Przegląd Zachodniopomorski

ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2021.36-04
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / t. 36 (65) 2021
Relacje podróżnicze z końca XVI i XVII wieku jako pierwsze opisy architektury i sztuki Szczecina

Autorzy: Barbara Maria Ochendowska-Grzelak ORCID
Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historyczny
Słowa kluczowe: Relacje podróżnicze Szczecin Księstwo Pomorskie architektura i sztuka Szczecina
Data publikacji całości:2021
Liczba stron:36 (95-130)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Celem artykułu jest analiza relacji podróżników przejeżdżających przez Szczecin w okresie od końca XVI do końca XVII wieku, pod kątem zawartych w nich opisów obiektów architektury i sztuki. Omówione zostały fragmenty dwunastu diariuszy podróżników pochodzących z Niemiec, Polski, Włoch i Anglii. Relacje te są różnorodne, ale mają też elementy wspólne. Większość peregrynatów przedstawiła Szczecin jako bogate i malowniczo położone, portowe miasto. Większość opisała dominantę w zabudowie miasta, którą stanowił renesansowy zamek książęcy. Jego opisy pochodzą z czasów, kiedy był on rezydencją dynastii Gryfitów, oraz z tych kiedy dynastia wygasła i miasto znajdowało się kolejno w rękach Szwedów i Brandenburczyków. Z siedmiu gotyckich, szczecińskich kościołów najczęściej odwiedzano dwa najważniejsze, centralnie położone: św. Jakuba i mariacki. Podobały się one i często podkreślano wyróżniającą je wielkość. Mimo, że nie było w mieście, może poza kamienicami mieszczańskimi, przykładów „współczesnej” XVII wiecznej architektury barokowej, postrzegano Szczecin jako „pięknie pobudowany”. Po wzniesieniu w początkach XVII wieku przez Szwedów nowych umocnień obronnych, podróżnicy określali stolicę Pomorza jako „dobrze chronioną”. Podróżnicy mniej uwagi poświęcali ruchomym dziełom sztuki. Wśród omówionych relacji wyróżniającą się jest relacja Filipa Hainhofera, który był gościem księcia Filipa II i stąd przebywał w mieście najdłużej. Jako marszand książęcy, wykazywał wrażliwość na piękno przedmiotu co można wytłumaczyć jego profesją, ale też indywidualna wrażliwośćią. Jednak większość peregrynatów prezentowała w przypadku dzieł sztuki „kulturę ciekawości”. Artefakty postrzegano jako osobliwości i ciekawostki, nie formułowano zbyt często sądów estetycznych. Przykładem tego może być „popularność” epitafium małżonków Eckstedt ze szczecińskiego kościoła św. Jakuba, najczęściej wymienianego w dziennikach, nie ze względu na kunszt wykonania, ale ze względu na anegdotę z nim związaną.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Źródła. Relacje podróżnicze,
2.Conrad Jacobs Hildebrandt’s Dreifache Schwedische Gesandschaftsreise nach Siebenbürgen, der Ukraine und Constantinopel (1656–1658). Mit Unterstützung des Kungl. Samfund för utgivande av handskrifter rörande Skandinaviens historia zu Stockholm nach der Stettiner Handschrift herausgegeben und erläutert von Franz Babinger, Wydał i skomentował Franz Babinger, Leiden, 1937.
3.Bohlen-Bohlendorff von, Julius, Freiherrn, „Bericht des M. Johann Rhenan, Pfarrherrn und fürstlichen Salzgrauen zu Soeden bei von, Allendorff in Hessen über seine Reisen durch Vor-Pommern und Rügen im J[ahr] 1584. Mitgetheilt von Julius Freiherrn von Bohlen-Bohlendorff“, Pommersches Jahrbuch für Geschichts- und Alterthumsforschung sowie für Statistik und wissenschaftliche Besprechung der sozialen Fragen etc., 1868 (wyd. 1869), 2: 57–73.
4.Das Reisejournal des Ulrich von Werdum (1670–1677). Kritische Edition eines Reiseberichtes, Edycja krytyczna Silke Cramer, Frankfurt am Main – Bern – New York – Paris 1990.
5.Die Reisen des Samuel Kiechel 1585–1589. Übersetzt und bearbeitet von Hartmut Prottung, Tłumaczenie i opracowanie Hartmut Prottung. München, 1987.
6.Die Reisen des Samuel Kiechel. Aus drei Handschriften herausgegeben von Dr. K. D. Haszler, Opracował Konrad Dietrich Haßler „Bibliothek des Litterarischen Vereins in Stuttgart”, LXXXVI, Stuttgart 1866.
