Biblia uwikłana w przemoc. „Mroczne strony” Biblii w nauczaniu religii


ISBN: 978-83-7972-702-5    ISBN (online): 978-83-7972-703-2 OAI    DOI: 10.18276/978-83-7972-703-2
CC BY-SA   Open Access 

Issue archive / nr 57

Year of publication:2024
Dziedzina:Dziedzina nauk teologicznych
Dyscyplina:nauki teologiczne
Keywords: Bible and violence God and violence religion and violence catechism teaching of religion
Authors: Cezary Korzec ORCID
Uniwersytet Szczeciński

Katarzyna Lemek ORCID
Uniwersytet Szczeciński

Radosław Mazur ORCID
Uniwersytet Szczeciński

Information

Electronic version of the publication available under CC BY-SA 4.0 license after 12 months from the date of release: April 2024

Abstract

The book prepared by a team composed of a Biblicist and catechists answers the problem of the violent content in the Bible in the teaching of religion. This publication transcends the issue of “dark and difficult, containing violent and amoral content” biblical texts (VD 42), and transfers it to the field of transmitting faith and religious knowledge, which take place in the catechesis and the teaching of religion.
The book is divided into two parts; in the first, the theoretical one, it presents issues concerning the Bible and teaching religion (catechesis). Chapter first, The conception of the biblical catechesis as per the Directory for Catechesis, written by Radosław Mazur, broadly examines the current situation of the biblical catechesis in Poland. In chapter two, The interpretation of the biblical texts containing violent content in the teaching of religion, Katarzyna Lemek, based on the analysis of the modern catechisms, presents the state of reception of the discussed issue. A particular advantage of this chapter is discussing the survey conducted among the students, which concerned their awareness of the presence of such texts and difficulties with understanding them. The chapter titled David and Goliath (1 Sm): two faces and one severed head is an exegetic study of a well-known and frequently recurring biblical text. The analysis of the pericope allows reflection on the catechetic practice, which often employs omitting strategies when it comes to the violent content. In the conclusion the author recognises the approach concerning the text which is presented in the second part of the book.
The second part of the book is a collection of eight lesson scenarios, which take into account the dark fragments of the Bible. These are the tales of: the deluge (Gen 6-9), the binding of Isaac (Gen 22), the death of the firstborn sons (Ex 12), the fight of David and Goliath (1 Sm 17), the martyrdom of the Maccabee brothers (2 Macc 7) and New Testament’s Ananias and Sapphira (Acts 5). The collection is supplemented by two syllabi: one concerns the curse of the law (Jos 6; 8; 11) and the second one deals with the psalms containing imprecating (Ps 58; 137; 143). The selection of the texts is the result of the conducted survey.
The combination of the discussion concerning the issues of violence in the biblical texts and the syllabi which take into account the darker pages of the Bible is a novelty. The awareness of the presence of such texts in the Bible is nothing new. However, in practice of teaching those texts were often censored. Some of them were present in the teaching, but their challenging aspects were either omitted or knowingly “half-read” (e.g., the tale of the deluge or David and Goliath). Others were completely absent, e.g., the imprecating psalms or the tale of Ananias and Sapphira. This book not only fills in the blanks, but also offers a tool which can help in this arduous process of including “dark biblical texts” in the teaching of religion.

Bibliography

1.Dokumenty KOŚCIELNE
2.Benedykt XVI, Posynodalna adhortacja apostolska Verbum domini do biskupów i duchowieństwa, do osób konsekrowanych i wiernych świeckich o słowie Bożym w życiu i misji Kościoła, Kraków 2010.
3.Franciszek, Adhortacja apostolska Amoris laeticia, Częstochowa 2016.
4.Franciszek, Adhortacja apostolska Christus vivit, Częstochowa 2019.
5.Franciszek, Adhortacja apostolska Evangelii gaudium, Częstochowa 2014.
6.Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Catechesi tradendae o katechizacji w naszych czasach, Rzym 1979.
