Autobiografia Literatura Kultura Media

ISSN: 2353-8694    OAI    DOI: 10.18276/au.2018.2.11-07
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS

Lista wydań / nr 2 (11) 2018
Biografia w kazaniach pogrzebowych Jakuba Olszewskiego

Autorzy: Michał Kuran
Uniwersytet Łódzki
Słowa kluczowe: Olszewski Jakub biografia w kazaniach pogrzebowych
Data publikacji całości:2018-04-04
Liczba stron:30 (85-114)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Przedmiotem rozważań jest sześć kazań pogrzebowych z lat dwudziestych i trzydziestych XVII wieku jezuity Jakuba Olszewskiego upamiętniających Samuela Paca, Annę Sapieżankę Radziwiłłową, biskupa Eustachego Wołłowicza, ks. Jana Karola Białłozora, Krzysztofa Mikołaja Sapiehę oraz Gryzeldę Wodyńską Sapieżynę. Kaznodzieja żegnał osoby obu płci, w różnym wieku, duchowne i świeckie. Celem studium jest ukazanie, w jaki sposób i na ile kaznodzieja włącza biografię zmarłego w koncepcję kazania pogrzebowego, ustalenie tego, w jakim stopniu interesuje go autentyczny życiorys, a na ile postawa oraz – szczególnie – realizacja zamysłu moralistycznego. Na ile Olszewski korzysta ze schematu pochwały opracowanego przez Kwintyliana, a na ile czerpie z modelu znanego z hagiografii. Chwaląc zmarłych, Olszewski odwołuje się do symboliki heraldycznej, wykorzystuje też miejsca (loci) podane przez Kwintyliana. Za istotne uznaje kaznodzieja także przywołanie świadectw heroicznej wiary, które czerpie od spowiedników zmarłych. Kreując wzorce osobowe, dąży do osiągnięcia celu parenetycznego. W praktyce kaznodzieja podaje informacje mówiące o: genealogii, indywidualnych doświadczeniach życiowych (a w przypadku mężczyzn o ich działalności publicznej), praktycznej pobożności, cnotach moralnych, jałmużnie, działalności fundatorskiej i pobożnej śmierci. Kaznodzieja więc nie stawia sobie za cel przedstawienia biografii osoby zmarłej, lecz nakreślenie wzorców osobowych reprezentatywnych dla modeli, jakie podsuwa dola zmarłego. Mówca uczy słuchaczy sztuki dobrego życia, ukazuje godne naśladowania postawy. Olszewski łączy schemat podany przez Kwintyliana z elementami schematu znanego z hagiografii. Ukazuje model świętości dostępny dla każdego. Jego biografie mają zatem profil laudacyjno- -parenetyczny.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.„Aleksandra Marianna Wiesiołowska”. Wikipedia. Dostęp 17.07.2017, aktualizacja 29.11.2016.https://pl.wikipedia.org/wiki/Aleksandra_Marianna_Wiesiołowska.
2.„Krzysztof Wiesiołowski”. Wikipedia. Dostęp 17.07.2017, aktualizacja 06.04.2017. https://pl.wikipedia.org/wiki/Krzysztof_Wiesiołowski.
3.Brown, Józef ks. „Olszewski Jakub”. W: tegoż, Biblioteka pisarzów asystencyi polskiej Towarzystwa Jezusowego. Tłum. ks. W. Kiejnowski SJ. Poznań: w komisie i czcionkami Ludwika Mersbacha, 1862.
4.Chodynicki, Ignacy ks. Dykcjonarz uczonych Polaków. T. 2, Lwów: 1833.
5.Dąbrowski, Stanisław, „O panegiryku”. Przegląd Humanistyczny 9 (1965), 3: 101–110.
6.Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy 1564–1995. Oprac. Ludwik Grzebień SJ przy współpracy zespołu jezuitów. Kraków: Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, 2004.
7.Estreicher, Karol. Bibliografia polska. T. 23. Kraków: Czcionkami Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego, 1910.
8.Jarczykowa, Mariola. Przy pogrzebach rzeczy i rytmy. Funeralia Radziwiłłowskie z XVII wieku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2012.
9.Kapuścińska, Anna. „Żywoty świętych” Piotra Skargi. Hagiografia – parenetyka – duchowość. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2008.
10.Kuran, Michał. „Człowiek baroku w kazaniach pogrzebowych Marka Korony”. W: Człowiek w literaturze polskiego baroku, red. Andrzej Borkowski, Marcin Pliszka, Artur Ziontek. Siedlce: Instytut Filologii Polskiej Akademii Podlaskiej, 2007.
11.Kuran, Michał. „Siedemnastowieczne funeralia z kręgu Radziwiłłów (Mariola Jarczykowa, Przy pogrzebach rzeczy i rytmy. Funeralia Radziwiłłowskie z XVII wieku)”. Ruch Literacki 54 (2013), 6: 725–728.
12.Lausberg, Heinrich. Retoryka literacka. Podstawy wiedzy o literaturze. Tłum. oprac. i wstęp Albert Gorzkowski. Bydgoszcz: Homini, 2002.
13.Lulewicz, Henryk. „Pac Samuel”. W: Polski słownik biograficzny. T. 24. Red. Emanuel Rostworowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1979.
14.Lulewicz, Henryk. „Radziwiłł Albrycht Władysław”. W: Polski słownik biograficzny. T. 30. Red. Emanuel Rostworowski. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, 1987.