7.Friedeborn, Paul. Historische Beschreibung der Stadt Alten Stettin in Pommern, sampt einen Memorial und Auszüge etlicher denkwürdigen Geschichten, handlungen und Vertragen, welche sich von Zeit angenommenen Christenthumbs, innerhalb fünf hundert Jahren, daselbst begeben, und etwas nützlich zu wissen, Alten Stettin II, 1613.
8.Giacomo Fantuzzi. Diariusz podróży po Europie (1652). Z rękopisu przełożył, wstępem i przypisami opatrzył Wojciech Tygielski. Warszawa 1990.
9.Kohfeldt, Gustav, „Eine akademische Ferienreise von Rostock bis Königsberg im Jahre 1694“. Baltische Studien N.F., Bd. 9, (1905): 1–54.
10.Reinhold, Gerhard. „Fahrten und Reisen in Pommern. Funde aus mancherlei älteren Büchern“. III. Stettin, Das Bollwerk, (1938), 9: 294-296.
11.Stanisława Oświęcima dyaryusz 1643–1651. Wydał dr W. Czermak, Kraków 1907 (Scriptores rerum polonicarum. Tomus XIX; Wydawnictwa Komisyi Historycznej Akademii Umiejętności w Krakowie, Nr 63).
12.Bülow von, Gottfried Johannes Gottlob, „Wanderungen eines fahrendes Schülers durch Pommern und Mecklenburg”. Baltische Studien, (1880), z. 30: 57–100.
13.Außführliche Relation über Philippi Hainhofers, Burgers zu Augspurg vnd Fürstl. Pommerischen Raths von hauß auß, volbrachter Rayß nach Stetin Pomern Anno 1617 vom 3. Aug[ust] bis 2. November. rękopis dostępny w wersji cyfrowej na stronie internetowej Biblioteki Księcia Augusta w Wolfenbüttel: http://diglib.hab.de/?db=mss&list=ms&id=23-2-aug-2f;
14.Woysznarowicz, Kazimierz Jan. Diariusz podróży ks. Ostrogskiego (Zasławskiego), rękopis Biblioteka Narodowa sygn. 847.
15.Opracowania
16.Behn, Artur. „Grablegen der Greifenherzöge”, W: Die Herzöge von Pommern. Zeugnisse der Herrschaft des Greifenhauses, Wien–Köln–Weimar: Böhlau Verlag 2012.
17.Białecki, Tadeusz, Historia Szczecina. Zarys dziejów miasta od czasów najdawniejszych do 1980 r., Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1982.
18.Fey, Carola, „Inventare“, W: Höfe und Residenzen im spätmittelalterlichen Reich. Hof und Schrift, hrsg. von Werner Paravicini, bearb. von Jan Hirschbiegel und Jörg Wettlaufer (Residenzenforschung 15.III), Ostfildern 2007.
19.Fichard, J. C., „Johann David Wundererers Reisen. II Reise nach Moskau und Schweden 1590“, Frankfurtisches Archiv für ältere deutsche Literatur und Geschichte, 2, (1812).
20.Fredrich, Carl, „Aus Stettin und Umgebung im 17. Jahrhundert“, Monatsblätter, 43, (1929), s. 82–85.
21.Fredrich, Carl, „Die ehemalige Nikolaikirche in Stettin“, Baltische Studien, N.F. 24/25, (1922):65-98.
22.Fredrich, Carl, Die Kapellen und Altäre von St. Jakobi in Stettin, Stettin 1923.
23.Fredrich, Carl, Aus Stettin und Umgebung, Monatsblätter Bd. 43 (1929).
24.Fünfte Versammlung am 15. Februar 1908. Herr Professor Dr. Wehrmann: Pommersches aus älteren Reisebeschreibungen, „Monatsblätter”, 22, (1908), 4: 58-60.
25.Gruszka Jan, „Książę pomorski Ulryk I w świetle dziennika podróży Filipa Hainhofera z 1617 roku”, Przegląd Zachodniopomorski, (2019), z. 2: 37-52.
26.Heyden Helmut. Die Kirchen Stettins und ihre Geschichte: Stettin 1936.
27.Kochanowska, Janina, „Wystrój podszczecińskiej rezydencji Barnima XI. Chwała rodu Gryfitów zobrazowana w sztuce”, W: Sztuka i historia. (materiały z sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Kraków 1988), 225-238. Warszawa 1992
28.Kobielus, Stanisław., Niebiańska Jerozolima. Od sacrum miejsca do sacrum modelu, Warszawa 1989.
