Studia Językoznawcze

synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny


ISSN: 1730-4180     eISSN: 2353-3161    OAI    DOI: 10.18276/sj.2023.22-04
CC BY-SA   Open Access   ERIH PLUS

Issue archive / t. 22, 2023
Wokół stołu… – kilka uwag o dawnym słownictwie związanym ze spożywaniem posiłków zachowanym w śląszczyźnie
(Around the table… – a few remarks on the old vocabulary connected with consuming meals preserved in the Silesian ethnolect)

Authors: Beata Kiszka-Pytel ORCID
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Keywords: lexical archaisms Silesian ethnolect cuisine
Data publikacji całości:2023-12-31
Page range:12 (41-52)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

The paper presents the analysis of the selected lexical archaisms from the semantic field “food” preserved in the Silesian ethnolect from the point of view of historical linguistics. The fact that the regional variation of culinary lexis is, despite frequently being analysed by linguists, still not described well enough inspired the author to discuss this issue. The research aim of this culinary lexis study is to present a small portion of lexical archaisms featured in the Silesian ethnolect (for instance warzyć, śniadać, wieczerzać, obiadować, jużynować ( jużyna) and swaczyć (swaczyna)), to show their connection with the culture of the region and to analyse the frequency of use of these lexemes by the current inhabitants of the Upper Silesia. The analysis of lexemes connected with consuming meals shows that the majority of these lexemes became archaic in the Polish language and only a few survived in the modern Polish, mostly in fixed phrases. In the Silesian ethnolect, however, these lexemes did not lose their functional capabilities and constitute a part of the active vocabulary. Analysing the semantic development of these lexemes reveals that the dictionary definition elements of seemingly little importance, contain information instrumental in understanding the linguistic past or leave marks in the modern Polish.
Download file