7.Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 2002.
8.Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program nauczania religii, Kraków 2001.
9.Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program nauczania religii rzymskokatolickiej w przedszkolach i szkołach, Kraków 2010.
10.Komisja Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski, Program nauczania religii rzymskokatolickiej w przedszkolach i szkołach, Częstochowa 2019.
11.Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium katechetyczne Kościoła katolickiego w Polsce, Kraków 2001.
12.Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy Kościoła Katolickiego w Polsce, Kraków 2001.
13.Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce, Kraków 2010.
14.Konferencja Episkopatu Polski, Podstawa programowa katechezy Kościoła katolickiego w Polsce, Częstochowa 2018.
15.Kongregacja ds. Duchowieństwa, Dyrektorium ogólne o katechizacji, Poznań 1998.
16.Kongregacja ds. Duchowieństwa, Ogólna Instrukcja Katechetyczna, w: W. Kubik (red.), Katecheza po Soborze Watykańskim II w świetle dokumentów, t. 1, Warszawa 1985, s. 91–192.
17.Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2012.
18.Konstytucja dogmatyczna o Objawieniu Bożym Dei verbum, w: Sobór Watykański II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznań 2012.
19.Leon XIII, Encyklika Providentissimus Deus o studiach Pisma Świętego, w: H. Lempy (red.), Biblia w dokumentach Kościoła, Wrocław 1997, s. 21–43.
20.Papieska Komisja Biblijna, Interpretacja Pisma Świętego w Kościele, Poznań 1994.
21.Papieska Komisja Biblijna, Naród żydowski i jego Święte Pisma w Biblii chrześcijańskiej, Kielce 2002.
22.Papieska Komisja Biblijna, Natchnienie i prawda Pisma Świętego. Słowo, które od Boga pochodzi i mówi o Bogu, aby zbawić świat, Kielce 2014.
23.Papieska Rada ds. Krzewienia Nowej Ewangelizacji, Dyrektorium o katechizacji, Kielce 2020.
24.Pius XII, Encyklika Divino Afflante Spiritu, w: H. Lempy (red.), Biblia w dokumentach Kościoła, Wrocław 1997, s. 21–43.
25.Ramowy program katechizacji w zakresie szkoły podstawowej (I–VIII), „Katecheta” 42 (1998) 9, s. 4–13.
26.Ramowy program katechizacji w zakresie szkoły średniej, „Katecheta” 42 (1998) 9, s. 13–26.
27.Katechizmy i pomoce metodyczne
28.Bednarczyk P., Bizuń S., Charytański J., Kotlarski A., Wolniewicz M. (red.), Katechizm Religii Katolickiej, cz. I: W Chrystusie jesteśmy ludem Bożym, Paryż 1977.
29.Charytański J. (red.), Bóg z nami, cz. III: Pogłębienie życia sakramentalnego Eucharystii i pokuty. Podręcznik dla katechety, Warszawa 1972.
30.Charytański J., Kubik W. (red.), Bóg z nami, cz. IV, Lublin 1977.
31.Charytański J., Kubik W., Mokrzycki B. (red.), Bóg z nami, cz. III, Lublin 1977.
32.Charytański J., Kubik W., Mokrzycki B. (red.), Bóg z nami, cz. IV: Kościół wspólnotą eucharystyczną, Warszawa 1974.
33.Charytański J., Kubik W., Podręcznik metodyczny do Katechizmu Religii Katolickiej, cz. I: W Chrystusie jesteśmy ludem Bożym, Warszawa 1976.
34.Hajduk A., Walulik A. (red.), Zaproszeni przez Boga. Podręcznik metodyczny do podręcznika do religii dla klasy IV, z. 3, Kraków 2002.
35.Hajduk A., Walulik A., W drodze do Emaus 2. Jezus działa i zbawia. Podręcznik metodyczny do klasy II gimnazjum, z. 1, Kraków 2007.
