Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie


ISSN: 1230-0780     eISSN: 2719-4337    OAI    DOI: 10.18276/skk.2024.31-11
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  CEEOL  ERIH PLUS

Issue archive / nr 31 2024
Duchowieństwo Kościoła gorzowskiego represjonowane w trybie karno-administracyjnym. Analiza historyczna na przykładzie Zestawienia Biura „C” MSW z lat 1945–1963. Zarys problematyki
(The clergy of the Gorzow (Gorzów) Church repressed under the penal-administrative procedure. A historical analysis on the example of the Statement of Office “C” of the Ministry of the Interior from the years 1945–1963. Outline of the issues)

Authors: Dariusz Śmierzchalski-Wachocz ORCID
Uniwersytet Szczeciński, Szczecin | Instytut Nauk Teologicznych
Keywords: clergy criminal record the Catholic Church communism religious law
Whole issue publication date:2024
Page range:32 (193-224)
Klasyfikacja JEL: A10
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

After World War II, the communist security apparatus blackmailed, persecuted and murdered priests who resisted the government. In every political trial against Polish citizens, some priest or other clergyman sat on the defendants’ behalf. In addition to the accusations of inciting war, accusations of moral corruption of youth and children, embezzlement, attempts to overthrow the system, espionage for foreign intelligence, etc., were also common. The resources of the Office for the Disclosure and Archiving of Documents of the branch of the Institute of National Remembrance in Warsaw contain a collection of documents consisting of 37 typescript cards with the title: Statement of facts and symptoms of hostile activities performed by spiritual persons of the roman-catholic Church in the Gorzow (Gorzów) diocese in the period of 1945–1963. The title page of the collection indicates that it was produced in Office „C” of the Ministry of Internal Affairs with the preservation of „classified” clause. It was declassified by the decision of the Head of the Office for State Protection of October 5, 1999 and transferred to the resources of the Institute of National Remembrance in Warsaw, when this institution was established, where it was given the reference number: IPN BU 0397/468, vol. At the seat of the Office for Disclosure and Archiving of Documents of the Institute of National Remembrance in Szczecin, as part of the research project carried out on June 25, 2009, copies of these documents were made and the author was in possession of these. Based on this archival collection, a historical analysis was made according to the nature of crimes related to the hostile activity of the Roman Catholic Church clergy in terms of legal and propaganda terminology from the communist period. These were the classifications of crimes: activities related to the underground, espionage, illegal possession of weapons, enemy propaganda (e.g. against patriots and political organizations, against the political principles of the People’s Republic of Poland, against the policy of the state towards the Church, and others) and against the legislation of the Polish People’s Republic (i.e. the decree on freedom of conscience and religion, the law on assemblies, the law on termination of pregnancy, secularism, financial regulations and ordinances, construction regulations, distribution without debit and others). According to the data contained therein, in general, 162 priests were hostile against the authorities, while the recorded facts of hostile actions by the clergy were recorded 215.
Download file