Article file

Bibliography

1.Akacka, Elżbieta Maria. „Wybrane słownictwo dotyczące żywienia człowieka. Różnice pokoleniowe w mowie mieszkańców Białegostoku”. W: Polszczyzna mówiona mieszkańców miast. Księga referatów z konferencji językoznawczej w Białymstoku, red. Henryka Sędziak, 177–185. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, 2004.
2.Borejszo, Maria. „Staropolska leksyka kulinarna”. Prace Filologiczne 53 (2007): 37–48.
3.Bralczyk, Jerzy. Jeść!!! Olszanica: Wydawnictwo Bosz, 2021.
4.Bukowska-Floreńska, Irena. Rodzina na Górnym Śląsku. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2007.
5.Falińska, Barbara. „Z badań nad regionalizmami w słownictwie kulinarnym”. W: Regionalizmy w języku familijnym (zbiór studiów), red. Kwiryna Handke, 79–88. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991.
6.Gotówka, Agnieszka. „Archaizmy leksykalne w gwarach góralskich (na przykładzie wybranego słownictwa rodzinnego)”. LingVaria 19 (2015): 207–219.
7.Handke, Kwiryna. „Pojęcie i termin «archaizm» na tle polskich leksykonów”. W: Rozważania i analizy językoznawcze: wybór prac wydany z okazji 65. urodzin Autorki, oprac. Hanna Popowska-Taborska, 71–80. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1997.
8.Jakimowicz-Klein, Barbara. Kuchnia śląska. Potrawy tradycyjne. Wrocław: Wydawnictwo Astrum, 2014.
9.Kiszka, Beata, Wioletta Wilczek. „Nudle, karminadle i kreple, czyli kuchnia śląska bez tajemnic”. W: Kuchnia w języku i kulturze dawniej i dziś, red. Tomasz Gęsina, Wioletta Wilczek, 131–142. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2018.
10.Pajewska, Ewa. „Słownictwo ograniczone czasowo i przestrzennie w powieści Wiesława Myśliwskiego Widnokrąg z perspektywy komunikacyjno-językowej”. Studia Językoznawcze. Synchroniczne i diachroniczne aspekty badania polszczyzny 19 (2020): 299–308.
11.Piela, Agnieszka. Pozorna tożsamość. Polskie tradycjonalizmy z semantycznym archaizmem. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2016.
12.Piotrowska-Wojaczyk, Agnieszka. „Regionalna leksyka kulinarna: nazwy potraw, napojów i produktów spożywczych – na podstawie danych słownikowych”. Język. Religia. Tożsamość 9 (2013): 93–101.
13.Przybylska, Renata, Sylwia Przęczek-Kisielak. „Staropolskie słownictwo związane z pieczywem”. W: Polskie kulinaria i aspekty historycznojęzykowe, regionalne i kulturowe, red. Renata Przybylska, Donata Ochmann, 37–56. Kraków: Wydawnictwo Libron, 2021.
14.Piecha-van Schagen, Beata. „Symbole kulinarne”. W: Leksykon mitów, symboli i bohaterów Górnego Śląska XIX–XX wieku, red. Bernard Link, Andrzej Michalczyk, 77–80. Opole: Państwowy Instytut Naukowy – Instytut Śląski w Opolu, 2015.
15.Przymuszała, Lidia. „Kulinaria we frazeologii śląskiej”. Rozprawy Komisji Językowej Ł TN 64 (2017): 247–263.
16.Sierociuk, Jerzy. Pieśń ludowa i gwara. Lublin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1990.
17.Skubalanka, Teresa. „Zmienność współczesnego słownictwa polskiego (na przykładzie mody i kuchni)”. W: Słownictwo współczesnej polszczyzny w okresie przemian, red. Jan Mazur, 95–100. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2000.
18.Smyl, Józef. „Polskie gwarowe nazwy galarety”. Prace Filologiczne 19 (1969): 227–230.
19.Siuciak, Mirosława. „Język śląski – problem terminologiczny czy społeczny?”. Białostockie Archiwum Językowe 10 (2010): 267–277.
20.Siuciak, Mirosława. „Historyczne podstawy świadomości narodowej Ślązaków”. Białostockie Archiwum Językowe 11 (2011): 223–235.
21.Szober, Stanisław. Życie wyrazów. T. 2: Zamieranie i przemiany wyrazów. Kraków–Warszawa–Lublin–Łódź–Poznań–Wilno–Zakopane: Gebethner i Wolff, 1930.
22.Szołtysek, Marek. Kuchnia śląska. Jodło, historia, kultura, gwara. Rybnik: Wydawnictwo Śląskie ABC, 2003.
23.Tabakowska, Elżbieta. „Język – niezawodne zwierciadło”. Teksty Drugie: teoria literatury, krytyka, interpretacja 4 (1990): 34–39.
24.Tambor, Jolanta. Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 2006.
25.Tambor, Jolanta. „Etnolekt śląski jako język regionalny. Uzasadnienie stanowiska”. W: Śląsko godka: materiały z konferencji „Śląsko godka – jeszcze gwara czy jednak już język” z 30 czerwca 2008 roku, red. Jolanta Tambor, 116–119. Katowice: Wydawnictwo Gnome, 2008.
26.Wicherkiewicz, Tomasz. „Opinia w kwestii poselskiej inicjatywy ustawodawczej o nadanie śląskiemu statusu języka regionalnego”. W: Śląsko godka: materiały z konferencji „Śląsko godka – jeszcze gwara czy jednak już język” z 30 czerwca 2008 roku, red. Jolanta Tambor, 120–124. Katowice: Wydawnictwo Gnome, 2008.
27.Witaszek-Samborska, Małgorzata. Studia nad słownictwem kulinarnym we współczesnej polszczyźnie. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2005.
28.Wyderka, Bogusław. „Śląskie myślenie o języku? (Odpowiedź Tomaszowi Kamuselli)”. Przegląd Zachodni 2 (2003): 219–233.
29.Wyderka, Bogusław. „O normalizacji języka śląskiego”. W: Śląsko godka. Materiały z konferencji „Śląsko godka – jeszcze gwara czy już język” z 30 czerwca 2008 roku, red. Jolanta Tambor, 31–38. Katowice: Wydawnictwo Gnome, 2008.
30.Wyderka, Bogusław. „Gdy dialekt staje się językiem”. Rozprawy Komisji Językowej ŁTN 55 (2010): 285–292.
31.Hochland zwyciężył w konkursie Kreatura. Dostęp 11.09.2022. https://poradnikhandlowca.com.pl/artykuly/hochland-zwyciezyl-w-konkursie-kreatura-2017.
32.Specyfika rodziny w województwie śląskim. Dostęp 13.09.2022. https://edus.ibrbs.pl/specyfika-rodzinyw-wojewodztwie-slaskim-tradycja-i-wspolczesnosc.