Przeszłość Demograficzna Polski

Poland's Demographic Past


ISSN: 0079-7189    OAI    DOI: 10.18276/pdp.2015.2.37-05
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  CEEOL  ERIH PLUS  DOAJ

Issue archive / 37, 2015, nr 2
Mobilność i migracje chłopów do miast polskich doby preindustrialnej. Z badań nad mikroregionem krakowskim
(Mobility and Migrations of Peasants to Polish Towns in the Pre-Industrial Era. The Cracow Micro-Region)

Authors: Mateusz Wyżga
Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Wydział Humanistyczny
Keywords: peasants mobility town migration networks
Data publikacji całości:2015
Page range:34 (95-128)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstract

The migrations of peasants to Polish towns, which are considered inside migrations, in the pre-industrial era were intensive and similar to the ones in the countries of Western Europe. The sources prove the existence of permanent multi-generational migration networks that ensured a better start of a new life in towns for peasants, and an input of reliable workforce for towns. The migration processes slowed down in the 18th century, which was the result of the intensification of secondary serfdom, closing of villages, an economic decline of Polish towns at the expense of the gentry and an overall economic depression. All that is clearly visible in Cracow, where all the municipal registers and a significant part of birth and death certificates have survived. It turns out that towns influenced the increase of peasant territorial and spatial mobility, generated an increase of peasants’ enterprise, helped them to differentiate towards activities not related to agriculture, and weakened the feudal relations.
Download file

Article file

Bibliography

1.Adam Vetulani, Księgi sądowe wiejskie klucza łąckiego, t. 1, Wrocław 1962.
2.Andrzej Woźniak, Małżeństwa chłopskie w XVIII-wiecznej wsi pańszczyźnianej, „Etnografia Polska” 22, 1978, z. 1, tenże, 1979, z. 1.
3.Andrzej Wyczański, Polska – Rzeczą Pospolitą szlachecką, Warszawa 1991.
4.Andrzej Wyczański, Subcultures in Towns of Early Modern Europe, [w:] Society and Culture. Poland in Europe. Studies in Social and Cultural History, red. Maria Bogucka, Warszawa 1995.
5.Aniela Falniowska-Gradowska, Mieszkańcy doliny Prądnika w XVIII wieku, „Społeczeństwo Staropolskie” 1, 1976.
6.Aniela Falniowska-Gradowska, Prochownie w Dolinie Prądnika w XVIII i w pierwszej połowie XIX w., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 23, 1975, nr 1.
7.Aniela Falniowska-Gradowska, Ze studiów nad wsią Ziemi Krakowskiej. Wiejskie ośrodki przemysłowe we wsiach otaczających Kraków w XVIII wieku, „Lud” 61, 1977.
8.Aniela Falniowska-Gradowska, Zdzisław Noga, Jan Sroczyński (1614–1696) mieszczanin krakowski i dzieje jego fundacji, „Rocznik Krakowski” 67, 2001.
9.Anne Winter, Lambrecht Thijs, Migration, Poor Relief and Local Autonomy: Settlement Policies in England and the Southern Low Countries in the Eighteenth Centuryt, „Past and Present” 218, 2013.
10.Bert de Munck, Introduction, [w:] Gated Communities? Regulating Migration in Early Modern Cities, red. Bert De Munck, Anna Winter, Farnham 2012.
11.Cezary Kuklo, Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
12.Cezary Kuklo, Główne kierunki migracji na ziemiach polskich do końca XVIII wieku, [w:] Migracje: dzieje, typologia, definicje, red. Antoni Furdal, Włodzimierz Wysoczański, Wrocław 2006.
13.Cezary Kuklo, Rodzina chłopska w dawnej Polsce w świetle historiografii powojennej, [w:] Z zagadnień prawa rolnego, cywilnego i samorządu terytorialnego. Księga Jubileuszowa profesora Stanisława Prutisa, red. Jerzy Bieluk, Adam Doliwa, Agnieszka Malarewicz-Jakubów, Teresa Mróz, Białystok 2012.
