Colloquia Theologica Ottoniana


ISSN: 1731-0555     eISSN: 2353-2998    OAI    DOI: 10.18276/cto.2022.38-09
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS

Issue archive / 38/2022
Bezkompromisowa postawa biskupów Teodora Benscha i Wilhelma Pluty. Na drodze do stabilizacji organizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich
(THE UNCOMPROMISING NATURE OF BISHOPS THEODOR BENSCH AND WILHELM PLUTA: ON THE WAY TO THE STABILIZATION OF THE CHURCH ORGANIZATION IN THE WESTERN TERRITORIES)

Authors: Grzegorz Wejman ORCID
Uniwersytet Szczeciński
Keywords: Bishop Teodor Bensch Bishop Wilhelm Pluta Gorzów Church uncompromising nature communist authorities in Poland
Data publikacji całości:2022
Page range:30 (179-208)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

In 1956, the Gorzów Church had the first bishop in its history as a ruler. Unfortunately, the zealous pastoral ministry of Bishop Theodor Bensch was interrupted by his sudden death. Nevertheless, his work was beautifully continued and further developed by Bishop Wilhelm Pluta – today a Servant of God. The first bishops of the Gorzów Ordinariate wrote down a beautiful charter of pastoral ministry in the Gorzów Ordinariate – years 1956–1972. The first of them, Bishop Bensch, had a high ecclesiastical position because he was a long-time secretary of Primate Stefan Wyszyński. He also knew the backroom of the politics of the authorities and the methods of their conduct. These experiences, and above all great intellectual, pastoral, and organizational skills caused him to activate the church life of the Ordinariate. The authorities considered him to be a taciturn and faithful executor of “the orders of the Vatican and the church hierarchy.” Also, Bishop Pluta was always guided by the good of the Church and remained in close relations with the Primate of Poland, Cardinal Stefan Wyszyński. All of his pastoral ministry could be summed up in one sentence: “The shepherd’s great care for man.” The uncompromising nature of Bishop Pluta meant that in the 1960s the authorities considered him on par with the Przemyśl bishop, Ignacy Tokarczuk who was an “enemy of the communist authorities in Poland.” The attitudes of zealous shepherds were an invaluable contribution to the process of stabilizing the church organization in the Western Territories. Despite the double yoke, they did not have the certainty of the canonical stability that other bishops had under their feet. They were fought by the state authorities, but they survived and lived to see the long-awaited decision of Pope Paul VI in the papal bull Episcoporum Poloniae coetus of June 28, 1972, and the division of the great Gorzów Apostolic Administration into three dioceses: Gorzów Diocese, Koszalin-Kołobrzeg Diocese, and Szczecin-Kamień Diocese.
Download file

