Przegląd Zachodniopomorski


ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2017.2-04
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Issue archive / z. 2 2017
Jeszcze raz o taktyce wojen pomorskich Bolesława Krzywoustego oraz okolicznościach ich finału
(Once More on the Tactics of Bolesław III Krzywousty (Wrymouth’s) Wars in the Pomerania and the Circumstances of their Conclusion)

Authors: Dariusz Wybranowski
Uniwersytet Szczeciński
Keywords: West Pomerania in the Middle Ages Polish-Pomeranian wars Bolesław Krzywousty (Wrymouth’s) conquest of West Pomerania West Pomerania in Gallus’ chronicle St. Otto of Bamberg’s mission
Data publikacji całości:2017
Page range:45 (67-111)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

The goal of this article is to analyse the military aspects and the tactics employed during the cycle of Bolesław III Krzywousty (Wrymouth’s) campaigns in years 1102/1103– 1121/1122, which set out to conquer West Pomerania. The base source for the author was Gallus Anonymous’ Gesta principum Polonorum, the life of St. Otto of Bamberg and assorted literature on the subject. The author also attempts to present the political, economic and military goals the Piast state and its elites set in regard to Pomerania. Bolesław III Krzywousty (Wrymouth’s) Pomeranian wars, aside from their military features, were portrayed from the perspective of an ideological clash which served as a substitute for the Crusades. The text provides analyses of the more significant battles and campaigns conducted during the Pomeranian wars (attacks on Białogard, Kołobrzeg, Czarnków, Ujście, Wieleń, Wyszogród and several other cities). One of the most significant elements in this article is the analysis of the battles for Nakło nad Notecią (Nakel) in 1109 and 1112/1112; the article also touches on the issue of the clash at Naclam in 1121 – assumed to be a town near Gryfice or the previously mentioned city on Noteć – as well as campaigns for Szczecin. The author discusses the ways of conducting raids on the rear of the enemy’s forces as an element of manoeuvre warfare, siege operations and field combat. In addition, the author makes an attempt at reconstructing the military potential of both sides of the conflict and analysing the ultimately decisive factors from a military perspective. The article constitutes for a broad description and an analysis of the key episodes and the efficiency of Duke Bolesław’s wars against the Pomeranians, as well as the methods of maintaining political control and the evolution of the offensives. The individual battles are analysed in the broader context of the reality of the medieval battlefield, the role of the terrain, winter warfare and command tactics.
Download file

Article file

Bibliography

1.Anonim tzw. Gall, Kronika polska, przeł. i oprac. R. Grodecki, M. Plezia, Wrocław 1989.
2.Bachrach D.S., Niemiecka sztuka wojenna w czasach Mieszka I, Oświęcim 2016.
3.Banaszkiewicz J., Potrójne zwycięstwo Mazowszan nad Pomorzanami – Gall, II, 49 – czyli historyk między „rzeczywistością prawdziwą”, a schematem porządkującym, w: Kultura średniowieczna i staropolska. Studia ofiarowane Aleksandrowi Gieysztorowi w 50-lecie pracy naukowej, Warszawa 1991.
4.Bardach J., Historia państwa i prawa Polski, t. I, Warszawa 1964.
5.Barkowski R., Poitiers 732, Warszawa 2016.
6.Bloch M., Społeczeństwo feudalne, Warszawa 1981.
7.Bogacki M., Broń wojsk polskich w okresie średniowiecza, Zakrzewo 2009.
8.Boras Z., Książęta Pomorza Zachodniego, Poznań 1996.
9.Buczek K., Prawo rycerskie i powstanie stanu szlacheckiego w Polsce, „Przegląd Histo¬ryczny” 1978, t. 69, z. 1.
