Analiza i Egzystencja


ISSN: 1734-9923     eISSN: 2300-7621    OAI    DOI: 10.18276/aie.2025.69-05
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / 69 (2025)
Epistemologia historyczna jako podstawa metodologiczna dla krytycznej historiografii psychologii – Krystyny Zamiary badania dynamiki pojęć i programów psychologicznych.

Autorzy: Jan Kornaj ORCID
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Andrzej Pankalla ORCID
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Słowa kluczowe: epistemologia historyczna historiografia psychologia metodologia Polska XX wiek
Data publikacji całości:2025
Liczba stron:26 (91-116)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Celem artykułu jest przedstawienie zastosowania przez Krystynę Zamiarę metodologii epistemologii historycznej, wprowadzonej przez Jerzego Kmitę, do historii psychologii. Zarówno Zamiara, jak i Kmita należeli do Poznańskiej Szkoły Metodologicznej, która zaczęła kształtować się w latach 60. XX wieku, a rozwinęła się w latach 70. XX wieku na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Epistemologia historyczna jest metodologią badania procesu rozwoju nauki, opartą na materializmie dialektycznym Marksa. Zakłada, że nauka jest praktyką społeczną, której rozwój wyznaczają procesy społeczne, historyczne oraz założenia ontologiczne i epistemologiczne społeczności naukowych. Krystyna Zamiara zastosowała epistemologię historyczną do badania ukrytych założeń determinujących rozwój programów psychologicznych. Analizowała także rozwój i wykorzystanie pojęcia paralelizmu psychologicznego oraz konsekwencje przyjęcia lub odrzucenia paralelizmu dla współczesnej psychologii.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Brock, A. C. (2017). The new history of psychology: Some (different) answers to Lovett’s five questions. History of Psychology, 20(2), 195.
2.Danziger, K. (1980). The history of introspection reconsidered. Journal of the History of the Behavioral Sciences, 16(3), 241-262.
3.Danziger, K. (1994). Does the history of psychology have a future? Theory & Psychology, 4(4), 467-484.
4.Danziger, K. (2013). Psychology and its history. Theory & Psychology, 23(6), 829-839.
5.de Freitas Araujo, S. (2017). Toward a philosophical history of psychology: An alternative path for the future. Theory & Psychology, 27(1), 87-107.
6.Furumoto, L. (1989). The new history of psychology. W: I. S. Cohen (red.), The G. Stanley Hall lecture series (strony 9–34). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/10090-001
7.Giedymin, J. (1974). Problemy. Założenia. Rozstrzygnięcia. Studia nad logicznymi podstawami nauk społecznych. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
8.Giedymin, J., Kmita, J. (1966). Wykłady z logiki formalnej, teorii komunikacji i metodologii nauk.
9.Gołowska, I. (2003). Naturalizm-antynaturalizm jako spór o charakterze metodologicznym. Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny, 65(1), 5-12.
10.Grad, J. (2021a). Jerzy Kmita (1931-2012) – wspomnienie. Nauka, (2), 177-188.
11.Grad, J. (2012b). Profesor Krystyna Zamiara (1940-2012)-metodolog, filozof nauki, kulturoznawca. Człowiek i Społeczeństwo, (33), 217-229.
12.Harris, B. (1980). Ceremonial versus critical history of psychology. American Psychologist, 35(2), 218–219. https://doi.org/10.1037/0003-066X.35.2.218
13.Kmita, J. (1971). Z metodologicznych problemów interpretacji humanistycznej. Warszawa: PWN.
14.Kmita, J. (1976). Szkice z teorii poznania naukowego. Warszawa: PWN.
15.Kmita, J. (1980). Z problemów epistemologii historycznej. Warszawa: PWN.
16.Kmita, J., Nowak, L. (1968). Studia nad metodologicznymi podstawami humanistyki. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
17.Lovett, B. J. (2006). The new history of psychology: A review and critique. History of psychology, 9(1), 17.
18.Lovett, B. J. (2017). For balance in the historiography of psychology: Reply to Brock (2017). History of Psychology, 20(2), 218–224. https://doi.org/10.1037/hop0000053
19.Musiał, G. (2016). Poznańska Szkoła Metodologiczna – jej rozwój i znaczenie. Przegląd Filozoficzny, 25(2), 553-563.
20.Nowak, L. (1971). U podstaw Marksowskiej metodologii nauk. Warszawa: PWN.
21.Nowak, L. (1972). Model ekonomiczny. Studium z metodologii ekonomii politycznej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne.
22.Nowak, L. (1974a). U podstaw marksistowskiej aksjologii. Warszawa: PWN.
23.Nowak, L. (1974b). Zasady marksistowskiej filozofii nauki. Próba systematycznej rekonstrukcji. Warszawa: PWN.
24.Nowak, L. (1977a). U podstaw dialektyki Marksowskiej. Próba interpretacji kategorialnej. Warszawa: PWN.
25.Nowak, L. (1977b). Wstęp do idealizacyjnej teorii nauki. Warszawa: PWN.
26.Pankalla, A. i Kilian, A. (2018a). Prolegomenon to the thought style of the New History of Psychology. Studia Psychologica: Theoria et Praxis, 5-14.
27.Pankalla, A. i Kilian, A. (2018b). Re-wizja i re-autoryzacja psychologii. Ekspedycja na peryferie – od myśli krytycznej ku psychologii realnej. Czasopismo Psychologiczne, 24, 21-35.
28.Solarska, M., Bugajewski, M. (2017). Historia historiografii jako historia prawdy. Dwugłos o podstawach teoretycznych historii historiografii Jerzego Topolskiego. Historia@ Teoria, 1(3), 123-130.
29.Stobiecki, R. (2021). Historia historiografii Jerzego Topolskiego. Historyka studia metodologiczne, 51, 395-409.
30.Topolski, J. (1968). Metodologia historii. Warszawa: PWN.
31.Topolski, J. (1977). Marksizm i historia. Warszawa: PIW.
32.Topolski, J. (1978). Rozumienie historii. Warszawa: PIW.
33.Topolski, J. (1982). Prawda i model w historiografii. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie.
34.Topolski, J. (1983). Teoria wiedzy historycznej. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
35.Topolski, J. (red.) (1970). Założenia metodologiczne „Kapitału” K. Marksa. Warszawa: KiW.
36.Topolski, J., Malewski, A. (1960). Studia z metodologii historii. Warszawa: PWN.
37.van Rappard, J. H. (1997). History of psychology turned inside (r) out: A comment on Danziger. Theory & Psychology, 7(1), 101-105.
38.Watrin, J. P. (2017). The “new history of psychology” and the uses and abuses of dichotomies. Theory & Psychology, 27(1), 69-86.
39.Wrzosek, W. (2013). Jerzego Topolskiego projekt metodologii historii. Studia Metodologiczne, 31, 15-23.
40.Zamiara, K. (1995). Dynamika pojęć i programów psychologicznych. Poznań, Szczecin: Fundacja im. Kazimierza Ajdukiewicza na rzecz Rozwoju Nauk Filozoficznych.
41.Zamiara, K. (1997). Dylemat: filozofia nauki czy historia nauki - w ujęciu kulturoznawczym. Nowa Krytyka, 8, 51-66.
42.Zamiara, K. (1998). Między filozofią nauki a historią nauki. Współczesne kontrowersje. Przegląd Filozoficzny, 7(2), 79-85.
43.Zamiara, K. (2010). U początków poznańskiej szkoły metodologicznej. W: T. Buksiński (red.), Filozofia na uniwersytecie w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia (strony 283-308). Poznań: Wydawnictwo Naukowe Instytutu Psychologii UAM.