Article file

Bibliography

1.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 01283/1008. MSW. Departament IV. Sprawozdania. Zielona Góra. 1953–1954.
2.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 01283/862. MSW. Sprawy Karno-Administracyjne i Sądowe. Antykomunistyczna działalność kleru. 1950–1955.
3.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963.
4.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział II Biura „C” MSW nr 502/d/46.
5.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Zielona Góra. Nr 1292/s.
6.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Szczecin. Nr 1551/A.
7.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. KWMO Sł. Bezp. Koszalin. Informator z dnia 13.04.1964 r.
8.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 625/57.
9.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 102268/WS.
10.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Zielona Góra. Nr Gd-9916.
11.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Szczecin. Nr 3535/a.
12.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 1977/63.
13.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Szczecin. Nr 981/śl.
14.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 709.
15.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 1463 i 5294/śl.
16.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 1649/61. 10983/WS.
17.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 11365/WS.
18.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Poznań. Nr 3106.
19.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr Z-1168.
20.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Informator Wydziału III Biura „C”.
21.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Informator KWMO Służba Bezpieczeństwa Zielona Góra.
22.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 28346.
23.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Zielona Góra. Nr 1207/s.
24.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Szczecin. Nr 9637/śl.
25.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Poznań. Nr 2049.
26.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Szczecin. Nr 9918/śl.
27.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Zielona Góra. Nr 13921/a.
28.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 5283/śl.
29.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Informator KWMO/SB Poznań.
30.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. KWMO/SB Zielona Góra. Informator KWMO/SB z dnia 10.10.1962 r.
31.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Załącznik nr 1. Dane statystyczne wg charakteru przestępstw dotyczące wrogiej działalności kleru Kościoła rzymsko-katolickiego rzymskokatolickiego Polsce w latach 1945–1963. Diecezja gorzowska.
32.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN Po 060/45-4 z 49. Sprawozdania Wydziału V b. WUBP w Zielonej Górze lata 1950–1954.
33.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN Sz 008/127 1 z 2. Sprawozdania miesięczne dotyczące kleru Wydziału V za lata 1946 do 1949.
34.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN Sz 008/127 2 z 2. Sprawozdania miesięczne Wydziału V dotyczące kleru za lata 1950 do 1953.
35.Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim. Urząd Wojewódzki w Gorzowie Wlkp. Wydział do Spraw Wyznań. Parafia Świebodzin 1. Dotyczy księży: Piotra Janika, Benedykta Pacygi, Bogusława Trochy. 1955–1993. sygn. 1170.
36.Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim. Urząd Wojewódzki. Wydział do Spraw Wyznań. Parafia Witnica. sygn. 1176.
37.Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim. Urząd Wojewódzki. Wydział do Spraw Wyznań. Parafia św. Krzyża w Gorzowie Wlkp. 1950–1996. sygn. 1326b.
38.Archiwum Państwowe w Zielonej Górze. PWRN. Wydział do Sprawa Wyznań. Ks. Piotr Janik. 1951–1972 [1975]. sygn. 3030.
39.Berlik, Florian. Historia Towarzystwa Chrystusowego dla Wychodźców 1932–1939, oprac. Bernard Kołodziej. Poznań: Wydawnictwo Hlondianum, 1987.
40.Biegalski, Bogdan. Organizacje podziemne na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1956. Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe, 1999.
41.„Bitwa pod Budziszynem 1945 r.”. Dostęp19.04.2023. https://historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com/2015/04/21/bitwa-pod-budziszynem-21-30-04-1945.