10.Cetwiński M., Grzech czy prawomocny wyrok? Tragedia Zbigniewa w opisach średnio¬wiecznych kronik, w: In tempore belli et pacis. Ludzie – miejsca – przedmioty. Księ¬ga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Janowi Szymczakowi w 56-lecie urodzin i 40-lecie pracy naukowo-dydaktycznej, red. T. Grabarczyk, A. Kowalska-Pietrzak, T. Nowak, Warszawa 2011.
11.Chłopocka H., Leciejewicz L., Wieczorowski T., Okres feudalny do roku 1237, w: Dzieje Szczecina. Wiek X–1805, red. G. Labuda, Warszawa–Poznań 1985.
12.Delestowicz N., Bolesław II Szczodry. Tragiczne losy wielkiego wojownika 1040/1042 – 2/3 IV 1081 albo 1082, Kraków 2016.
13.Delestowicz N., Zbigniew. Książę Polski, Poznań 2017.
14.Dowiat J., Pochodzenie dynastii zachodnio-pomorskiej i ukształtowanie się terytorium księstwa zachodnio-pomorskiego, „Przegląd Historyczny” 1954, t. 45, z. 2–3.
15.Ebonis Vita S. Ottonis Episcopi Babenbergensis, Monumenta Poloniae Historica Series Nova, t. VII, Facs. 2, Warszawa 1969.
16.Einhard, Vita Caroli, oprac. A. Gieysztor, Wrocław 1959.
17.Fritze W.H., Beobachtungen zu Entstehung Wesen des Lutizienbundes, „Jahrbuch für Geschichte Mittel- und Ostdeutschlands” 1958, cz. VII.
18.Ginter K., Problem drużyny wczesnośredniowiecznej w Polsce, w: Kopijnicy, szyprowie, tenutariusze, red. B. Śliwiński, „Gdańskie Studia z Dziejów Średniowiecza” 2002, nr 8.
19.Grabski A.F., Polska sztuka wojenna w okresie wczesnofeudalnym, wyd. II, Oświęcim 2015.
20.Grabski A.F., Polska wobec idei wypraw krzyżowych na przełomie XI i XII wieku. „Duch krzyżowy” Anonima Galla, „Zapiski Historyczne” 1961, t. 26, z. 4.
21.Grodecki R., Polska wobec idei wypraw krzyżowych, „Przegląd Współczesny” 1923, t. 2, nr 18.
22.Grudziński T., Bolesław Śmiały, Warszawa 1983.
23.Grudziński T., Pertraktacje merseburskie z 1135 roku, „Kwartalnik Historyczny” 1968, t. 75, z. 2.
24.Halsall G., Wojna i społeczeństwo w barbarzyńskiej Europie, przeł. K. Ziółkowski, Oświęcim 2015.
25.Helmolda kronika Słowian, oprac. J. Strzelczyk, J. Matuszewski, Warszawa 1974.
26.Herbordi Dialogus de Vita S. Ottonis episcopi Babenbergensis, Monumenta Poloniae Historica Series Nova, t. VII, 1974.
27.Hertel J., Pomorze w myśli politycznej elity intelektualnej wczesnośredniowiecznej Pol¬ski (Gall Anonim i Wincenty Kadłubek), „Zapiski Historyczne” 1982, t. 47, z. 4.
28.Jasiński T., Falanga klęcząca na Pomorzu w XII i XIII w., w: Aere perennius. Profesoro¬wi Gerardowi Labudzie dnia 28 X 2001 w hołdzie, red. A. Czubiński i in., Poznań 2001.
29.Kętrzyński S., Kazimierz Odnowiciel 1034–1058, w: Polska X–XI wieku, Warszawa 1961.
30.Kętrzyński S., O rzekomej wyprawie Włodzisława Hermana na Szczecin w 1091 roku, „Kwartalnik Historyczny” 1900, z. 14.
31.Kiersnowscy T. i R., Życie codzienne na Pomorzu wczesnośredniowiecznym. Wiek X–XII, Warszawa 1970.
32.Kiersnowski R., Świętopełk „dux Odrensis”, „Przegląd Zachodni” 1952, t. VIII.