36.Kubik W., Czarnecka T. (red.), Jestem Twoim Zbawicielem. Podręcznik do religii dla VI klasy szkoły podstawowej, Kraków 2021.
37.Kubik W., Czarnecka T. (red.), Jestem Twoim Zbawicielem. Podręcznik metodyczny do VI klasy szkoły podstawowej, z. 1, Kraków 2021.
38.Kubik W., Czarnecka T. (red.), Szukam Cię. Podręcznik do religii dla klasy V szkoły podstawowej, Kraków 2020.
39.Kubik W., Czarnecka T. (red.), Szukam Cię. Poradnik metodyczny dla klasy V szkoły podstawowej, z. 2, Kraków 2020.
40.Kubik W., Czarnecka T., Łuszczak G. (red.), Jestem z wami. Poradnik metodyczny do nauki religii dla klasy II gimnazjum, Kraków 2012.
41.Kubik W., Czarnecka T., Łuszczak G. (red.), Szukam Was. Podręcznik metodyczny do nauki religii dla klasy I gimnazjum, Kraków 2014.
42.Kubik W., Czarnecka T., Łuszczak G., Poniewierska M. (red.), Jestem z wami. Podręcznik do religii dla klasy II gimnazjum, Kraków 2010.
43.Kubik W., Czarnecka T., Poniewierska M. (red.), Szukam Was. Podręcznik do religii dla klasy I gimnazjum, Kraków 2014.
44.Marek Z. (red.), Zaproszeni przez Boga. Podręcznik do religii dla klasy IV, Kraków 2005.
45.Marek Z., Biela K., Nosek T., Rzepka F. (red.), W drodze do Emaus 2. Jezus działa i zbawia. Podręcznik do religii dla klasy II gimnazjum, Kraków 2007.
46.Marek Z., Hajduk A., Mółka J., Walulik A. (red.), Obdarowani przez Boga. Podręcznik metodyczny do religii dla klasy V szkoły podstawowej, Kraków 2013.
47.Mazur R. (red.), Szukam dojrzałej wiary. Podręcznik dla II klasy liceum i technikum, Poznań 2021.
48.Mazur R. (red.), Szukam dojrzałej wiary. Podręcznik metodyczny do II klasy liceum i technikum, Poznań 2021.
49.Mielnicki K., Kondrak E. (red.), Szczęśliwi, którzy odkrywają piękno. Podręcznik do religii dla klasy VI szkoły podstawowej, Kielce 2021.
50.Mielnicki K., Kondrak E. (red.), Szczęśliwi, którzy odkrywają piękno. Przewodnik metodyczny do VI szkoły podstawowej, Kielce 2021.
51.Mielnicki K., Kondrak E. (red.), Szczęśliwi, którzy szukają prawdy. Podręcznik do religii dla V klasy szkoły podstawowej, Kielce 2020.
52.Mielnicki K., Kondrak E. (red.), Szczęśliwi, którzy szukają prawdy. Przewodnik metodyczny do V klasy szkoły podstawowej, Kielce 2020.
53.Mielnicki K., Kondrak E., Parszewska E. (red.), Błogosławieni, którzy szukają Jezusa. Podręcznik do religii dla I klasy gimnazjum, Kielce 2013.
54.Mielnicki K., Kondrak E., Parszewska E. (red.), Błogosławieni, którzy szukają Jezusa. Przewodnik metodyczny do I klasy gimnazjum, Kielce 2013.
55.Mielnicki K., Kondrak E., Parszewska E. (red.), Spotkania uBOGAcające. Podręcznik do nauki religii dla klasy VI szkoły podstawowej, Kielce 2013.
56.Mielnicki K., Kondrak E., Parszewska E. (red.), Spotkania uBOGAcające. Przewodnik metodyczny dla klasy VI szkoły podstawowej, Kielce 2013.
57.Mielnicki K., Kondrak E., Parszewska E. (red.), Tajemnice BOGAtego życia. Podręcznik do religii dla klasy VI, Kielce 2015.
