Studia Maritima


ISSN: 0137-3587     eISSN: 2353-303X    OAI    DOI: 10.18276/sm.2022.35-08
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS

Issue archive / Vol. 35 2022
Szczecin as the Home Port for inland Czechoslovakia. Czechoslovak Presence in Szczecin from 1945–1989

Authors: Anna Szczepanska-Dudziak ORCID
Institute of History University of Szczecin
Keywords: Polish-Czechoslovak relations foreign policy consular offices port in Szczecin
Data publikacji całości:2022
Page range:40 (205-244)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

The article presents Polish-Czechoslovak cooperation on the political, economic, and cultural levels which took place in Szczecin over several decades – from the city’s takeover by the Polish authorities in 1945 until 1989. Its aim is to answer the questions: what place Szczecin took in the Polish-Czechoslovak cooperation after World War Two and on what issues was the focus of interest placed in this city. In addition to the literature on the subject, the article uses archival materials collected in Polish and Czech archives – in Archiv Ministerstva zahraničnich vĕci in Prague, Národní archiv České republiky and Archiv bez- pečnostních složek. Among the Polish archives, the documents collected in the Archives of the Ministry of Foreign Affairs in Warsaw, the Archives of Modern Records and the State Archives in Szczecin turned out to be invaluable. During the work on the article, the method of examining documents and elements of the statistical method and the press analysis were used. They proved to be helpful in analysing the archival materials of communist parties and the security apparatus which, as sources with superstructure, require specific criticism and special caution in assessing their credibility. The interest in Szczecin on the part of the Czechoslovak authorities was high due to the economic and shipping interests in the port and it was this platform of cooperation that determined the place of Szczecin in Polish-Czechoslovak relations throughout the entire period in question. The article presents a few selected aspects of the Czechoslovak presence in Szczecin starting with the creation of a special duty-free zone which allowed Czechoslovakia to use the port as a shipping and transit base for commercial seagoing vessels of that country. A less known thread of the post-war reports, discussed in the article, is the fate of Czechoslovak sailors, graduates of Szczecin’s maritime schools, emotionally connected with this home port and the place where as many as 11 ships were built at the request of the Czechoslovak shipowner. The contribution of Szczecin’s shipbuilding industry to the expansion of the southern neighbour’s sea fleet was analysed by researchers and was mentioned in this article, just like political, social, and cultural contacts, developed through the Consulate General and the Warsaw branch of the Culture and Information Centre. The Czechoslovak presence in Szczecin was best expressed through the wide range of activities carried out by the consular post which operated continuously until the end of 1992 and performed not only economic but also information, cultural and protective functions in relation to Czechoslovak sailors and employees of Czechoslovak enterprises whose branches operated in the consular district.
Download file