33.Kossmann O., Rügen im hohen Mittelalter, „Zeitschrift für Ostforschung” 1983, z. 1.
34.Krakowski S., Polska w walce z najazdami tatarskimi w XIII wieku, Warszawa 1956.
35.Kronika Thietmara, L. VII, cap. 20, przeł. M.Z. Jedlicki, Kraków 2002.
36.Kuczyński S.M., Wielka Wojna z Zakonem Krzyżackim 1409–1411, Warszawa 1980.
37.Labuda G., Fragmenty dziejów Słowiańszczyzny Zachodniej, t. III, Poznań 2002, wyd. 2.
38.Labuda G., Marginalne uwagi o dziejach Pomorza Sławieńsko-Słupskiego w XII i XIII wieku, „Zapiski Historyczne” 1977, t. 42, z. 1.
39.Labuda G., Przeobrażenia w organizacji polskich sił zbrojnych w XI wieku, w: Pax et Bellum, red. K. Olejnik, Poznań 1993.
40.Labuda G., Rozkład wspólnoty rodowej i kształtowanie się stosunków wczesnofeudalnych (VI–XII wiek), w: Historia Pomorza, t. I, cz. 1, red. G. Labuda, Poznań 1969.
41.Labuda G., Słowiańszczyzna starożytna i wczesnośredniowieczna. Antologia tekstów źródłowych, Poznań 1999.
42.Lapis B., Rex utilis, Poznań 1986.
43.Leciejewicz L., Początki nadmorskich miast na Pomorzu Zachodnim, Wrocław 1962.
44.Liman K., Dialog Herborda. Ze studiów historycznoliterackich nad biografią łacińską XII wieku, Poznań 1975
45.Łowmiański H., Początki Polski, t. III, Warszawa 1967.
46.Łowmiański H., Początki Polski, t. IV, Warszawa 1970.
47.Mackay C.S., Starożytny Rzym. Historia wojskowa i polityczna, przeł. M. Stopa, W. Ga¬łąska, P. Otrębski, Warszawa 2014.
48.Magistri Vincentii Chronicon Polonorum, Monumenta Poloniae Historica Series Nova, t. II, Warszawa 1961.
49.Maleczyński K., Bolesław III Krzywousty, Wrocław 1975.
50.Maroń J., O osobliwościach polskiej historii wojskowości, Wrocław 2013.
51.Michałek A., Słowianie Zachodni. Jak kształtowały się państwa narodowe?, Warszawa 2013.
52.Miśkiewicz M., Studia z dziejów wojskowości, Warszawa–Poznań 1991.
53.Modzelewski K., Chłopi w monarchii wczesnopiastowskiej, Wrocław 1987.
54.Modzelewski K., Organizacja gospodarcza państwa piastowskiego X–XIII wiek, Wro¬cław 1975.
55.Nadolski A., Polskie siły zbrojne i sztuka wojenna w początkach państwa polskiego, w: Początki Państwa Polskiego. Księga Tysiąclecia, t. I, Poznań 1962.
56.Nicolle D., Podbój Saksonii lata 782–785. Widukind pokonany przez Karola Wielkiego, tłum. M. Balicki, seria Campaign 271, Osprey Publishing (wyd. pol. Napoleon V), Oświęcim 2017.
57.Olejnik K., System obronny Pomorza do połowy XVII wieku, w: Z dziejów wojennych Pomorza Zachodniego 972–1945, red. B. Miśkiewicz, Poznań 1972.
58.Oman C., Sztuka wojenna w średniowieczu, t. I, przeł. G. Smółka, Oświęcim 2013.
59.Pandowska D., Wincentyńska transformacja Kroniki Galla Anonima na podstawie prze¬kazu o walkach z Pomorzanami, w: Władcy, mnisi, rycerze, red. B. Śliwiński, „Gdańskie Studia z Dziejów Średniowiecza” 1996, nr 3.
