Autobiografia Literatura Kultura Media

Artykuł podejmuje problematykę kształtowania się ukraińskiej tożsamości narodowej w dziełach artystycznych o charakterze autobiograficznym, powstających w warunkach kryzysu życiowego i opresyjnej sytuacji społeczno-politycznej. Studium przypadku dotyczy Leona Getza (1896-1971), malarza wychowanego w polsko-ukraińskiej rodzinie we Lwowie, który postanowił utożsamić się z mniejszością ukraińską, represjonowaną zarówno w przedwojennej, jak i powojennej Polsce. Po II wojnie światowej został on poddany inwigilacji przez Urząd Bezpieczeństwa PRL ze względu na swoją ukraińską tożsamość. Doprowadziło to go i jego żonę (również Ukrainkę) do próby samobójczej – nieudanej w przypadku artysty, śmiertelnej w skutkach w przypadku jego żony. Getz spisał swoje wspomnienia dwukrotnie: po raz pierwszy w drugiej połowie lat 30., a następnie po śmierci żony w latach 50. Jego pierwsze wspomnienia wyrażały samotność w przeważająco polskim otoczeniu, nie były opracowywane w tajemnicy, mimo że autor nie planował ich publikowania. Drugie wspomnienia skupiały się na jego osobistej tragedii i powstały w sekrecie, ponieważ Urząd Bezpieczeństwa starał się przechwycić notatki Getza jako dokumenty obciążające funkcjonariuszy. Oba dokumenty wspomnieniowe są przedmiotem mojej analizy. Rozważam je w kontekście innych osobistych dokumentów i prac artysty, kształtujących jego ukraińską tożsamość, ponieważ jego zdaniem głównym powodem tragedii jego i jego żony były ich ukraińskie powiązania. Interpretuję te wspomnienia na dwa różne, ale uzupełniające się sposoby. Po pierwsze, jako pisanie o życiu w czasie kryzysu życiowego męża po samobójstwie żony. Po drugie, jako pisanie o życiu w sytuacji skrajnego ucisku w państwie totalitarnym, pod nadzorem Urzędu Bezpieczeństwa, którego skrajnie niebezpieczne i błędne posunięcia sytuują samą podmiotowość jednostki w kryzysie. Artykuł opiera się na niepublikowanych wspomnieniach i pracach Getza, które znajdują się w archiwach w Krakowie (Polska) i Rzymie (Włochy).