Article file

Bibliography

1.Archival sources
2.Archives of Modern Records, Warsaw
3.Ministry of Industry and Trade in Warsaw [1946–1991] 1991–1996 [1997] Archives of the Ministry of Foreign Affairs in Warsaw
4.Department I 1949–1960 (fond 7)
5.Department I 1968–1978
6.Political Department 1945–1948 (fond 6)
7.State Archives in Szczecin
8.Szczecin Maritime Office 1945–1992
9.Szczecin Provincial Office 1945–1950
10.City Board and the City National Council in Szczecin 1945–1950 Szczecin-Świnoujście Port Authority 1949–2000
11.Archiv bezpečnostních složek – Prague
12.Denní situační zprávy FMV. Informace k PLR (for the period of 1980–1984) Archiv Ministerstva zahraničních věcí České republiky
13.Československé Zastupitelské Ùřady – ZÙ Polsko 1945–1955
14.Diplomatický Protokol 1945–1959
15.Diplomatický Protokol 1955–1964
16.Diplomatický Protokol – obyčejne, 1954–1964
17.Diplomatický Protokol - tajné, 1945–1954
18.Diplomatický Protokol – tajné, 1955–1966
19.Dokumentace teritoriálních odborů 1945–1989
20.Generálni Sekretariát a Kabinet J. Masaryka, V. Clementisa Konzulární odbor 1945–1954
21.Konzulární odbor 1955–1964
22.Teritoriální odbor – Polsko, 1945–1959
23.Teritoriální odbor-tajné, Polsko, 1955–1959 Teritoriální odbor-tajné, 1965–1969 Teritoriální odbor-tajné, Polsko, 1960–1964 Teritoriální odbor-tajné, Polsko, 1970–1974 Teritoriální odbor-tajné, Polsko, 1975–1979 Teritoriální odbor-tajné, Polsko, 1980–1989 Národní archiv České republiky
24.Gustáv Husák (Kancelář generálního tajemníka ÙV KSČ) Ministerstvo dopravy I
25.Ùřad předsednictva vlàdy – tajná spisovna, 1917–1945–1959 (1962)
26.Published sources
27.Balcerak, Wiesław et al., ed. Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko- -czechosłowackich 1944–1960. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum, 1985.
28.Sbirka Zakonu Republiky Československe 1949.
29.Umowy graniczne PRL. Edited by Franciszek Jarzyna. Warszawa: Wydawnictwo Prawnicze, 1974.
30.Diaries and memoirs
31.Braňka, Pavel. Kuchařem na lodich Českolslovenské Plavby – kniha I. Od kuchtíka k šéfkuchařovi. Praha: Mare-Czech, 2012.
32.Daszkowski, Eugeniusz. A. “Moja szkoła morska na Piastów.” In: Szkolnictwo morskie Szczecina w latach 1947–1997, ed. Izabela Dunin-Kwinta, Aleksander Walczak, and Stanisław Kuszmider, 41–52. Szczecin: Wyższa Szkoła Morska w Szczecinie, 1997.
33.Fojtů, Antoni. Moře milované, moře proklínane. Part 1 and 2. Praha: Mare-Czech, 2006.
34.Pacovský, Jaroslav. Mořští vlci na Blaníku. Praha: Albatros, 1976.
35.Ringel, Vlastislav. Vůně a krása okamžiku. Šťastný čtyřlístek Blaník, Sitno, Radhošť, Kriváň, Praha: Mare-Czech 2014.
36.Zaremba, Piotr. Pierwszy szczeciński rok 1945. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1966. Zaremba, Piotr. Wspomnienia prezydenta Szczecina 1945–1950. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1977.
37.Newspapers, magazines and other periodicals
38.Dziennik Zachodni (1948).
39.Głos Ludu, a body of the Polish Workers’ Party (PPR) (1948).
40.Kurier Szczeciński (1948, 1958, 1962,1963, 1968, 1970, 1972).
41.References
42.“Absolwenci szkół morskich w Szczecinie.” In: Szkolnictwo morskie Szczecina w latach 1947–1997, ed. Izabela Dunin-Kwinta, Aleksander Walczak, and Stanisław Kuszmider. Szczecin: Wyższa Szkoła Morska w Szczecinie, 1997, Annex II, Wykazy Urzędowe.
43.Bastl, Zdeňek. Padesát let Československé námořní plavby. Praha: Mare-Czech, 2009.
44.Czapliński, Kazimierz, Jan Chabowski, and January Buksak. “Działalność inwestycyjna PRL w Porcie Szczecińskim.” In: Port Szczeciński. Dzieje i rozwój do 1970 r., ed. Bronisław Dziedziul, 160–166. Warszawa–Poznań: PWN, 1975.
45.Dejmek, Jindřich. Diplomacie Československa. Vol. II: Biografický slovník československých diplomatů (1918–1992). Praha: Academia, 2013.
46.Daszkowski, Eugeniusz. “Moja szkoła morska na Piastów.” In: Szkolnictwo morskie Szczecina w latach 1947–1997, ed. Izabela Dunin-Kwinta, Aleksander Walczak, and Stanisław Kuszmider, 41–52. Szczecin: Wyższa Szkoła Morska w Szczecinie, 1997.