14.Cezary Kuklo, Rodzina w osiemnastowiecznej Warszawie, Białystok 1991.
15.Daniela Szymańska, Urbanizacja na świecie. Warszawa 2007, dostęp: 14.10.2015, http://wiadomosci.onet.pl/tablica/sloiki-w-warszawie-,1668,949794,114520846,watek.html.
16.Dariusz Stola, Kraj bez wyjścia? Migracje z Polski 1949–1989, Warszawa 2010.
17.Dirk Hoerder, Cultures in Contact: World Migrations in the Second Millenium, London 2012.
18.Eleonora Canepari, Who Is Not Welcome? Reception and Rejection of Migrants in Early Modern Italian Cities, [w:] Gated Communities?: Regulating Migration in Early Modern Cities, red. Bert de Munck, Anne Winter, London, New York 2013.
19.Ewa Jaźwińska, Wojciech Łukowski, Marek Okólski, Przyczyny i konsekwencje emigracji z Polski: wstępne wyniki badań w czterech regionach za pomocą podejścia etnosondażowego, Prace Migracyjne nr 7, Warszawa 1997.
20.Fernand Braudel, Historia i trwanie, przeł. B. Geremek, przedm. Bronisław Geremek, Witold Kula, Warszawa 1971.
21.Franciszek Ksawery Piekosiński, Prawa, przywileje i statuta miasta Krakowa (1507–1795), t. 2 (1587–1696), 1885, z. 3, nr 1858.
22.Franciszek Leśniak, W okresie Polski szlacheckiej, [w:] Proszowice. Zarys dziejów do 1939 roku, red. Feliks Kiryk, Kraków 2000.
23.Grzegorz Jawor, Ludność chłopska i społeczności wiejskie w województwie lubelskim w późnym średniowieczu (schyłek XIV–początek XVI wieku), Lublin 1991.
24.Grzegorz Jawor, Służba najemna w gospodarstwach chłopskich w Polsce w późnym średniowieczu (na przykładzie ziemi lubelskiej), „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historica” 3, 2004, 21.
25.Henryk Samsonowicz, Przeszłość Mazowsza widziana przez pryzmat zasobów archiwów parafialnych, [w:] Piśmienność pragmatyczna – edytorstwo źródeł historycznych – archiwistyka, red. Roman Czaja, Krzysztof Kopiński, Toruń 2015.
26.Henryk Samsonowicz, Rzemiosło wiejskie w Polsce XIV–XVI w., Warszawa 1954.
27.Jacek Kochanowicz, rec., Markus Cerman, Villagers and Lords in Eastern Europe, 1300–1800, Houndmills (Basingstoke)–New York 2012, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 73, 2013.
28.Jakub Kazimierz Haur, Oekonomika ziemiańska generalna, Kraków 1675.
29.Jan Baszanowski, Przemiany demograficzne w Gdańsku w latach 1601–1846, Gdańsk 1995.
30.Jan de Vries, How did pre-industrial labour markets function?, [w:] Labour Market Evolution. The economic history of market integration, wage flexibility and the employment relation, red. George Grantham, Marry MacKinnon, Londyn–Nowy Jork 1994.
31.Jan Kracik, Ludzie z przedmieścia historii: Kleparzanie czasów staropolskich, Kraków 1993.
32.Jan Kracik, Michał Rożek, Hultaje, złoczyńcy, wszetecznice w dawnym Krakowie, Kraków 1986.
33.Jan Marian Małecki, Miasto i jego ludność [XVIII w.], [w:] Dzieje Krakowa, t. 2: Kraków w wiekach XVI–XVIII, red. Janina Bieniarzówna, Jan Marian Małecki, Józef Mitkowski, Kraków 1994.
34.Jan Marian Małecki, Studia nad rynkiem regionalnym Krakowa w XVI wiek, Warszawa 1963.
35.Jan Ptaśnik, Miasta i mieszczaństwo w dawnej Polsce, Warszawa 1949.
36.Jan Szpak, Inwentaryzacja metryk parafialnych Krakowa z XVI–XIX w. oraz ksiąg stanu cywilnego z pierwszej połowy XIX w. (Uwagi wstępne – S. Hoszowski), „Studia Historyczne” 16, 1973, nr 1.
