51-100 (HThKAT) (Freiburg, Basel, Wien: Herder 2000).
25.	Hossfeld Frank-Lothar, Zenger Erich, Psalmen 101-150 (HThKAT) (Freiburg, Basel, Wien: Herder 2008).
26.	Jacob Benno, Das Buch Genesis (Stuttgart: Calver Verlag 2000).
27.	Janowski Bernd, Konfliktgeschpräche mit Gott. Eine Anthropologie der Psalmen (Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag 2003)
28.	https://www.academia.edu/38977922/Konfliktgespra_che_mit_Gott_Eine_Anthropologie_der_Psalmen_Göttingen_5_Auflage_2019 (dostęp 24.10.2023).
29.	Japhet Sara, 1 Chronik (HThKAT) (Freiburg, Basel, Wien: Herder 2002).
30.	Japhet Sara, 2 Chronik (HThKAT) (Freiburg, Basel, Wien: Herder 2003).
31.	Johnston Philip S., Cienie szeolu. Śmierć i zaświaty w biblijnej tradycji żydowskiej, tł. Paweł Sajdek (Kraków: WAM 2010).
32.	Knoppers Gary N., 1Chronicles 10-29 (AB 12A) (New York: Doubleday 2004).
33.	Koch Klaus, „qeber”, w: TDOT, t. XII (2003) 492-498.
34.	Krüger Thomas, Kohelet (Prediger) (BK XIX Sonderband) (Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag 2000).
35.	Krüger Annette, “Auf dem Weg ‘zu den Väter’. Zur Tradition der alttestamentlichen Sterbennotizen”, w: Tod und Jenseits im alten Israel und in seiner Umwelt, red. Angelika Berlejung, Bernd Janowski (FAT 64) (Tübingen: Mohr Siebeck 2009) 137-150.
36.	Lang Bernhard, “Die Jahwe-allein-Bewegung. Neue Erwägungen über die Anfänge des biblischen Monotheismus”, w: Der eine Gott und die Götter. Polytheismus und Monotheismus im antiken Israel, red. M. Oeming, B. K. Schmid (AThANT 82) Zürich: TVZ 2003) 97-110.
37.	Lemański Janusz, „Sprawisz, abym ożył!” (Ps 71,20b). Źródła nadziei na zmartwychwstanie w Starym Testamencie (RiS 532) (Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US 2004).
38.	Lemański Janusz, „Grób jako znak prawa własności ziemi? Rdz 23 i jego przesłanie teologiczne”, Roczniki Biblijne 1/56 (2009) 127-153.
39.	Lemański Janusz, „Hebrajski szeol na tle wyobrażeń eschatologicznych sąsiednich kultur”, Scripta Biblica et Orientalia 3 (2011) 67-97.
40.	Lemański Janusz, Księga Rodzaju rozdziały 11,27-36,43 (NKB.ST I/2) (Częstochowa: Wydawnictwo św. Pawła 2014).
41.	Lemański Janusz, Księga Rodzaju rozdziały 37-50 (NKB.ST I/3) (Częstochowa: Wydawnictwo św. Pawła 2015).
42.	Lemański Janusz, „Człowiek jako mężczyzna i kobieta. Fundamenty antropologii biblijnej, ich źródła i konsekwencje”, Verbum Vitae 39/1 (2021) 97-118.
43.	Lemański Janusz, „Stosunek do samobójstwa w wypowiedziach autorów biblijnych i ich kontekst narratywno-kulturowy”, Collectanea Theologica 1 (2024) 5-42.
44.	Leuenberger Martin, Segen und Segentheolgien im alten Israel. Untersuchungen zu ihren religions- und theologiegeschichtlichen Konstellationen und Transformationen (AThANT 90) (Zürich: TVZ 2008) https://publikationen.unituebingen.de/xmlui/bitstream/handle/10900/93239/Leuenberger_003.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp 21.10.2023).
45.	Leuenberger Martin, “Das Problem des vorzeitigen Todes in der israelitischen Reliogions- und Theologiegeschichte”, w: Tod und Jenseits im alten Israel und in seiner Umwelt, red. Angelika Berlejung, Bernd Janowski (FAT 64) (Tübingen: Mohr Siebeck 2009) 151-176.
46.	Janssen Rosalind M., Janssen Jac. J., Getting Old in Ancient Egypt (London: Stacey, Rubicon 1996).
47.	Liess Kathrin, “Tod II: Tod und Totenreich im Alten Testament”, w: Religion in Geschichte und Gegenwart, t. VIII, red. Hans Dieter Betz i inni (Tübingen: Mohr Siebeck 2008) 429-431.
48.	Liess Kathrin, “Sättigung mit langem Leben. Vergänglichkeit, Lebenszeit und Alter in den Psalmen 90-92”, w: Was ist der Mensch, dass du seiner gedenkst? (Ps 8,5). Aspekte einer theologische Anthropologie. FS B. Janowski, red. Michaela Bauks, Kathrin Liess, Peter Riede (Neukirchen-Vluyn: Vandenhoeck & Ruprecht 2008) 329-343
49.	Liess Kathrin, “Tod”, w: Wörterbuch alttestamentlicher Motive, red. Michael Fieger, Jutta Krispenz, Jörg Lanckau (Darmstadt: Wisenschaftliche Buchgesellschaft 2013) 397-402.