Article file

Bibliography

1.Źródła
2.Archiwum Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej w Zielonej Górze
3.Kancelaria, sygn. A2, nr 5, Prymas Polski, lata 1946–1952, Dekret, N. 901/51/ R, Warszawa, dn. 30 stycznia 1951 r.
4.Kancelaria, sygn. B1, Dokumenty osobiste.
5.Kancelaria, sygn. B1, nr 2963, Akta biskupa Teodora Benscha, lata 1956–1958.
6.Kancelaria, sygn. B1, nr 43, Okólniki Kurii, rok 1951, Okólnik 2/51, l.dz. 707/51.
7.NSDG, Kronika Niższego Seminarium Duchownego w Gorzowie Wlkp.
8.NSDS, Kronika Niższego Seminarium Duchownego.
9.NSDS, nr 1736, Korespondencja dot. likwidacji seminarium, 1960, Pismo wicekuratora Okręgu Szkolnego Koszalińskiego do NSD w Słupsku, Nr SW-II-20/13/60, Koszalin, dn. 15 lipca 1960 r.
10.Teczka akt przychodzących 1961.
11.W. Pluta, Podręcznik duszpasterstwa młodych małżeństw i rodzin, Gorzów 1971 (mps).
12.WD, nr 1815, Pielgrzymka dla księży diecezji gorzowskiej na Jasną Górę – listopad R.P. 1961, rok 1961 (mps).
13.WD, nr 2544, Kronika nawiedzenia, część X, Diecezja gorzowska.
14.WNK, nr 2090, Rozporządzenie duszpasterskie L 1–46, lata 1968–1981, „L” 5 Przygotowanie do małżeństwa z 20.11.1970 r.
15.WNK, nr 2099, Materiały na kurs przedmałżeński, Gorzów Wlkp., rok 1970, W. Pluta, Materiały na kurs przedmałżeński, Gorzów 1970, (mps).
16.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie
17.IPN, sygn. IPN BU 0608/241, Charakterystyka ordynariusza diecezji gorzowskiej biskupa Wilhelma Pluty za rok 1967, 8.01.1968 r., s. 81.
18.IPN, sygn. IPN BU 0608/241, Kwestionariusz personalny, 14.10.1963 r., s. 41.
19.IPN, sygn. IPN BU 0608/241, Kwestionariusz personalny, 14.10.1963 r., s. 34.
20.Archiwum Kurii Metropolitalnej w Szczecinie
21.Ks. Bp. Jerzy Stroba, Listy, Dokumenty, Korespondencja, Różne, Odpis listu ks. kard. Stefana Wyszyńskiego do ks. bp. Jerzego Stroby, No. 4229/64/P, Rzym 22 września 1964 r.
22.Stolica Apostolska dla diecezji, Bulla „Episcoporum Poloniae coetus”.
23.Archiwum Prywatne Autora
24.J. Anczarski, Początki diecezji gorzowskiej, cz. 1: Rządcy diecezji gorzowskiej, Świnoujście 1994.
25.Źródła drukowane
26.Bensch T., Kazanie podczas ingresu, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1957), s. 33–37.
27.Bensch T., List pasterski o kapłaństwie, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 7–8 (1957), s. 391–399.
28.Bensch T., Odezwa biskupa do rodziców dzieci szkolnych, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 7–8 (1957), s. 400–401.
29.Bensch T., Odezwa w sprawie odbudowy zniszczonych kościołów, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 10 (1957), s. 551–553.
30.Bensch T., Pierwsze orędzie biskupa, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1957), s. 4–9.
31.Bensch T., Rozporządzenie w sprawie odbudowy zniszczonych kościołów, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 10 (1957), s. 553.
32.Kazanie J.E.Ks. Bp. Dr Teodora Benscha podczas ingresu, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1957), s. 36–37.
33.Orędzie biskupów polskich do ich niemieckich braci w Chrystusowym urzędzie pasterskim, 18.11.1965 r., w: P. Raina, Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989, t. 2, Poznań 1995, s. 362.
34.Powiadomienie Stolicy Św. o śmierci ś.p. ks. biskupa Teodora Benscha, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 2 (1958), s. 66.
35.Schematyzm Diecezji Gorzowskiej, Gorzów Wlkp. 1969.
36.Schematyzm Diecezji Gorzowskiej, Gorzów Wlkp. 1988.
37.Wyszyński S., Dekret, N. 2770/51/R (ad 2874/51), „Zarządzenia Kurii Gorzowskiej” 7–12 (1951), s. 199.
38.Załuczkowski T., Ordynariusz gorzowski L.dz. 4245/51, Odezwa do duchowieństwa i wiernych ordynariatu gorzowskiego, „Zarządzenia Kurii Gorzowskiej” 7–12 (1951), s. 193–195.
39.Opracowania
40.Anczarski J., Najważniejsze wydarzenia diecezji gorzowskiej w pierwszej połowie 1957 r., „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 7–8 (1957), s. 166–172.
41.Anczarski J., Ostatnia droga pierwszego gorzowskiego biskupa, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 2 (1958), s. 97–106.