58.Szpet J., Jackowiak D. (red.), Powołani przez Boga Ojca. Podręcznik dla IV klasy szkoły podstawowej, Poznań 2002.
59.Szpet J., Jackowiak D. (red.), Powołani przez Boga Ojca. Podręcznik metodyczny do IV klasy szkoły podstawowej, Poznań 2002.
60.Szpet J., Jackowiak D. (red.), Spotkanie ze Słowem. Podręcznik do nauki religii dla I klasy gimnazjum, Poznań 2011.
61.Szpet J., Jackowiak D. (red.), Spotkanie ze Słowem. Podręcznik metodyczny do I klasy gimnazjum, Poznań 2015.
62.Szpet J., Jackowiak D. (red.), Wierzę w Boga. Podręcznik do nauki religii dla klasy V szkoły podstawowej, Poznań 2012.
63.Szpet J., Jackowiak D. (red.), Wierzę w Boga. Poradnik metodyczny do klasy V szkoły podstawowej, Poznań 2012.
64.Śmiech T. (red.), Słuchamy Boga. Podręcznik dla religii dla klasy IV, Kielce 2004.
65.Śmiech T. (red.), W życiu i w prawdzie. Przewodnik metodyczny klasa III gimnazjum, Kielce 2003.
66.Śmiech T., W życiu i w prawdzie. Podręcznik do religii dla III gimnazjum, Kielce 2003.
67.Youcat Polski. Katechizm Kościoła Katolickiego dla młodych, Częstochowa 2011.
68.Zawiślak B., Wojtasik M. (red.), Bóg szuka człowieka. Podręcznik z ćwiczeniami do nauki religii dla V klasy szkoły podstawowej, cz. I, Poznań 2020.
69.Zawiślak B., Wojtasik M. (red.), Bóg szuka człowieka. Podręcznik metodyczny dla V klasy szkoły podstawowej, Poznań 2020.
70.Opracowania
71.Alberich E., Katecheza dzisiaj. Podręcznik katechetyki fundamentalnej, tłum. M. Cisowski et al., Warszawa 2003.
72.Alberich E., Katecheza kerygmatyczna, w: J. Gevaert, K. Misiaszek (red.), Słownik katechetyczny, tłum. K. Kozak, Warszawa 2007, s. 424–428.
73.Ardusso F., Magisterium Kościoła, tłum. M. Stebart, Kraków 2001.
74.Bagrowicz J., Jankowski S. (red.), „Pan Bóg twój, wychowuje ciebie” (Pwt 8, 5). Studia z pedagogii biblijnej, Toruń 2005.
75.Bantley J.H., Interpretacja chrześcijańska od średniowiecza do reformacji, w: B.M. Metzger, M.D. Coogan (red.), Słownik wiedzy biblijnej, tłum. A. Karpowicz et al., Warszawa 2004, s. 226–228.
76.Bargerhuff E.J., Opowiadania biblijne, które wyrwane z kontekstu są często błędnie interpretowane, tłum. M. Wilk-Dziuba, Warszawa 2021.
77.Bargerhuff E.J., Wersety biblijne, które wyrwane z kontekstu są często błędnie interpretowane, tłum. M. Wilk-Dziuba, Warszawa 2021.
78.Blachnicki F., Kerygmatyczna odnowa katechezy, Warszawa 2005.
79.Bujak J., Wprowadzenie do antropologii filozoficznej i teologicznej, Szczecin 2022.
80.Chałupniak R., Arcydzieła malarstwa w katechezie, Opole 2013.
81.Chałupniak R., Malarstwo religijne w podręcznikach szkolnych, Opole 2014.
82.Charytański J., Offmański A., Programy katechizacji młodzieżowej, w: R. Murawski (red.), Teoretyczne założenia katechezy młodzieżowej, Warszawa 1989, s. 279–289.
83.Charytański J., W kręgu treści i zadań katechezy, Kraków 1992.
84.Długosz A., Stypułkowska B., Wprowadzenie do dydaktyki biblijnej, Kraków 2000.
