Przegląd Zachodniopomorski


ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2024.39-06
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Issue archive / t. 39 (68) 2024
Between Western Pomerania and Greater Poland: the formation of the District Public Security Office in Gorzów Wielkopolski in 1945 and its first heads

Authors: Dariusz A. Rymar ORCID
Akademia im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim / Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim
Keywords: District Office of Public Security Gorzów Wielkopolski staff
Whole issue publication date:2024
Page range:49 (115-163)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

The article describes the hitherto unclear beginning of the activities of the District Public Security Office in Gorzów. According to the research, the Gorzów PUBP was established on 17 May 1945. Its organisers were three officers sent here from the West Pomeranian Provincial Office of Public Security. On 26 July 1945, the PUBP was subordinated to the WUBP in Poznań. The first two PUBP heads, Marian Wojtalik and Henryk Bajszczak, were regarded by their superiors as completely unprepared to carry out their duties. Wojtalik ceased to hold office after two months, and his successor turned out to be a habitual criminal: he himself took little interest in the activities of his subordinates, tolerated their unlawful activities, and engaged in extra-legal activities himself. It is difficult to explain why he was not convicted of them despite the numerous consistent testimonies of his subordinates. He was only sentenced to one year’s imprisonment for two illegal trips to Berlin. In turn, the third head, Stanisław Zagórski, proved to be the ‘right’ one. As it turned out later, his zealotry stemmed from an obscure criminal past. The PUBP in Gorzów, for the first six months of its operation, became more known for its unlawful activities than for ensuring the settlers’ safety.
Download file