47.Gnat, Władysław, and Stanisław Sala. “Obroty ładunkowe i ruch statków w Porcie Szczecińskim w latach 1945–1970.” In: Port Szczeciński. Dzieje i rozwój do 1970 r., ed. Bronisław Dziedziul, 281–354, Warszawa–Poznań: PWN, 1975.
48.Hutnikiewicz, Alina. Szczecin w polskiej polityce morskiej w latach 1945–1950. Szczecin: Polskie Pismo i Książka, 1991.
49.Hutnikiewicz, Alina. “Szczecin w stosunkach polsko-czechosłowackich 1945–1950.” In: Historia lux veritatis. Księga pamiątkowa dedykowana profesorowi Zdzisławowi Chmielewskiemu z okazji 60. rocznicy urodzin, eds. Radosław Gaziński, and Agnieszka Gut, 378–379. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu go, 2002.
50.Janáč, Jiří. European Coasts of Bohemia. Negotiating the Danube–Oder–Elbe Canal a Troubled Twentieth Century. Amsterdam: Amsterdam University Press, 2012.
51.Jastrzębowski, Wacław. “Rejon Czechosłowacki w Szczecinie.” Gospodarka Morska 3 (1949): 304–310.
52.Kamiński, Marek Kazimierz. Polsko-czechosłowackie stosunki polityczne 1945–1948. Warszawa: PWN, 1990.
53.Kamiński, Marek Kazimierz. Kształtowanie się stosunków polsko-czechosłowackich 1948–1960. Warszawa: Neritorn, 2012.
54.Koczur-Lejk, Klaudia. “Bohemistyka na Uniwersytecie Szczecińskim.” Bohemistyka 1–4 (2008): 505–506.
55.Kořalkovà, Květa. “Dvacet let československo-polského spojenectvi.” In: Československo- -polské vztahy v nejnovĕjšich dĕjinàch: sbornik ref. a diskusních přispĕvků z vĕdecké konference Ústavu pro mezinárodní politiku a ekonomii v Praze (2.3.1967), ed. Květa Kořalkovà, 41–44. Praha: Ústav pro mezinárodní politiku a ekonomii, 1967.
56.Krátká, Lenka. “«Byłem ciekawy, czy morze jest słone!» Czechosłowacka Żegluga Morska we wspomnieniach marynarzy czechosłowackich (1959–1989).” Wrocławski Rocznik Historii Mówionej 3 (2013): 187–204. https://doi.org/10.26774/wrhm.49.
57.Krátká, Lenka. “Czechoslovak Seafarers’ Memories of Polish Ports as their «Second Home» During the State Socialism Period (1949–1989).” History if Flux 2 (2020): 31–48. https://doi.org/10.32728/flux.2020.2.2.
58.Krátká, Lenka. Domovský přístav Praha. Československá námořní plavba v letech 1948 až 1989. Praha: Univerzita Karlova Nakladatelství Karolinum, 2016.
59.Lehár, Bohumil. “Stosunki gospodarcze PRL–CSRS w latach 1945–1975.” In: Stosunki polsko-czechosłowackie a rewolucje ludowo-demokratyczne, ed. Wiesław Balcerak, 181–208. Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum, 1980.
60.Łangowski, Ryszard, and Henryk Salmonowicz. “Gospodarka morska w estuarium Odry.” In: Dzieje Szczecina, Vol. IV: 1945–1990, ed. Tadeusz Białecki and Zygmunt Silski, 308–309. Szczecin: Wydawnictwo “13 Muz.” 1998.
61.Poznański, Jerzy. “Polsko-czechosłowacka współpraca gospodarcza.” Sprawy Międzynarodowe 1 (1948): 5–7.
62.Rembacka, Katarzyna. Komunista na peryferiach władzy. Historia Leonarda Borkowicza 1912–1989. Szczecin-Warszawa: IPN, 2020.
63.Rembacka, Katarzyna. “«Praski epizod» szczecińskiego wojewody Leonarda Borkowicza.” In: Polsko-czeskie kontakty dyplomatyczne, gospodarcze i kulturalne w XX–XXI wieku, ed. Anna Szczepańska-Dudziak, 30–43. Szczecin: Volumina, 2017.
64.Szczepańska, Anna. “Port Szczeciński w polsko-czechosłowackich stosunkach gospodarczych w świetle dokumentów Archiwum Ministerstwa Sprawa Zagranicznych w Pradze (1949–1956).” Studia Maritima 19 (2006): 179–193.
65.Szczepańska, Anna. “Rejon czechosłowacki w Porcie Szczecińskim w latach 1949–1956.” Przegląd Zachodniopomorski 21 (2006), 3: 47–60.
66.Szczepańska, Anna. Warszawa–Praga 1948–1969. Od nakazanej przyjaźni do kryzysu. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, 2011.
67.Szczepańska-Dudziak, Anna. “Morze nas pojedna” – Szczecin w stosunkach polsko- -czechosłowackich.” In: Szczecin z oddali, ed. Katarzyna Rembacka. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej: 2014.
68.Szczepańska-Dudziak, Anna. “Działalność Ośrodków Kultury i Informacji PRL i CSRS w okresie kryzysu i normalizacji relacji polsko-czechosłowackich w latach osiemdziesiątych XX w.” In: Polsko-czeskie kontakty dyplomatyczne, gospodarcze i kulturalne w XX–XXI wieku, ed. Anna Szczepańska-Dudziak, 67–86. Szczecin: Volumina, 2017.