42.Budniak, Marek. Wojskowy Sąd Rejonowy w Zielonej Górze w latach 1950–1954. Zielona Góra: Archiwum Państwowe, 2021.
43.Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 września 1944 r. – Kodeks Karny Wojska Polskiego. Dz.U. 1944 nr 6 poz. 27.
44.Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego. Dz.U. 1944 nr 4 poz. 16.
45.Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa. Dz.U. 1946 nr 30 poz. 192.
46.Dudek, Antoni, Ryszard Gryz. Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989). Kraków: Wydawnictwo Znak, 2003.
47.Dziurok, Adam, Marek Gałęziowski, Łukasz Kamiński, Filip Musiał. Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918–1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2011.
48.Jagodziński, Jakub. „Wróg ludu”, czyli jak antagonizowano społeczeństwo w PRL”. Dostęp 20.04.2023. https://histmag.org/Wrog-ludu-czyli-jak-antagonizowano-spoleczenstwo-w-PRL-21688.
49.Kojzar, Katarzyna. „Pedofilia w Kościele za czasów PRL. Ujawniona skala przestępstw szokuje: ponad 1000 ofiar”. Dostęp 26.10.2023. https://oko.press/pedofilia-w-kosciele-prl.
50.Kołodziej, Bernard. Dzieje Towarzystwa Chrystusowego dla Wychodźców 1939–1948. Poznań: Wydawnictwo Hlondianum, 1983.
51.Koper, Adam. „Posiadanie broni w PRL (1945–1989)”. Dostęp 19.04.2023. https://milmag.pl/posiadanie-broni-w-prl-1945-1989.
52.Koper, Sławomir, Arek Biedrzycki. Polscy szpiedzy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2020.
53.Kowalczyk, Krzysztof. „Czartoryski Czesław (1914–?). Chrystusowiec”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka, 43–44. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
54.Kowalczyk, Krzysztof. „Ćwięka Franciszek (1911–1968). Chrystusowiec”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka, 4. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
55.Kowalczyk, Krzysztof. „Morciszek Władysław (1886–1966), bonifrater, imię zakonne Melchior”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka, 192–193. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
56.Kowalczyk, Krzysztof. W walce o rząd dusz. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003.
57.Krechowicz, Marcin. Ksiądz Piotr Janik – proboszcz parafii pod wezwaniem Świętego Michała Archanioła w Świebodzinie w latach 1945–1978. Praca magisterska. Uniwersytet Szczeciński w Szczecinie, 2008.
58.Kuczur, Tomasz. „Historyczne i prawne uwarunkowania przestępstwa szpiegostwa w Polsce w XX wieku”. Dzieje Najnowsze 1 (2020): 312–316.
59.Kufel, Robert, Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 1: (A–G). Zielona Góra: Wydawnictwo PDN, 2016.
60.Kufel Robert, Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 2: (H–Ł). Zielona Góra: Wydawnictwo PDN, 2017.
61.Kufel, Robert, Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 3: (M–Ś). Zielona Góra: Wydawnictwo PDN, 2018.
62.Kufel, Robert, Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 4: (T–Ż). Zielona Góra: Wydawnictwo PDN, 2019.
63.Kunert, Andrzej Krzysztof. Ilustrowany przewodnik po Polsce podziemnej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1996.
64.Kuźmiuk, Magdalena. „Nowe Warpno: jedna z najstarszych parafii w regionie”. Głos Szczeciński 23 sierpnia 2016 r. Dostęp 11.04.2023. https://gs24.pl/nowe-warpno-jedna-z-najstarszych-parafii-w-regionie/ar/10541974.
65.Leksykon duchowieństwa represjonowanego w Polsce w latach 1945–1989. T. 1, red. Jerzy Myszor. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2002.
66.Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
67.Markowska, Marta. Wyklęci. Podziemie zbrojne 1944–1963. Warszawa: Oficyna Karta, 2013.
68.Miczkuła, Marcin. „Posługa kapłańska – dekanat szczecin-dąbie (1). Niedziela szczecińsko-kamieńska 1 (2011). Dostęp 11.04.2023. https://www.niedziela.pl/artykul/58250/nd/Posluga-kaplanska---dekanat.
69.Milczanowski, Piotr. „Specyfika struktury organizacyjnej Archiwum MSW”. W: Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. Filip Musiał, 221–229. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2006.
70.Misztal, Henryk. Polskie prawo wyznaniowe. I: Zagadnienia wstępne. Rys historyczny. Lublin: Wydawnictwo KUL, 1996.
71.Myszor, Jerzy. „Mazurkiewicz Adam (1917–1965), kapłan Adm. Apost. w Gorzowie”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka, 179–180. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