29.Krzymuska-Fafius, Zofia, Glińska, Maria, Radacki, Zbigniew, „Mecenat książąt zachodniopomorskich w XVI i XVII w.”. Funkcja dzieła sztuki. (materiały z sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Szczecin 1970), Warszawa 1972.
30.Lessing, Julius, Brüning Adolf, Der Pommersche Kunstschrank, Berlin 1905.
31.Levi Peter, Wielkie kultury świata. Grecja, Warszawa 1996.
32.M. Glińska, „Rzeźbiarze na zamku szczecińskim w okresie renesansowego mecenatu Gryfitów”, W: Zamek książęcy w Szczecinie, 185-195. Szczecin: Glob, 1992.
33.Mączak, Antoni, Odkrywanie Europy. Podróże w czasach renesansu i baroku, Gdańsk 1998.
34.Metafora świata. Filip II jako władca i kolekcjoner (Philipp II., eine Metapher für die Welt), red. Renata Zdero, Szczecin, Zamek Książąt Pomorskich, 2015.
35.Mueller, Julius, „Neue Beiträge zur Geschichte der Kunst und ihrer Denkmäler in Pommern. III. Die um 1617 im Besitz des Stettinischen Fürstenhauses befindlich gewesenen Kunstgegenstände und Merkwürdigkeiten”. Baltische Studien 28 (1878), 1/5: 39-62.
36.Mundt, Barbra, Der Pommersche Kunstschrank des Augsburger Unternehmers Philipp Hainhofer für den gelehrten Herzog Philipp II. von Pommern, München 2009.
37.Paszkiewicz Piotr, Zadrożny Tadeusz, red. Jerozolima w kulturze europejskiej, Warszawa 1997.
38.Piskorski, Jan Maria, Wachowiak, Bogdan, Włodarczyk, Edward. Szczecin. Zarys historii, Poznań 1993.
39.Pomian, Krzysztof. Zbieracze i osobliwości. Paryż – Wenecja XVI–XVIII wiek, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1996.
40.Rée P. J., hasło Schwarz, Christoph, „ADB”, 33, (1891).
41.Rott, Dariusz. Staropolskie chorografie, Katowice 1995.
42.Rymar, Edward. Rodowód książąt Pomorskich, Szczecin 1995, t. II.
43.Samsonowicz, Henryk. Późne średniowiecze miast nadbałtyckich. Studia nad dziejami Hanzy nad Bałtykiem w XIV‒XV w., Warszawa 1968
44.Schmidt R., „Wilhelm Engelke’s „Memorabilia” der Stadt Stargard (1657–1675)”, Monatsblätter, 13 (1899), 2, 17-25.
45.Scipio K. „Die Entstehung des Hochaltars in der St. Jakobikirche in Stettin“, Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde. 16 (1902), 2: 17–24.
46.Stubenrauch, Adolf. Führer durch die St. Jakobi-Kirche in Stettin, Stettin 1902.
47.Tatarkiewicz, Władysław. Historia estetyki, t. I. Warszawa 1988.
48.Turek-Kwiatkowska, Lucyna. Książę Pomorski Filip II i Filip Hainhofer-Miłośnicy sztuki, w: Filipa Haihofera dziennik podróży, zawierający obrazki z Frankonii, Saksonii, Marchii Brandenburskiej i Pomorza w roku 1617. Przekład i opracowanie Krzysztof Gouda. 6-12.
49.Szczecin, 2000.
50.Wehrmann, Martin. „Die Begräbnisstätten der Angehörigen des pommerschen Herzogshauses”. Baltische Studien NF 39 (1937): 100-118.
51.Wehrmann, Martin. Genealogie des pommerschen Herzogshauses, Stettin 1937.
52.Wehrmann, Martin. Geschichte der Stadt Stettin, Stettin 1911
53.Wehrmann Martin. „Reise durch Pommern 1590“. Monatsblätter der Gesellschaft für Pommersche Geschichte und Altertumskunde. 36 (1922), 11: 44-45.
54.Wyrzykowska M., XVI-, XVII- i XVIII- wieczne pamiętniki i diariusze polskiej szlachty jako świadectwo mentalności i stanu świadomości artystycznej, „Quart” nr 2 (4), (2007).
55.Złoty wiek Pomorza. Sztuka na dworze książąt pomorskich w XVI i XVII wieku, red. Makała R., Szczecin 2013.