42.Anczarski J., Sprawozdania. Szczecin, Stargard i Gorzów witają J.E. ks. Prymas Polski, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1958), s. 39–42.
43.Anczarski J., Nawiedzenie Obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej w diecezji gorzowskiej 29 X 1961 – 10 II 1963, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 5 (1963), s. 132–139.
44.Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.
45.Dworak H., Seminaryjne duszpasterstwo powołaniowe, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1–9 (1979), s. 74–80.
46.Dzwonkowski T., Polityka lokalnych władz PRL wobec Ordynariatu Gorzowskiego w latach 1951–1972 (na przykładzie postaw wobec ordynariuszy), w: Stefan Kardynał Wyszyński wobec Ziem Zachodnich i Północnych oraz stosunków polsko-niemieckich, red. T. Dzwonkowski, C. Osękowski, Warszawa–Poznań–Zielona Góra 2001, s. 119–143.
47.Gronowski D., Bp Wilhelm Pluta. Biografia, Gorzów Wlkp.–Zielona Góra 2015.
48.Kołodziej M., Biskup dr Teodor Bensch. Pierwszy biskup Kościoła gorzowskiego, http://www.archiwum.szczecin.pl/index.php?art_id=141 [dostęp: 1.02.2021].
49.Konieczny J., Kalendarium sądownictwa w Kościele gorzowskim (1945–1992), Gorzów Wlkp. 1992.
50.Kornek J., Krawczak T., Macholak J., Kompanie kleryckie w Wojsku Polskim 1959–1980, Szczecin 2009.
51.Koteluk D., Biskup gorzowski Teodor Bensch w świetle materiałów źródłowych w latach 1956–1958, „Studia Zachodnie” 17 (2015), s. 317–325.
52.Kronika. Stan Kościoła katolickiego w ordynariacie gorzowskim na przestrzeni od 1945–1956, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 6 (1957), s. 370.
53.Kucharski W., Zrobiliśmy, co mogliśmy, „Pamięć i Przyszłość” 1 (2009) 3, s. 19–32.
54.Łabiński K., Działalność ks. biskupa dr. Teodora Benscha w diecezji gorzowskiej, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 2 (1958), s. 85–96.
55.Mazurkiewicz D., Spór o prawo własności kościelnych majątków poniemieckich na Ziemiach Zachodnich i Północnych w latach 1945–1973, „Studia Paradyskie” 16 (2006), s. 221–240.
56.Michalski J., Praca naukowa ks. biskupa dr. Teodora Benscha, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 6 (1967), s. 329–333.
57.Michalski J., Przemówienie na otwarcie ósmego ogólnego zjazdu kapłanów diecezji gorzowskiej w dniach 1–2. VII. I 8–9. VII. 1958 r., „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 8 (1958), s. 420–437.
58.Milik K., Przemówienie na pogrzebie ks. biskupa Teodora Benscha w dniu 10 stycznia 1958 r., „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 2 (1958), s. 72–75.
59.Nowicki E., Przemówienie wygłoszone na pogrzebie ś.p. ks. biskupa Teodora Benscha w katedrze w Gorzowie w dniu 11 stycznia 1958 r., „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 2 (1958), s. 76–79.
60.Pielgrzymka księży diecezji gorzowskiej na Jasną Górę – listopada R.P. 1961, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 7 (1962), s. 194.
61.Pietrzak W., Prawo wyznaniowe, Warszawa 1996.
62.Pluta W., Rozporządzenie Duszpasterskie L 5. Przygotowanie do małżeństwa, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” (1974), s. 247–248.
63.Pluta W., Słowo Biskupa Ordynariusza na dzień święceń kapłańskich (23.VI.1968 r.), „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 6–7 (1968), s. 149–150.
64.Pluta W., Zarządzenie w sprawie budzenia powołań w diecezji gorzowskiej, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 6 (1962), s. 339–341.
65.Pluta W., Zarządzenie w sprawie pogrzebów Księży. Znak: B 2 – 37/65, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 11 (1965), s. 255–256.
66.Socha P., Biskup dr Teodor Bensch pierwszy Biskup Gorzowski (* 13 III 1903 r. + 7 I 1958 r.), w: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), red. P. Socha, Z. Lec, Zielona Góra– Gorzów Wlkp. 1998, s. 71–78.
67.Socha P., Biskup dr Wilhelm Pluta, wikariusz generalny, administrator i biskup diecezjalny (* 10 I 1910 r. † 22 I 1986), w: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), red. P. Socha, Z. Lec, Zielona Góra – Gorzów Wlkp. 1998, s. 82–119.