85.Dohmen C., Stemberger G., Hermeneutyka Biblii żydowskiej i Starego Testamentu, Kraków 2008.
86.Draguła A. (red.), Młodzież wobec wiary i powołania, Szczecin 2020.
87.Dujarier M., Krótka historia katechumenatu, tłum. A. Świeykowska, U. Grajczak, Poznań 1990.
88.Dziadosz D., Monarcha odrzucony przez Boga i lud. Proces redakcji biblijnych tradycji o Saulu, Przemyśl 2006.
89.Dziewiecki M., Ewangelizacja w kulturze ponowoczesnej i medialnej, „Zeszyty Formacji Katechetów” 1 (2022), s. 51–65.
90.Fitzmyer J.A., Pismo duszą teologii, tłum. A. Baron, M. Dobrzyniak, R. Robak, Kraków 1997.
91.Furmanek W., Internet źródłem nadmiarowości informacji, „Edukacja – Technika – Informatyka” 13 (2015) 3, s. 13–25.
92.Gerleman G., yisra’el. Israel, w: E. Jenni, C. Westermann (eds.), Theological Lexicon of the Old Testament, Peabody 1997, s. 581–584.
93.Gladwell M., Dawid i Goliat. Jak skazani na niepowodzenie mogą pokonać gigantów, tłum. A. Sobolewska, Kraków 2020.
94.Goliszek P.T., Kerygmat chrześcijański, w: J. Kochel, J. Kostorz (red.), Leksykon katechetyczny, Kielce 2022, s. 361–363.
95.Hajduk A., Katecheza i liturgia, w: J. Stala (red.), Zagadnienia katechetyki materialnej, Tarnów 2011, s. 113–151.
96.Haręzga S., Biblia w Kościele, Kraków 1998.
97.Harrington W., Duchowość biblijna. Jak wzrastać duchowo dzięki Biblii, tłum. P. Borkowski, Warszawa 2002.
98.Höfer A., Pismo Święte miejscem spotkania Boga z człowiekiem. Podręcznik metodyczny katechezy biblijnej, tłum. E. Bochenek, K.J. Wawrzynów (tłum. hymnów S. Ziemiański), Poznań 1998.
99.Houtman C., The Beheading of Goliath (1Sam 17: 51) in Dutch Children’s and Family Bibles. Evaluating an ‘Uncomfortable’ Text, w: J. Dekker, G. Kwakkel (eds.), Reading and Listening Meeting One God in Many Texts : Festschrift for Eric Peels on the Occasion of His 25th Jubilee As Professor of Old Testament Studies, Bergambacht 2018, s. 71–78.
100.Jankowski S., Pismo Święte jako podręcznik wychowania – panorama zagadnienia, w: J. Bagrowicz, S. Jankowski (red.), Pan Bóg twój, wychowuje ciebie (Pwt 8, 5). Studia z pedagogiki biblijnej, Toruń 2005, s. 11–27.
101.Janocha M., Kiedio E., A piękno świeci w ciemności. Z biskupem Michałem Janochą rozmawia Ewa Kiedio, Warszawa 2017.
102.Jóźwik A.M., Historie z Biblii. Bohaterowie dla chłopców, Kielce 2021.
103.Kaiser Jr. W.C., Davids P.H., Bruce F.F., Brauch M.T. (red.), Trudne fragmenty Biblii, tłum. L. Bigaj, T. Fortuna, G. Grygiel, Warszawa 2023.
104.Kamieński Ł., Aktualizacja Pisma Świętego według dokumentu Papieskiej Komisji Biblijnej „Interpretacja Biblii w Kościele” jako nowy sposób odniesienia słowa Bożego do życia, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 69 (2016) 3, s. 197–215.
105.Kawecki W., Teologia piękna. Poszukiwanie „locus theologicus” w kulturze współczesnej, Poznań 2013.