Article file

Bibliography

1.Archival sources:
2.State Archive in Gorzów Wielkopolski (66)
3.Municipal Authority and the Municipal National Council in Gorzów Wielkopolski (56)
4.ref. 33, Economic affairs of the city, 1945
5.ref. 105, Municipal Citizens' Militia Headquarters – daily orders, minutes, lists of posts and others, 1945
6.ref. 42, Miscellaneous (correspondence), 1945
7.County Office in Gorzów Wielkopolski (34)
8.ref. 100, Personnel matters – general, vol. 1, 1947
9.ref. 363, Reports – public security orders, 1945
10.National Archives in Poznań (53)
11.Poznań Voivodeship Office (471)
12.ref. 78, Monthly situation reports of district chiefs, 1945-1946.
13.National Archives in Zielona Góra (89)
14.PPR District Committee in Gorzów Wielkopolski (1961)
15.ref. 4, Minutes of the meetings of the Executive Committee of the District Committee of the Polish Workers' Party in Gorzów Wlkp., 1945-1948
16.ref. 18, Activities of the Committee at the District Headquarters of the Citizens' Militia and the Circle at the District Office of Public Security in Gorzów Wlkp., 1945-1948.
17.Archives of the Institute of National Remembrance
18.Warsaw Branch Office for the Sharing and Archiving of Documents
19.AIPN BU 0703/345, Disciplinary file of an officer of security organs: Kuś Henryk, 1948-1953
20.AIPN BU 0990/2, v. 1-2, Personnel orders of the Ministry of Public Security, 1945
21.AIPN BU 1572/1064, Reports of PUBP Gorzów Wielkopolski ... 1945-1946
22.AIPN BU 1572/204, WUBP in Koszalin – organisation of activities ... 1945-1952
23.AIPN BU 2545/1037, Personal file of SW officer: Zagórski Stanisław, 1948-1950
24.Katowice Branch
25.AIPN Ka 0172/44, Personal files of UB officer: Henryk Bajszczak ... 1945-1946 [1953]
26.AIPN Ka 469/1953, Personal file of SW officer: Zagórski Stanisław, 1945-1955 [1973].
27.Łódź Branch
28.AIPN Ld 0193/888, Personnel file of SB officer: Otocki Antoni ... 1945-1983
29.Poznań Branch
30.AIPN Po 0038/1 vol. 3, Object case reg. Polish People's Party in the Gorzów district, 1945-1955
31.AIPN Po 060/52, vol. 2, Decadal and monthly reports of individual divisions of the former PUBP in Gorzów ... 1945
32.AIPN Po 75/275, Files of the criminal case against Bajszczak Henryk .... 1946-1954
33.AIPN Po 75/296, Criminal case file against: Stefanowicz Albin, 1946-1947
34.AIPN Po 75/758, Criminal case file against: Szmytkowski Antoni ... 1946
35.Szczecin Branch
36.AIPN Sz 0019/3175, Personal file of SB officer: Sobczak Roman, 1947-1973
37.AIPN Sz 05/8 vol. 17, Numerical and descriptive reports of the Investigation Department addressed to the Inspection Department of the Bureau of Investigation of the Ministry of the Interior in Warsaw, 1979-1990
38.AIPN Sz 008/25, Orders, regulations and circulars of the Head of WUBP in Szczecin, 1945-1947
39.AIPN Sz 018/392, Personal file of SB officer: Lalita Kotowska, 1945
40.AIPN Sz 018/649, Personnel file of SB officer: Szmytkowski Antoni .... 1945-1946.
41.AIPN Sz 018/702, Personal file of SB officer: Wojtalik Marian Andrzej .... 1945.
42.AIPN Sz 183/15, Personal orders of the head of the Security Office of the Western Pomerania District in Koszalin, 1945
43.Archives of the Parish of the Holy Cross in Gorzow: Register of the Holy Cross Cemetery, Volume 1
44.Published sources:
45.Białecki Tadeusz, Macholak Jan, eds. Źródła do dziejów Pomorza Zachodniego. T. VI: Bezpieczeństwo i porządek publiczny w latach 1945–1950. Szczecin: University of Szczecin, State Archives in Szczecin, 1995.
46.Kościański, Rafał, ed. Aparat bezpieczeństwa w województwie poznańskim 1945–1956. Selected directions and methods (documents). Poznań-Warsaw: IPN, 2021.
47.Institute of National Remembrance: Catalogue of officers of the security apparatus, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/funkcjonariusze/?catalog=5, accessed 13.04.2024.
48.Directory of telephone network subscribers of the Post and Telegraph District Directorate in Poznań for the year 1946/1947. Poznań: DOPiT, 1946.
49.Memories:
50.Grudziński, Edmund. Pierwsze miesiące, pierwsze lata. in: Ziemia Gorzowska July 1974, pp. 54-58.
51.Paluszkiewicz, Franciszek. Biało-czerwone trójkąty. in: Wiosna na rumowisku i inne wspomnienia pionierów, compiled by. Zdzisław Linkowski, Gorzów Wlkp: GTK, 1987, pp. 163-167.
52.Press publications:
53.Czystka na Ziemi Lubuskiej. Głos Wielkopolski, 4.10.1945.
54.Gorzów. Ziemia Lubuska, 16.12.1945.
55.Iron. Prosto z mostu. Ziemia Gorzowska, 14.07.1945.
56.Wojciechowski, Zygmunt. Słowiańszczyzna przesuwa się ku Zachodowi. Głos Wielkopolski, 11.06.1945.
57.Zarządzenie. Ziemia Lubuska, 25.11.1946.
58.Studies:
59.Ankiewicz, Henryk. Szkice gorzowskie. Szczecin: KAW, 1989.