72.Myszor, Jerzy. „Zdebel Alojzy (1907–1973), oblat”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka, 330–331. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
73.Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 grudnia 1946 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego. Dz.U. 1946 nr 69 poz. 377.
74.Pietrzak, Jerzy. Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948. T. 1. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009.
75.Pietrzykowski, Jan. „Grzywaczewski Józef (1914–2000), salezjanin”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 1, red. Jerzy Myszor, 76. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2002.
76.Pietrzykowski, Jan. „Sroczyński Eugeniusz (1911–1987), salezjanin”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w Polsce w latach 1945–1989. T. 1, red. Jerzy Myszor, 266–267. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2002.
77.Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny. Dz.U. 1932 nr 60 poz. 571.
78.Słodkowski, Grzegorz. „Działania Aparatu Bezpieczeństwa w Starachowicach wobec Kościoła katolickiego w latach 1945–1956 (Zagadnienia organizacyjne i personalne Kościoła)”. Studia Sandomierskie. Teologia – Filozofia – Historia 24 (2017): 35–78.
79.Socha, Paweł. Biografie i wspomnienia o kapłanach diecezji gorzowskiej zmarłych w latach 1972–1991. T. 1. Zielona Góra–Gorzów Wielkopolski: Wydawnictwo Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, 2017.
80.Stanisz, Paweł. „Ideologiczne podstawy polityki wyznaniowej PRL”. Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej 7 (2000): 259–270. Dostęp 25.10.2023. http://www.resoviasacra.wsd.rzeszow.pl/images/RS_7-2000/15Stanisz.pdf.
81.„Szpiegostwo”. Dostęp 17.04.2023. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3983374/szpiegostwo.html.
82.Szwagrzyk, Krzysztof. „Stosowanie kary śmierci wobec członków antykomunistycznego podziemia na Dolnym i Górnym Śląsku 1945–1955”. W: Druga konspiracja na nowym pograniczu w latach 1945–1956. Szkice do dziejów podziemia antykomunistycznego na Śląsku i terenach ościennych, red. Ksawery Jasiak, 175–184. Opole: Instytut Pamięci Narodowej, 2010.
83.Szwagrzyk, Krzysztof. „Struktura i dokumentacja komunistycznego aparatu represji II (prokuratura i sądownictwo wojskowe oraz powszechne, więziennictwo). Krytyka źródeł”. W: Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. Filipa Musiała, 331–356. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2006.
84.Śmierzchalski-Wachocz Dariusz. „Zielonogórski aparat bezpieczeństwa wobec duchownych dekanatu żarskiego w latach 1945–1972”. W: Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1945–1989, red. Tadeusz Ceynowa i Paweł Knap, 81–98. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2010.
85.Śmierzchalski-Wachocz Dariusz. Partia komunistyczna wobec Kościoła i przejawów wiary katolickiej w swoich szeregach. Na przykładzie Środkowego Nadodrza w latach 1945–1989. Ząbki: Apostolicum, 2007.
86.Śmierzchalski-Wachocz, Dariusz. „Il martyrologio della Chiesa polacco”. W: La Chiesa cattolica in Europa centro-orientale di fronte al nazionalsocialismo 1933–1945, a cura di Jan Mikrut, 663–679. Verona: Il Segno dei Gabrielli editori, 2019.
87.Talarek, Kazimierz. „Zoń Ignacy (1915–1967), kapłan diecezji tarnowskiej”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w Polsce w latach 1945–1989. T. 1, red. Jerzy Myszor, 328–329. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2002.
88.Wejman, Grzegorz. Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1945–1972. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007.
89.Wieliczka-Szarkowa, Joanna. Żołnierze wyklęci. Niezłomni bohaterowie. Kraków: Wydawnictwo AA, 2013.
90.Wójcik, Paweł. Il governo e la Chiesa in Polonia di fronte alla diplomazia Vaticana (1945–1978), prefazione di Jan Mikrut. Verona: Il Segno dei Gabrielli editori, 2016.
91.Zieliński, Zygmunt. Kościół w Polsce 1944–2002. Radom: Polwen, 2003.
92.Zysnarski, Jerzy. Encyklopedia Gorzowa. Gorzów Wielkopolski: Wydawnictwo Gorzów Wielkopolski, 2007.
93.Żaryn, Jan. Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989). Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003.
94.Żurek, Jacek. „Przestępstwa natury politycznej okresu Polski Ludowej w prawie karnym”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w Polsce w latach 1945–1989. T. 1, red. Jerzy Myszor, 337–342. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2002.