106.Kiciński A., „Związek małżeński” katechezy i liturgii, w: A. Offmański (red.), Współczesna katecheza liturgiczna. Liturgia w katechezie i szkolnym nauczaniu religii, Szczecin 2010, s. 73–90.
107.Kiciński A., Dokumenty katechetyczne Kościoła powszechnego, w: J. Kochel, J. Kostorz (red.), Leksykon katechetyczny, Kielce 2022, s. 73–81.
108.Kiedrowicz G., Pokolenie iGen wkracza w świat dorosłych, „Edukacja – Technika – Informatyka” 25 (2018) 3, s. 218–223.
109.Klich A.E., Biblia i katecheza, w: Zagadnienia katechetyki materialnej, J. Stala (red.), Tarnów 2011, s. 15–79.
110.Klich A.E., Pismo Święte w polskiej katechezie posoborowej. Studium egzegetyczno-katechetyczne, Kraków 2005.
111.Klich A.E., Pismo Święte źródłem katechezy Kościoła, w: A. Kiciński (red.), Katecheza i katechetyka u progu XXI wieku, Poznań 2007, s. 268–282.
112.Kochel J., Biblia w nauczaniu i wychowaniu, w: J. Kochel, Z. Marek, Pedagogia biblijna w katechezie, Kraków 2012, s. 173–262.
113.Kochel J., Jezus – nauczyciel i katecheta, w: J. Kochel, Z. Marek, Pedagogia biblijna w katechezie, Kraków 2012, s. 16–62.
114.Kochel J., Katecheza biblijna, w: J. Kochel, J. Kostorz (red.), Leksykon katechetyczny, Kielce 2022, s. 254–259.
115.Kochel J., Katecheza u źródeł Ewangelii, Poznań 2006.
116.Kochel J., Wprowadzenie do antropologii pedagogicznej. W kręgu pedagogiki katolickiej, Opole 2018.
117.Kochel J., Marek Z., Pedagogia biblijna w katechezie, Warszawa 2012.
118.Koehler L., Baumgartner W., Stamm J.J., Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski, red. wyd. pol. P. Dec, Warszawa 2001.
119.Korzec C., Ścieżka biblijnego konsensusu: ku integralnej teologii biblijnej, Wrocław 2013.
120.Korzec C., „Miłujcie waszych nieprzyjaciół” (Mt 5,44). Chrześcijanie wobec prześladowań, Szczecin 2016.
121.Korzec C., Bibel Caught in Violence, Berlin–Bern–Bruxelles–New York–Oxford–Warszawa– Wien 2019.
122.Kracik J., Powszechny, apostolski w historię wpisany. Z wędrówek po kościelnej przeszłości, Kraków 2005.
123.Kracik J., Święty Kościół grzesznych ludzi, Kraków 1998.
124.Krause J., Terrien S., Ilustrowanej Biblii młodych, oprac. T. Hergesel, Zagre –Wrocław 1990.
125.Kudasiewicz J., Biblia, historia, nauka. Rozważania i dyskusje biblijne, Kraków 1986.
126.Kudasiewicz J., Pismo Święte w teologii i duszpasterstwie. Rys historyczno-metodologiczny, w: J. Kudasiewicz (red.), Biblia w nauczaniu chrześcijańskim, Lublin 1991, s. 17–47.
127.Kudasiewicza J., Traktat V. Proforystyka pastoralna, w: Wstęp ogólny do Pisma Świętego, J. Szlagi (red.), Poznań 1986, s. 221–275.
128.Kusz G., Biblia w katechezie, w: J. Kudasiewicz (red.), Biblia w nauczaniu chrześcijańskim, Lublin 1991, s. 87–115.
129.Kusz G., Koncepcja katechezy biblijnej według Bruno Drehera, w: J. Charytański (red.), Studia Katechetyczne. Z zagadnień katechezy biblijnej w katechetyce, Warszawa 1984, s. 233– 359.
130.Kuźmina D., Katechizmy w Rzeczypospolitej XVI i początku XVII wieku, Warszawa 2002.