68.Socha P., Sylwetki administratorów apostolskich i biskupów Diecezji Zielonogórsko- -Gorzowskiej, „Studia Zielonogórskie” 14 (2008), s. 9–51.
69.Stanuch Z., Duchowieństwo katolickie województwa szczecińskiego wobec protestów z grudnia 1970 i stycznia 1971 r., w: „Intelektualiści polscy milczą zupełnie”. Grudzień 1970 – styczeń 1971 w Szczecinie, red. S. Ligarski, Szczecin 2010, s. 61–66.
70.Stanuch Z., Kościół katolicki w województwie koszalińskim wobec wydarzeń roku 1968 w świetle dokumentów z archiwum szczecińskiego IPN, w: Z dala od centrum. Rok 1968 na Pomorzu Zachodnim, red. R. Kościelny, Szczecin 2009, s. 135–140.
71.Stanuch Z., Polityka władz państwowych na Pomorzu Zachodnim wobec biskupów gorzowskich w latach 1956–1972, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 2: 1956–1972, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin–Warszawa 2017, s. 175–195.
72.Stanuch Z., Źródła dotyczące orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich z 1965 r. w zasobie archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, w: Dalekowzroczność czy doraźne cele? W 50 rocznicę orędzia biskupów polskich do niemieckich. Materiały z konferencji zorganizowanej 9 grudnia 2015 roku w Archiwum Państwowym w Gorzowie Wielkopolskim, red. D.A. Rymar, Gorzów Wlkp. 2016, s. 90–103.
73.Sygnatowicz W., Budownictwo sakralne i nowe parafie w ciągu 20-lecia posługi pasterskiej Ks. Biskupa Ordynariusza 1958–1978, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1–9 (1979), s. 272–275.
74.Sygnatowicz W., Jego Ekscelencja biskup dr T. Bensch rządcą diecezji gorzowskiej, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 6 (1957), s. 315–320.
75.Śmierzchalski-Wachocz D., Partia komunistyczna wobec Kościoła i przejawów wiary katolickiej w swoich szeregach na przykładzie Środkowego Nadodrza w latach 1945–1989, Ząbki 2007.
76.Śmierzchalski-Wachocz D., Duchowieństwo rzymskokatolickie na Pomorzu Zachodnim, Środkowym i Ziemi Lubuskiej w świetle dokumentów państwowych z lat 1945–1989, t. 1, Zielona Góra 2014.
77.Śmierzchalski-Wachocz D., Nieprzejednany wróg PRL. Sługa Boży ks. bp Wilhelm Pluta (1910–1986), „Nasz Dziennik” 124 (3750) z dnia 29–30 maja 2010 r.
78.Świadek historii. Na jubileusz 90. urodzin Jego Ekscelencji Biskupa Seniora Ignacego Jeża, red. L. Laskowski, Koszalin 2004.
79.Życie i posługa pasterska biskupa Wilhelma Pluty, oprac. R. Tomczak, A. Oczachowski, Zielona Góra–Gorzów Wlkp. 2011.
80.Tomczak R., Historia Seminarium Duchownego Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, w: Księga pamiątkowa 50-lecia organizacji Kościoła katolickiego na Ziemi Lubuskiej, Pomorzu Zachodnim i Północnym (1945–1995), red. P. Socha, Z. Lec, Zielona Góra–Gorzów Wlkp. 1998, s. 177–200.
81.Wejman G., Droga do metropolii szczecińsko-kamieńskiej (1972–1992), „Pamięć i Sprawiedliwość” 37 (2021) 1, s. 329–358.
82.Wejman G., Milenium w administracji gorzowskiej, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie” 20 (2013), s. 279–300.
83.Wejman G., Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1945–1972, Szczecin 2007.
84.Wejman G., Udział biskupa Wilhelma Pluty w Soborze Watykańskim II i recepcji soborowego nauczania w Kościele gorzowskim, w: Studia soborowe. Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2014, s. 247–278.
85.Wejman G., Z posłaniem Miłości… „KnOiB-Niedziela” 1 (2010), s. IV.
86.Welzandt E., Rys historyczny diecezji gorzowskiej, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 7 (1970), s. 208–214.
87.Wydarzenia zielonogórskie w 1960 r., red. T. Dzwonkowski, Poznań – Warszawa – Zielona Góra 2010.
88.Wyszyński S., List nominacyjny J.EM. ks. Prymasa do J.E. ks. biskupa dr W. Pluty, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 10 (1958), s. 509.
89.Wyszyński S., Przemówienie do młodzieży akademickiej w Szczecinie, wygłoszone 29 XI 1957 r. w bazylice św. Jana Chrzciciela, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1958), s. 4–16.
90.Zaborowski J., Kościół nad Odrą i Nysą, Warszawa 1979.
91.Życiorys J.E. Ks. Biskupa dr. Teodora Benscha, „Gorzowskie Wiadomości Kościelne” 1 (1957), s. 9–10.