69.Szczepańska-Dudziak, Anna. “Szczecin czechosłowackim oknem na morza i oceany.” Szczecin w stosunkach polsko-czechosłowackich 1945–1989. Warszawa-Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2021.
70.Techman, Ryszard. “Szczecin w aktach polskiej służby dyplomatycznej 1945–1950.”
71.In 50 lat Polski na Pomorzu Zachodnim. Polityka – Społeczeństwo – Kultura. Materiały z sesji naukowej (19–20 maja 1995), eds. K. Kozłowski, and E. Włodarczyk, 65–66. Szczecin: Wydawnictwo Archiwum Państwowego w Szczecinie, 1996.
72.Techman, Ryszard. “Pierwsze szkoły morskie w Szczecinie.” In: Szkolnictwo morskie Szczecina w latach 1947–1997, eds. Izabela Dunin-Kwinta, Aleksander Walczak, and Stanisław Kuszmider, 15–40. Szczecin: Wyższa Szkoła Morska w Szczecinie, 1997.
73.Techman, Ryszard. “Adolf Kania – pierwszy konsul Czechosłowacji w Polsce w latach 1949–1951.” Słupskie Studia Historyczne 11 (2004): 147–167.
74.Techman, Ryszard. “Czechosłowacka sieć konsularna w Polsce w latach 1947–1992.” Polski Przegląd Dyplomatyczny 1 (2006): 145–168.
75.Techman, Ryszard. “Tranzyt czechosłowacki w portach ujścia Odry po II wojnie światowej.” Studia Maritima 28 (2015): 229–272.
76.Techman, Ryszard. “Kalendarium wydarzeń Szczecin–Czechosłowacja w latach 1945– 1992.” In: Polsko-czeskie kontakty dyplomatyczne, gospodarcze i kulturalne w XX–XXI wieku, ed. Anna Szczepańska-Dudziak, 115–237. Szczecin: Volumia, 2017.
77.Techman, Ryszard. “Udział szczecińskiego przemysłu okrętowego w rozbudowie floty handlowej Czechosłowacji po II wojnie światowej.” In: Polsko-czeskie kontakty dyplomatyczne, gospodarcze i kulturalne w XX–XXI wieku, ed. Anna Szczepańska- Dudziak, 55–58. Szczecin: Volumia, 2017.
78.Techman, Ryszard. “Czechosłowacka Żegluga na Odrze w latach 1947–1957.” part. 1, Przegląd Zachodniopomorski 33 (2018), 1: 145–167.
79.Techman, Ryszard. “Czechosłowacka Żegluga na Odrze w latach 1947–1957.” part 2, Przegląd Zachodniopomorski 34 (2019), 1: 5–27.
80.Internet sources
81.Antoni Ledóchowski professor of the State Maritime School. Accessed 20 July 2022. www.namorniplavba.cz/cnp/363.html.
82.Badanie ruchu turystycznego w województwie zachodniopomorskim 2015. Accessed 4 July 2022. https://turystyka.wzp.pl/badania-ruchu-turystycznego/badania- struktury-ruchu-turystycznego-2015.
83.Bastl, Zdeňek. Námořní školy. Accessed 6 July 2022. http://www.bastl.cz/cnp/2436.html.
84.Kam Češi v roce 2019 ve volném čase cestovali? Statistical Office of the Czech Republic Prague, 7 April 2020. Accessed 04 July 2022. https://www.czso.cz/documents/11256/141467230/VSCR _2019.pdf.
85.Pigula, Tomáš. Štětín: město, které bylo 38 let částečně československé. Lidovky.cz, 10/10/2013. Accessed 02 July 2022. https://www.lidovky.cz/cestovani/stetin-mesto-ktere-bylo-38-let-castecne ceskoslovenske.A130109_080439_cestopisy_ape.
86.Štětín: Věděli jste, že byl v létech 1919–1957 částečně československý? Accessed 02 July 2022. https://www.hedvabnastezka.cz/stetin-vedeli-jste-ze-byl-v-letech-1919–1957-castecne- ceskoslovensky.
87.Stručný přehled vývoje námořní dopravy v Československu a České republice. Accessed 20 April 2020. www.namorniplavba.cz/cnp/121.html.
88.Tourists in Tourist Accommodation Establishments. Warszawa: GUS, August 2021. Accessed 04 July 2022. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/kultura-turystyka-sport/
89.turystyka/turysci-w-bazie-noclegowej-sierpien-2021-roku,5,110.html.
90.Turystyka w 2020 r. Analizy statystyczne. Warszawa–Rzeszów: Główny Urząd Statystyczny, 2021. Accessed 30 July 2022. https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ kultura-turystyka-sport/turystyka/turystyka-w-2020-roku,1,18.html.
91.Wizerunek Polski i Polaków w Czechach. Raport ARC Rynek i Opinia na zlecenie Polskiej Organizacji Turystycznej. Warszawa: listopad 2021. Accessed 30 July 2022. https://zarabiajnaturystyce.pl/fileadmin/user_upload/badania_analizy/RAPORT_ wizerunek_Polski_w_Czechach.pdf.
92.Websites
93.https://www.lidovky.cz
94.http://www.namorniplavba.cz/
95.www.psp.cz, Národní Shromáždění (NS RČS) 1960–1964, 1964–1968 https://www.czso.cz
96.https://stat.gov.pl
97.https://turystyka.wzp.pl