131.Läpple A., Od egzegezy do katechezy. Stary Testament, tłum. B. Białecki, Warszawa 1985.
132.Läpple A., Od Księgi Rodzaju do Ewangelii. Wprowadzenie do lektury Pisma Świętego, tłum. J. Zychowicz, Kraków 1977.
133.Lemański J., Dawid i Goliat, czyli spór o to, jaki obraz Dawida prezentuje 1 Sm 17, 1 – 18, 5?, „Roczniki Biblijne” 57 (2010) 2, s. 77–121.
134.Łach J., Księgi Samuela, Wstęp. Przekład z oryginału. Komentarz. Ekskursy, Poznań 1973.
135.Łach J., Walka Dawida z Goliatem (1Sm 17, 1-18, 5), „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 17 (1964), s. 280–290.
136.Łęcicki G., Edukacja medialna jako istotna cecha nowoczesnego społeczeństwa, „Kultura – Media – Teologia” 3 (2010), s. 70–80.
137.Marek Z., 5. Metody pracy z tekstem biblijnym, w: J. Kochel, Z. Marek, Pedagogia biblijna w katechezie, Warszawa 2012, s. 263–333.
138.Marek Z., Biblia w katechetycznej posłudze słowa, Kraków 1998.
139.Marek Z., Cele i zadania katechezy, w: J. Kochel, Z. Marek, Pedagogia biblijna w katechezie, Kraków 2012, s. 113–136.
140.Marek Z., Religia – pomoc czy zagrożenie dla edukacji?, Kraków 2014.
141.Mazur R., Katecheza w sytuacji pluralizmu i złożoności według Dyrektorium o katechizacji, „Studia Katechetyczne” 17 (2021), s. 173–188.
142.Mazur R., Kultura cyfrowa jako kontekst współczesnej katechezy, „Colloquia Theologica Ottoniana” 37 (2021), s. 149–167.
143.Mazur R., Kultura cyfrowa, w: J. Kochel, J. Kostorz (red.), Leksykon katechetyczny, Kielce 2022, s. 396–398.
144.Mazur R., Stary Testament w teorii i praktyce katechetycznej, Szczecin 2020.
145.Miller S.M., Huber R.V., Historia Biblii, tłum. E. Czerwińska, Warszawa 2005.
146.Misiaszek K., Formacja sumienia ucznia w kontekście współczesnych wyzwań cywilizacyjnych, w: R. Ceglarek, M. Sztaba (red.), Być człowiekiem sumienia, Częstochowa 2015, s. 213–227.
147.Misiurek J., Apostolscy Ojcowie, w: Encyklopedia katolicka, t. 1, red. M. Krąpiec i in., Lublin 1985, kol. 816–817.
148.Monge A., Ziella G., Biblia Święta: historia wciąż żywa, tłum. U. Grabczak, Lublin 1987.
149.Murawski R., Historia katechezy. Katecheza w pierwszych wiekach, Warszawa 2011.
150.Murawski R., Historia katechezy. Katecheza w średniowieczu, Warszawa 2015.
151.Offmański A., Koncepcja katechezy o charakterze ewangelizacyjnym według zasad katechumenatu, Szczecin 2010.
152.Osial W., Historia katechizmu. Geneza i rozwój katechizmu w Kościele katolickim od I do XVI w., Warszawa 2013.
153.Paciorek A., Kerygmat, 1, w: Encyklopedia katolicka, t. 8, red. B. Migut, E. Gigilewicz, Lublin 2000, kol. 1360–1362.
154.Panuś T., Współczesne kierunki katechetyczne, w: J. Stala (red.), Historia katechezy i katechetyka fundamentalna, Tarnów 2003, s. 109–197.
155.Pierwsi świadkowi. Wybór najstarszych pism chrześcijańskich, opr. M. Starowieyski, tłum. A. Świderkówna, Kraków 1998.
156.Pietras J., Początki teologii Kościoła, Kraków 2007.