37.Janina Bieniarzówna, Chłopi w rzemiośle krakowskim w XVII w., „Przegląd Historyczny” XLII, 1956, z. 3.
38.Janina Bieniarzówna, Mieszczaństwo krakowskie XVII w: z badań nad strukturą społeczną miasta, Kraków 1969.
39.Janina Bieniarzówna, O chłopskie prawa: szkice z dziejów wsi małopolskiej, Kraków 1954.
40.Jerzy Wojtowicz, Miasto europejskie w epoce Oświecenia i Rewolucji Francuskiej, Warszawa 1972.
41.John Patten, Rural-Urban migration in Pre-Industrial England, „School of Geography Research Paper” 6, 1973.
42.Journal of Migration History, dostęp: 3.06.2015, www.brill.com/products/journal/journal-migration-history.
43.Józef Grülich, Migrace městského a vesnického obyvatelstva – Farnost České Budějovice 1750–1824, České Budějovice 2013.
44.Józefa Rafacza, Ustrój wsi samorządnej małopolskiej w XVIII wieku, Lublin 1922.
45.Kamila Follprecht, „Szlacheccy właściciele kamienic Rynku krakowskiego od XVI do XVIII wieku, „Documenta Pragensia” 28, 2009.
46.Karyna Wierzbicka-Michalska, Małżeństwa wśród chłopów w drugiej poł. XVIII w., „Kultura i Społeczeństwo” 3, 1959, nr 1.
47.Kazimierz Mik, Ruch naturalny i rozwój Krakowa w drugiej połowie XVIII w., „Przeszłość Demograficzna Polski” 2, 1969.
48.Keith D. M., Snell, Parish and Belonging: Identity and Welfare in England and Wales, 1700–1950, Cambridge 2006.
49.Klaus Schwarz, Bäuerliche “cives” in Brandenburg und benachbarten Territorien, „Blätter für Deutsche Landesgeschichte” 94, 1963.
50.Konrad Wnęk, Socjotopografia rodzin Krakowa w końcu XVIII wieku, [w:] Rodzina, gospodarstwo domowe i pokrewieństwo na ziemiach polskich w perspektywie historycznej – ciągłość czy zmiana?, red. Cezary Kuklo, Warszawa 2011.
51.Krystyna Zienkowska, Obywatelstwo miejskie Starej Warszawy przed Sejmem Czteroletnim (przyjęcia do prawa miejskiego w latach 1745–1788), [w:] Społeczeństwo polskie XVIII i XIX wieku. Studia o uwarstwieniu i ruchliwości społecznej, red. Witold Kula, Janina Leskiewiczowa, Warszawa 1970.
52.Krzysztof Mikulski, Pułapka niemożności. Społeczeństwo nowożytnego miasta wobec procesów modernizacyjnych (na przykładzie Torunia w XVII i XVIII wieku), Toruń 2004.
53.Krzysztof Zamorski, Rozwój demograficzny Krakowa w ciągu wieków, [w:] Kraków. Nowe studia nad rozwojem miasta, red. Jerzy Wyrozumski, Kraków 2007.
54.Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1507–1572. Libri iuris civilis Cracoviensis, red. Aniela Kiełbicka, Zbigniew Wojas, Kraków 1993.
55.Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1573–1611. Libri iuris civilis Cracoviensis 1507–1572, red. Aniela Kiełbicka, Zbigniew Wojas, Fontes Cracovienses 2, Kraków 1994.
56.Marcin Kamler, Migracje ludności do dużych miast w Koronie w XVI–XVII wieku w świetle materiałów sądów kryminalnych, [w:] Miasto, region, społeczeństwo. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Wyrobiszowi w sześćdziesiątą rocznicę Jego urodzin, red. Ewa Dubas-Urwanowicz, Jerzy Urwanowicz, Białystok 1992.
57.Marek Okólski, Agnieszka Fihel, Demografia. Współczesne zjawiska i teorie, Warszawa 2012.