60.Paweł Diakon, Historia rzymska. Historia Longobardów, przeł. I. Lewandowski, War¬szawa 1995.
61.Piskorski J.M., Kolonizacja wiejska Pomorza Zachodniego w XIII w początkach XIV wieku na tle procesów osadniczych w średniowiecznej Europie, Poznań 1990.
62.Piskorski J.M., Miasta księstwa szczecińskiego do połowy XIV wieku, Warszawa–Poznań 1987.
63.Polska technika wojskowa do 1500 roku, red. A. Nadolski, Warszawa 1994.
64.Powierski J., Stosunki polsko-pruskie do 1230 r. ze szczególnym uwzględnieniem roli Pomorza Gdańskiego, Toruń 1968.
65.Quandt L., Das Land an der Netze nebst der Neumark, wie sie von Pommern besessen und verloren wurden, „Baltische Studien”. Alte Folge 1853, cz. 15, z. 1.
66.Quandt L., Zur Urgeschichte der Pomoranen, „Baltische Studien”. Alte Folge 1868, cz. 22.
67.Riché P., Życie codzienne w państwie Karola Wielkiego, tłum. E. Bąkowska, Warszawa 1979.
68.Rochala P., Las Teutoburski 9 n.e., Warszawa 2005.
69.Rosik S., Bolesław Krzywousty, Wrocław 2013.
70.Rosik S., Conversio Pomeranorum. Studium świadectwa o wydarzeniu (XII wiek), Wro¬cław 2010.
71.Rymar E., Dagome iudex jako organiczna część decyzji Mieszka I w sprawie podziału Polski na dzielnice. Reanimacja hipotezy o piastowskim rodowodzie dynastii pia¬stowskiej, „Materiały Zachodniopomorskie” 1986, t. XXII.
72.Rymar E., Rodowód książąt pomorskich, Szczecin 2005.
73.Rymar E., Wojny na Pomorzu Zachodnim i wojenne czyny Pomorzan poza Pomorzem XII – początek XVII wieku (Kalendarium), w: Pomorze militarne XII–XXI wiek, red. E. Rymar, K. Kozłowski, Szczecin 2004.
74.S. Ottonis Episcopi Babenbergensis Vita Prieflingensis, Monumenta Poloniae Historica Series Nova, Warszawa 1966.
75.Schünemann K., Deutsche Kriegsführung im Osten während Mittelalters, „Deutsches Archiv für Geschichte des Mittelalters” 1938, t. 2.
76.Sczaniecki M., Główne linie rozwoju feudalnego państwa zachodniopomorskiego, cz. 1 (do 1478 r.), „Czasopismo Prawno-Historyczne” 1955, t. VII.
77.Smolka S., Mieszko Stary i jego wiek, Warszawa 1959, wyd. 2.
78.Sobel L., Ruler and Society in Early Medieval Western Pomerania, „Antemurale” 1981, t. XXV.
79.Spors J., O domniemanej jedności plemiennej i państwowej Pomorza we wczesnym średniowieczu, w: Społeczeństwo Polski Średniowiecznej, red. S.K. Kuczyński, War¬szawa 1994.
80.Spors J., Pochodzenie dynastii książęcych na Pomorzu Zachodnim w XI i XII w. – w szcze¬gólności Świętobora i Świętopełka z Kroniki Galla Anonima, „Roczniki Historycz¬ne” 1983, t. 49.
81.Spors J., Studia nad wczesnośredniowiecznymi dziejami Pomorza Zachodniego XII – pierwsza połowa XIII wieku, Słupsk 1988.
82.Spors J., Urząd wojewody na Pomorzu Gdańskim do początku XIV wieku, „Słupskie Prace Humanistyczne” 1985, t. 4.
83.Spors J., Urzędnicy terytorialni i nadworni na Pomorzu zachodnim w XII i pierwszej połowie XIII wieku, „Acta Universitatis Nicolai Copernici” 1992, seria Historia, t. 26 – Nauki Humanistyczno-Społeczne.