157.Pikor W., Animacja biblijna w szkole: cele, metody, perspektywy, „Collectanea Theologica” (2012) 82 (1), s. 93–113.
158.Ratzinger J., Europa Benedykta w kryzysie kultur, tłum. W. Dzieża, Częstochowa 2005.
159.Rayzacher-Majewska A., Mazur R., Nauczanie religii w szkole wobec rzeczywistości cyfrowej, „Studia Katechetyczne” 16 (2020), s. 45–56.
160.Rayzacher-Majewska A., Zadania katechezy w dyrektoriach z lat 1971–2020, „Studia Katechetyczne” 17 (2021), s. 59–80.
161.Rogowski C., Edukacja religijna. Założenia – uwarunkowania – perspektywy rozwoju, Lublin 2002.
162.Rogowski C., Koncepcje katechetyczne po Soborze Watykańskim II, Lublin 1997.
163.Różańska A., Edukacja religijna młodzieży w warunkach pluralizmu religijnego w wybranych krajach Europy Środkowo-Wschodniej (Grupa Wyszehradzka: Polska, Czechy, Słowacja, Węgry) – studium porównawcze, Toruń 2015.
164.Sondej M.C., Katecheza wtajemniczająca w liturgię dzisiaj, w: A. Offmański (red.), Współczesna katecheza liturgiczna. Liturgia w katechezie i szkolnym nauczaniu religii, Szczecin 2010, s. 179–194.
165.Sproncel P., Kultura tymczasowości jako wyzwanie dla duszpasterstwa Kościoła w świetle nauczania papieża Franciszka, Kraków 2022.
166.Stroba J., Geneza nowego programu katechezy, w: J. Stroba (red.), Przepowiadanie i interpretacja, Poznań 1971, s. 107–118.
167.Stróżewski W., In necessariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus caritas, „Znak” 12 (2010) 667, s. 173–174.
168.Sulikowski A., „Godzinki o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny”: glosy, hipotezy, interpretacje, „Tematy i Konteksty” 6 (2016) 11, s. 254–301.
169.Sultana C.M., A Pastoral Reading of the “Directory for Catechesis”, „Roczniki Teologiczne” 68 (2021) 11, s. 43–56.
170.Szlaga J., Traktat IV. Hermeneutyka biblijna, w: J. Szlaga (red.), Wstęp ogólny do Pisma Świętego, Poznań 1986, s. 184–220.
171.Szpet J., Dydaktyka katechezy, Poznań 1999.
172.Tokarczuk O., Czuły narrator, Warszawa 2020.
173.Tomasik P., Dekalog w katechezie, w: R. Mazur (red.), Dziesięć Słów. Aktualność nauczania św. Jana Pawła II w 30. rocznicę IV Pielgrzymki do Ojczyzny, Kielce 2021, s. 11–37.
174.Tytus Liwiusz, Dzieje od założenia miasta Rzymu, tłum. W. Strzelecki, Wrocław 2004.
175.Warzyński S., O współczesnych problemach z prawdą. Refleksje w świetle eseju Harry’ego G. Frankfurta „O wciskaniu kitu (On bullshit)”, „Collectanea Theologica” 87 (2013) 3, s. 135–162.
176.Willey P., White J.D., Companion to “Directory for Catechesis”, Huntington 2021.
177.Zadykowicz T., Sequela Christi et imitatio hominis. Paradygmat naśladowania we współczesnej refleksji teologicznomoralnej. Źródła i perspektywy, Lublin 2011.
178.Zając M., The Biblical Dimension of Religious Instruction in Poland, „Verbum Vitae” 39 (2021), s. 1295–1309.
179.Ziółkowska M., Psalmy szkołą modlitwy w ujęciu św. Augustyna, „Verbum Vitae” 22 (2012), s. 203–213.
180.Ziółkowski Z., Najtrudniejsze strony Biblii, Warszawa 1989.
181.Zuffi S., Simboli e segreti Caravaggio. I significati nascosti nei capolavori del maestro della luce, Milano 2010.