58.Maria Bogucka, Henryk Samsonowicz, Dzieje miast i mieszczaństwa w Polsce przedrozbiorowej, Wrocław 1986.
59.Maria Bogucka, Migracje bałtyckie a Gdańsk u progu ery nowożytnej (XVI–XVIII w.), „Zapiski Historyczne” 52, 1987, z. 1.
60.Maria Skoczek, Migracje jako czynnik rozwoju wielkich miast, [w:] Migracje i wielkie metropolie. Migracje i społeczeństwo, t. 15, red. Jan E. Zamojski, Warszawa 2012.
61.Mariusz Kulczykowski, Mirosław Frančić, Kraków jako ośrodek towarowy Małopolski zachodniej w drugiej połowie XVIII wieku. Kraków produkujący i konsumujący, Warszawa 1963.
62.Martin Dribe, Svensson Patrick, Social Mobility in Nineteenth Century Rural Sweden. A Micro Level Analysis, „Scandinavian Economic History Review” 56, 2008, issue 2.
63.Mateusz Wyżga, Archiwa parafialne w badaniach nad historią lokalną, „Małopolska. Regiony – Regionalizmy – Małe ojczyzny” 15, 2013.
64.Mateusz Wyżga, Rodzina chłopska w parafii Raciborowice pod Krakowem w XVII–XVIII wieku, „Społeczeństwo Staropolskie. Seria nowa” 3, 2011.
65.Mieczysław Kędelski, Rozwój demograficzny Poznania w XVIII i na początku XIX wieku, Poznań 1992.
66.Mirosław Frančić, Ludzie luźni w osiemnastowiecznym Krakowie, Warszawa 1967.
67.Oskar Kolberg, Krakowskie [w:] Dzieła wszystkie, t. V–VIII, red. Oskar Kolberg, Kraków 1962–1963.
68.Oskar Kolberg, Krakowskie, Suplement, cz. I, II, III, Poznań 2005.
69.Patterns of Migration in Central Europe, red. Wallace Claire, Stolar Dariusz, New York 2001.
70.Paweł Kaczmarczyk, Mobilność i migracje w dobie transformacji, wyzwania metodologiczne, Warszawa 2011.
71.Peter Laslett, Family, kinship and collectivity as systems of support in pre-industrial Europe: a consideration of the ‘nuclear-hardship’ hypothesis, „Continuity and Change” 3, 1988, issue 3.
72.Peter Stufford, The comparative mobility and immobility of Lollard descendants in early modern England, [w:] The World of Rural Dissenters, 1520–1725, red. Margareth Spufford, Cambridge 2012.
73.Piotr Guzowski, Krzysztof Boroda, Zamiast wstępu, [w:] Rynki lokalne i regionalne w XV–XVIII wieku, red. Piotr Guzowski, Krzysztof Boroda, 7, Białystok–Kraków 2013.
74.Poczet sołtysów, wójtów, burmistrzów i prezydentów miasta Krakowa (1228–2010), red. Bogdan Kasprzyk, Kraków 2010.
75.Radosław Poniat, Służba domowa w miastach na ziemiach polskich od połowy XVIII do końca XIX wieku, Warszawa 2014.
76.Radosław Poniat, Ubodzy, luźni i biedni: mieszkań- cy Krakowa w świetle spisów ludności z końca XVIII wieku, [w:] Bieda w Polsce, red. Grzegorz Miernik, Kielce 2012.
77.Radosław Poniat, Wiek opuszczania rodzinnego gospodarstwa domowego w dobie stanisławowskiej w świetle zeznań sądowych, „Przeszłość Demograficzna Polski” 35, 2014.
78.Robert Dąbrowski, „Ocena stopnia wewnątrzgrupowego spokrewnienia ludności z mikroregionu Ostrowa Lednickiego w XIX i początkach XX wieku – analiza izonomii”, „Studia Lednickie” 7, 2002.
79.Robert Woods, Urban-Rural Mortality Differentials: An Unresolved Debate, „Population and Development Review” 29, 2003, issue 1.