50.	Malamat Abraham, „Longevity: Biblical Concepts and Some Ancient Near Eastern Parallels”, Archiv für Orientforschung. Beihefte 19 (1982) 215-224.
51.	Meinhold Arndt, „Bewertung und Beginn des Greisenalters”, w: Zur weisheiltlichen Sicht des Menschen. Gesammelte Aufsätze (ABG 2) (Leipzig: Evangelische Verlaganstaltt 2002) 99-116
52.	Neumann-Gorsolke Ute, „’Alt und lebensatt…’ – der Tod zur rechtern Zeit”, w: Tod und Jenseits im alten Israel und in seiner Umwelt, red. Angelika Berlejung, Bernd Janowski (FAT 64) (Tübingen: Mohr Siebeck 2009) 111-136.
53.	Rad Gerhard von, Das erste Buch Mose. Genesis (ATD 2/4) (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 111981).
54.	Riterer Friedrich V., “Deutung und Wertung des Todes durch Ben Sira”, w: Die alttestamentliche Botschaft als Wegweisung. Festschrift für Heinz Reinelt, red. Josef Zmijewski (Stuttgart: Katholisches Bibelwerk 1990) 203-236.
55.	Ross Allen P., A Commentary on the Book of Psalms. Volume 2 (42-89) (KEL) (Grand Rapids: Kregel Academic 2013).
56.	Sauer Georg, Jesus Sirach/Ben Sira (ATD Apokryphen 1) (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2000).
57.	Scharbert Josef, “Das Alter und die Alten in der Bibel”, Saeculum 30 (1979) 338-354.
58.	Schottroff Willy, “Alter als soziales Problem in der hebriäische Bibel”, w: Was ist der Mensch…? Beiträge zur Anthropologie. FS H. W. Wolff, red. Frank Crüsemann, Christof Hardmeier, Rainer Kessler (München: Chr. Kaiser 1992) 61-77.
59.	Schwienchorst-Schönberger Lutger, Kohelet (HThKAT) (Freiburg, Basel, Wen: Herder 2004).
60.	Spronk Klaas, Judges (HCOT) (Leuven, Paris, Bristol: Peeters 2019).
61.	Störk Lothar, “109, 110, 111 – schön, schöner, am schönsten”, Göttingen Mischellen 157 (1997) 93-94.
62.	Streck Maximilian, Assurbanipal und die letzten assyrischen Könige bis zum Untergange Niniveh’s (VAB 7.2) (Leipzig: Akademie Verlag 1916; reprint Berlin, Boston: de Gruyter 2021) 10.1515/9783112540923
63.	The Brown-Driver-Briggs Hebrew and English Lexicon, red. Frnacis Brown (Peabody: Hendrickson Publishers 1906; reprint 41999).
64.	Theological Dictionary of the Old Testament, red. G. Johannes Botterweck, Helmar Ringgren, Heinz-Josef Fabry, t 1-14 (Grand Rapids, Cambridge: Eerdmans 1978-2006) = TDOT.
65.	Toorn Karel Van der, Family Religion in Babylonia, Syria and Israel: Continuity and Change in the Forms of Religious Life (SHCANE 7) (Leiden, New York: Brill 1996).
66.	Toorn Karel Van der, “Ein verborgenes Erbe: Totenkult im frühen Israel”, Theologische Quartalschrift 177 (1997) 105-120.
67.	Wächter Ludwig, Der Tod im Alten Testament (AzTh 11/8) (Stuttgart: Evangelische Verlagsanstalt 1967).
68.	Warmuth Georg, „śāba‘”, w: TDOT, t. XIV (2004) 19-31.
69.	Wenning Robert, „Bestattung III. Altes Tesament, w: Religion in Geschichte und Gegenwart, red. Hans Dieter Betz i inni (Tübingen: Mohr Siebeck 1998) 1365.
70.	Wenning Robert, “…und begruben ihn im Grab seines Vaters”. Zur Bedeutung von Bestattungen im Alten Israel”, Bibel und Kirche 61 (2006) 8-15.
71.	Westermann Claus, Genesis 12-36 (BK I/2) (Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag 21989).
72.	Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, red. Ludwig Koehler, Walter Baumgartner, Johan J. Stamm, t. 1-2 (Warszawa: Vocatio 2008) = KBL.
73.	Wildberger Hans, Jesaja. Kapitel 28-39 (BK X.3) (Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag 1982).
74.	Wolff Hans Walter, Anthropologie des Alten Testaments (München: Chr. Kaiser 51990).
75.	Wray Beal Lissa M., 1&2 Kings (AOTC) (Nottingam: Apollos; Downer Grove: InterVarsity Press 2014).
76.	Würthwein Ernst, Die Bücher der Könige. 1Kön 17-2Kön 25 (ATD 11,2) (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1984).
77.	Zimer Benjamin, „Zahlen, Zahlensymbolik”, w: Wörterbuch alttestamentlicher Motive, red. Michael Fieger, Jutta Krispenz, Jörg Lanckau (Darmstadt: Wisenschaftliche Buchgesellschaft 2013) 462-471.

Studia Paradyskie