15.Maciejowski, Wacław Aleksander. Piśmiennictwo polskie od czasów najdawniejszych aż do roku 1830. T. 3. Warszawa: Nakładem i drukiem S. Orgelbranda księgarza i typografa, 1852.
16.Mecherzyński, Karol. Historia wymowy w Polsce. T. 3. Kraków: Nakładem Józefa Czecha księgarza, 1860.
17.N[iedzielski], Jan ks. „Olszewski Jakub”. W: Podręczna encyklopedia kościelna. T. 29–30, 200. Warszawa: Skład główny w księgarni Gebethnera i Wolffa, Kraków: G. Gebethner i S-ka, 1913.
18.Niedźwiedź, Jakub. Wstęp do Dwa kazania wygłoszone po śmierci królowej Konstancji i Zygmunta III, 5–41. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa, 2016.
19.Nitecki, Piotr ks. Biskupi Kościoła w Polsce w latach 965–1999. Słownik biograficzny, wyd. 2 popr. i uzup. Warszawa: Pax, 2000.
20.Obremski, Krzysztof. Panegiryczna sztuka postaciowania: August II Mocny. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2003.
21.Olszewski, Jakub. Grono winne pod zodyjakiem sapieżyńskim w młodem wieku dojrzałej cnoty. Na pogrzebie Wielmoż[nego] Pana Je[go] M[ości] P[ana] Krysztofa Sapiehy wojewodzica wileńskiego, pisarza W[ielkiego] K[sięstwa] L[itewskiego], markowskiego, zdzitowieckiego starosty. [Wilno: 1631].
22.Olszewski, Jakub. Kazanie na pogrzebie Jaśnie Oświeconej Jej M[ości] Paniej Anny Sapieżanki Albrychtowej Radziwił[ł]owej, k[siężnej] P[aństwa] R[zymskiego] na Ołyce i Nieświeżu hrabinej na Szydłowcu i Mirze. Kasztelanowej trockiej, szereszewskiej etc. starościnej. Wilno: w drukarni Akademijej
23.Societatis Jesu, [1627].
24.Olszewski, Jakub. Kazanie na pogrzebie prześwietnego i przewielebnego w Chrystusie ojca i pana I[ego] M[ości] K[siędza] Eustachego Wołłowicza biskupa wileńskiego, prymasa Wielkiego Księstwa Litews[kiego]. Wilno: w drukarni Akademijej Societatis Jesu 1630.
25.Olszewski, Jakub. Kazanie na pogrzebie Wielebnego w Bogu Prałata. J[ego] M[ości] K[siędza] Karola Jana Białłozora proboszcza wileńskiego, referendarza i W[ielkiego] K[sięstwa] Lit[ewskiego] regenta. Wilno: w drukarni Akademijej Societatis Jesu, 1631.
26.Olszewski, Jakub. Kazanie na pogrzebie Wielmożnego Pana, Jego Mości Pana Samuela Paca wielkiego Wielkiego K[sięstwa] L[itewskiego] chorążego, na ekspedycyjej inflantskiej, przeciw Gustawowi Adolfowi książęciu sudermańskiemu, w wojsku Króla Jego Mości pułkownika. Wilno: w drukarni
27.Akademijej Societatis Jesu, 1627.
28.Olszewski, Jakub. Tytuły po tytułach. Naleziony po zgubionych Jaśnie Wielmożnej Paniej a Paniej, Jej M[ości] P[aniej] Gryzelle Wodyńskiej Sapieżynej, marszałkowej wielkiej Wielkiego K[sięstwa] L[itewskiego], słonimskiej, bludnieńskiej etc. starościnej pokazany. Wilno: Typis Academicis Societatis Jesu, 1633.
29.Pelczar, Józef Sebastian. Zarys dziejów kaznodziejstwa w Polsce, wyd. 2 przejrzane i pomnożone. Kraków: Czcionkami Drukarni Uniwersytetu Jagiellońskiego pod zarządem Józefa Filipowskiego, 1917.
30.Piechnik, Ludwik SJ ks. „Olszewski Jakub”. W: Słownik polskich teologów katolickich, red. ks. Hieronim E. Wyczawski OFM. Warszawa: Akademia Teologii Katolickiej, Wydawnictwo, 1982.
31.Piechnik, Ludwik. „Olszewski Jakub”. W: Polski słownik biograficzny. T. 24. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1979.
32.Platt, Dobrosława. Kazania pogrzebowe z przełomu XVI i XVII wieku. Z dziejów prozy staropolskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1992.
33.Rachuba, Andrzej. „Sapieha Krzysztof Mikołaj”. W: Polski słownik biograficzny. T. 35. Red. Henryk Markiewicz. Warszawa–Kraków: Polska Akademia Nauk, Instytut Historii, 1994.
34.S[obieszczański], Franciszek Maksymilian. „Olszewski Jakub”. W: Encyklopedia powszechna. T. 19. Warszawa: Nakład, druk i własność S. Orgelbranda, księgarza i typografa, 1865.
35.Siarczyński, Franciszek. Obraz wieku panowania Zygmunta III. króla polskiego i szwedzkiego zawierający opis osób żyjących pod jego panowaniem. Cz. 2. Kraków: drukiem i nakładem Księgarni Nowej, 1828.
36.Skwara, Marek. O dowodzeniu retorycznym w polskich drukowanych oracjach pogrzebowych XVII wieku. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 1999.
37.Skwara, Marek. Polskie drukowane oracje pogrzebowe XVII wieku. Bibliografia. Gdańsk: Słowo/obraz terytoria, 2009.
38.Tomkiewicz, Władysław. „Białłozor Jan Karol”. W: Polski słownik biograficzny. T. 1. Red. Władysław Konopczyński. Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Nauk, Skład Główny w Księgarniach Gebethnera i Wolffa, 1935.
39.Wiszniewski, Michał. Historia literatury polskiej. T. 9. Kraków: Nakładem Aleksandra hrabi Przeździeckiego, 1857.