80.Roger Finlay, „Natural Decrease in Early Modern Cities”. „Past and Present” 92, 1981.
81.Ryszard Kantor, Krakowiacy, Kraków 1988.
82.Stanisław Borowski, Procesy demograficzne w mikroregionie Czacz w latach 1598–197, „Przeszłość Demograficzna Polski ” 9, 1976.
83.Stanisław Gierszewski, Migracja chłopów i szlachty do miast Pomorza Gdańskiego od połowy XVI do połowy XVII w., „Zapiski Historyczne” 32, 1967, z. 3.
84.Stanisław Gierszewski, Obywatele miast Polski przedrozbiorowej, Warszawa 1973.
85.Stanisław Grodziski, Ludzie luźni. Studium z historii państwa i prawa polskiego. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellon´skiego., Rozprawy i Studia, t. 30, Kraków 1961.
86.Steve Hindle, On the Parish? The Micro-Politics of Poor Relief in Rural England c. 1550–1750, Oxford 2004.
87.“Suburbia” in the Medieval and Early Modern Town, dostęp: 12.11.2015, https://eauh2016.net/programme/sessions.
88.Teresa Zielińska, Szlacheccy właściciele nieruchomości w miastach XVIII w., Warszawa 1987.
89.Testamenty chłopów polskich od drugiej połowy XVI do XVIII wieku, red. Janusz Łosowski, Lublin 2015.
90.Tomasz Jaworski, Miejsce i rola migracji ludnościowych w badaniach historycznych, [w:] Migracje: dzieje, typologia, definicje, red. Antoni Furdal, Włodzimierz Wysoczański, Wrocław 2006.
91.Tomasz Opas, O kierunkach awansu społecznego chłopów z dóbr prywatnych w XVIII w., [w:] Społeczeństwo Królestwa Polskiego. Studia o uwarstwieniu i ruchliwości społecznej, t. 6, red. Janina Leskiewiczowa, Warszawa 1974.
92.Tomasz Wiślicz, Katalog małopolskich ksiąg sądowych wiejskich XV–XVIII w., Warszawa 2007.
93.Tomasz Wiślicz, Upodobanie. Małżeństwo i związki nieformalne na wsi polskiej XVII–XVIII wieku. Wyobrażenia społeczne i jednostkowe doświadczenia, Wrocław 2012.
94.Walaszek Adam, Migracje Europejczyków: 1650–1914, Kraków 2007.
95.Walaszek Adam, Migracje w Europie przedprzemysłowej: 1650–1750, „Przegląd Polonijny” 30, 2004, z. 2.
96.Walaszek Adam, Migracje w historii Europy – kilka uwag niekoniecznie nowych, „Przegląd Polonijny” 29, 2003, z. 3.
97.Walerian Nekanda Trepka, Liber generationis plebeanorum (Liber chamorum), oprac. Rafał Leszczyński, Wrocław 1995.
98.Witold Kula, Problemy i metody historii gospodarczej, Warszawa 1963.
99.Witold Kula, Teoria ekonomiczna ustroju feudalnego, Warszawa 1983.
100.Włodzimierz Zgliński, Kształtowanie się strefy żywicielskiej aglomeracji warszawskiej. Prace Geograficzne 64, Wrocław 1994.
101.Współczesne polskie migracje. Strategie – skutki społeczne – reakcja państwa, red. Magdalena Lesińska, Marek Okólski, Warszawa 2013.
102.Zdzisław Noga, Osadnictwo i stosunki własnościowe w XVI–XVIII wieku, [w:] Osadnictwo i krajobraz od schyłku średniowiecza po współczesność. Natura i kultura w krajobrazie Jury, t. 5, red. Zdzisław Noga, Kraków 1997.
103.Zofia Turska, Z rontem marszałkowskim przez Warszawę. Zeznania oskarżonych z lat 1787–1794, Warszawa 1961.
104.Zygmunt Szultka, Rola i znaczenie społeczno-ekonomiczne ludności napływowej Torunia w świetle ksiąg przyjęć do prawa miejskiego z lat 1703–1793, „Zapiski Historyczne” 37, 1972.