60.Bednarek, Jerzy. Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Kępnie (1945–1956). Wybrane problemy. in: Kępno i Ziemia Kępińska w latach 1945–1956. Studia i szkice, ed. Jerzy Bednarek, Joanna Żelazko, 49-106. Łódź: IPN, 2007.
61.Blaszak, Tomasz. Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego i Wojewódzki Urząd do spraw Bezpieczeństwa Publicznego w Szczecinie w latach 1945–1956. Organizacja, struktura i zarys kompetencji. In: Aparat bezpieczeństwa na Pomorze Zachodni w latach 1945-1956: organizacja – ludzi – działalność, ed. Magdalena Semczyszyn and Zbigniew Stanuch, 111-144. Szczecin: IPN, 2021.
62.Bukowski, Krzysztof. Pierwsze powiatowe urzędy bezpieczeństwa publicznego na terenie Środkowego Pomorza w 1945 roku. Przegląd Zachodni 3 (2006): 218-237.
63.Czerwiński, Daniel. Pierwsza dekada. Aparat bezpieczeństwa w województwie gdańskim w latach 1945–1956, Gdańsk: IPN, 2016.
64.Dominiczak, Henryk. Organy bezpieczeństwa PRL 1944–1990. Rozwój i działalność w świetle dokumentów MSW. Warsaw: Pub. Bellona, 1997.
65.Dźwigał, Magdalena. Początki Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego na Pomorzu Zachodnim – 1945 r. In: Aparat bezpieczeństwa na Pomorze Zachodni w latach 1945-1956: organizacja – ludzi – działalność, ed. Magdalena Semczyszyn and Zbigniew Stanuch, 31-84. Szczecin: IPN, 2021.
66.Górecki, Joseph. Tworzenie organów porządku publicznego w Poznańiu i Wielkopolsce w 1945 roku. Kronika Wielkopolski 2 (31) (1985): 35-51.
67.Kachnicz, Zenon. Aparat bezpieczeństwa publicznego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1947. Przegląd Zachodni 3 (2006): 95-130.
68.Kosciński, Rafal. Powstanie aparatu bezpieczeństwa w województwie poznańskim. In: Województwo poznańskie w latach 1945-1950, ed. Konrad Białecki, Stanisław Jankowiak, Rafał Reczek, 107-143. Poznań-Warsaw: IPN 2022.
69.Kosciński, Rafal. UB w Poznańiu w roku 1945. Kronika Miasta Poznańia 1 (2015): 169-183.
70.Kosciński, Rafal. Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Poznańiu w latach 1945–1954. Powstanie – struktura organizacyjna – działalność operacyjna. Doctoral dissertation, Poznań: UAM, 2017.
71.Kosciński, Rafal. Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Poznańiu w latach 1945–1954. Powstanie – struktura organizacyjna – działalność operacyjna. Dzieje Najnowsze L z. 4 (2018): 253–262.
72.Lewandowski, Jerzy. Pieniądz zastępczy Gorzowa Wielkopolskiego i województwa. Poznań: pub. Bartkowiak, 1999.
73.Rembacka, Katarzyna. Komunista na peryferiach władzy. Historia Leonarda Borkowicza (1912–1989). Szczecin-Warsaw: IPN, 2020.
74.Rymar, Dariusz A. Gorzów Wielkopolski w latach 1945-1998. Przemiany społeczno-polityczne. Szczecin-Gorzów Wlkp: State Archives in Szczecin, 2005.
75.Rymar, Dariusz A. Jerzy Głowacki (Nałęcz-Głowacki) (1913–1981) – tajemniczy pionier Gorzowa. Biografia niedokończona. Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny 30 (2023): 253-292.
76.Rymar, Dariusz A. Maksymilian Buśko (1903¬–?) – pierwszy wiceburmistrz Witnicy. Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny 22 (2015): 265–272.
77.Rymar, Dariusz A. Papierośnica Leona Kruszony. Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny (29) 2022: 209-252.
78.Rymar, Dariusz A. Podporucznik Wiktor Jezierski (1915–1945) – pechowy pionier gorzowski. Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989 1/16 (2018): 87-99.
79.Rymar, Dariusz A. Powstanie, organizacja i działalność organów bezpieczeństwa i służb porządkowych na terenie miasta i powiatu Gorzów Wlkp. 1945-1950. Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny 4 (1997): 121-164.
80.Rymar, Dariusz A. Ukształtowanie się Ziemi Lubuskiej jako jednostki administracyjnej w świetle sprawozdań pełnomocników Rządu (luty-lipiec 1945). Lubuski Yearbook 31 part 2 (2005): 11–30.
81.Semczyszyn, Magdalena, Stanuch, Zbigniew, ed., Aparat bezpieczeństwa na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956: organizacja – ludzie – działalność. Szczecin: IPN, 2021.
82.Skubisz, Paweł. Twarze gorzowskiej bezpieki. Informator personalny. Szczecin: IPN, 2008.
83.Sula, Dorota. Działalność przesiedleńczo-repatriacyjna Państwowego Urzędu Repatriacyjnego w latach 1944–1951. Lublin: Editors of the Publishers of the Catholic University of Lublin, 2002.
84.Szwagrzyk, Krzysztof, ed. Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza. Volume I 1944-1956. Warsaw: IPN, 2005.
85.Szwagrzyk, Krzysztof, Rola oficerów sowieckich w aparacie bezpieczeństwa Polski („cywilnym” i wojskowym). In: W objęciach Wielkiego Brata. Sowieci w Polsce w latach 1944–1993, ed. Konrad Rokicki and Slawomir Stępień, 203-209. Warsaw: IPN, 2009.
86.Zysnarski, Jerzy. Encyklopedia Gorzowa. Bydgoszcz: Pub. Text Sp. z o.o., 2007.