84.Strzelczyk J., Mieszko I, Poznań 1992.
85.Strzelczyk J., Słowianie połabscy, Poznań 2013.
86.Sułowski Z., Najstarsza granica zachodnia Polski, Poznań 1952.
87.Ślaski K., Zwycięstwo stosunków feudalnych na Pomorzu Zachodnim (1124–1295), w: Hi¬storia Pomorza, t. I, cz. 2, Poznań 1969.
88.Śliwiński B., Pomorze w polityce i strukturze państwa wczesnopiastowskiego (X–XII w.), „Kwartalnik Historyczny” 2000, t. 107, z. 2.
89.Świątkiewicz P., Uzbrojenie wczesnośredniowieczne z Pomorza Zachodniego, Łódź 2002.
90.Trawkowski S., Bolesław III Krzywousty, w: Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1978.
91.Trawkowski S., Zbigniew, w: Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1978.
92.Turasiewicz A., Dzieje polityczne Obodrzyców od IX wieku do utraty niepodległości w latach 1160–1164, Kraków 2004.
93.Tyc T., Polska a Pomorze za Krzywoustego, „Roczniki Historyczne” 1926, t. 2.
94.Tymieniecki K., Podgrodzia w północno-zachodniej Słowiańszczyźnie i pierwsze lokacje miast na prawie niemieckim, „Slavia Occidentalis” 1922, t. II.
95.Widajewicz J., Najdawniejszy piastowski podbój Pomorza, „Slavia Occidentalis” 1931, t. X.
96.Wies E.W., Karol Wielki. Cesarz i święty, tłum. M. Skalska, Warszawa 1996.
97.Wiliński K., Koszty konnej służby wojskowej w Polsce średniowiecznej, „Studia i Mate¬riały do Historii Wojskowości” 1981, t. 14.
98.Wybranowski D., Geneza i podstawy gospodarcze rycerstwa Pomorza Zachodniego do początku XIII wieku, w: Pomorze militarne XII–XXI wiek, red. K. Kozłowski, W. Wróblewski, Szczecin 2006.
99.Wybranowski D., Książęta Pomorza Zachodniego na pieczęciach. Wizerunek rycerstwa, Szczecin 1993.
100.Wybranowski D., Mit wielkiego zwycięstwa pod Poitiers (732/733) jako ocalenia Zacho¬du przed podbojem muzułmańskim a współczesny problem „Eurabii” – Europy w cieniu Półksiężyca, w: Mity historyczno-polityczne – wyobrażenia zbiorowe – polityka historyczna. Studia i materiały, t. II, red. E. Ponczek, A. Sepkowski, Toruń 2012.
101.Wybranowski D., Organizacja wojskowa Księstwa Pomorskiego od XII do połowy XIII wieku, w: Pomorze militarne XII–XXI wiek, red. E. Rymar, K. Kozłowski, Szczecin 2004.
102.Wybranowski D., Przydatność źródeł zachodniopomorskich w badaniach nad dziejami wojen i wojskowością średniowiecza, w: Formuła – Archetyp – Konwencja w źró¬dle historycznym, red. A. Górak, K. Skupieński, Lublin–Radzyń Podlaski–Siedlce 2006.
103.Wybranowski D., Recepcja idei wypraw krzyżowych i echa „misji pruskiej” na Pomorzu Zachodnim w XII–XIII wieku, „Przegląd Zachodniopomorski” 2001, z. 4.
104.Zakrzewski S., Bolesław Chrobry Wielki, Kraków 2000, wyd. II.
105.Zientara B., Polityczne i kościelne związki Pomorza Zachodniego za Bolesława Krzywo¬ustego, „Przegląd Historyczny” 1970, t. 61, z. 2.
106.Żmudzki P., Władca i wojownicy. Narracja o wodzach, drużynie i wojach w najdawniej¬szej historiografii Polski i Rusi, Wrocław 2009.