Przegląd Zachodniopomorski

ISSN: 0552-4245     eISSN: 2353-3021    OAI    DOI: 10.18276/pz.2022.37-13
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / t. 37 (66) 2022
Na drodze do „czerwonego uniwersytetu”. Powstanie Uniwersytetu Szczecińskiego w świetle opinii szczecińskiej prasy podziemnej (1984-1985)

Autorzy: Tomasz Ślepowroński ORCID
Uniwersytet Szczeciński
Słowa kluczowe: Uniwersytet Szczeciński prasa drugoobiegowa Pomorze Zachodnie historia Polski po 1945 r.
Data publikacji całości:2022
Liczba stron:28 (287-314)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Historia powstawania Uniwersytetu Szczecińskiego w latach 80. XX w. nierozerwalnie związana jest z ówczesną sytuacją polityczną i ostrym konfliktem mającym miejsce w całym państwie, ale występującym też na Pomorzu Zachodnim i w Szczecinie. Okres powstawania znacząco wpłynął więc na ostateczny kształt szczecińskiej uczelni w 1985 r., która z powodu mocnego uzależnienia jej władz od struktur partyjnych oraz deklarowanej przez nie ideologicznej bliskości z PZPR nazywana była „czerwonym uniwersytetem”. Obraz ten nie był odzwierciedlany w oficjalnych massmediach, za to mocno zakotwiczył na łamach pism drugoobiegowych, wydawanych poza cenzurą przez ówczesną opozycję. Walor niezależności, powodował, że autorzy piszący do wydawnictw bezdebitowych mogli prezentować nieoficjalną twarz powstającej uczelni, swobodnie poddawać krytyce działania władz, które uznawali za szkodliwe dla idei uniwersytetu w Szczecinie. Mimo toczącej się wówczas bezpardonowej walki politycznej, na ogół nie kontestowano potrzeby powstania uczelni, natomiast sposób jej tworzenia przez władze był mocno deprecjono- wany. Poddanie tego obrazu weryfikacji może pozwolić na pełniejsze ukazanie kulisów powstawania i początków Uniwersytetu Szczecińskiego.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Źródła archiwalne
2.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Szczecinie. Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Szczecinie 1983–1990.
3.Sprawa operacyjnego sprawdzenia kryptonim „Groźba”. Materiały dot. anonimowych gróźb kierowanych do prorektora Uniwersytetu Szczecińskiego. Edwarda Homy, sygn. 0053/16/D.
4.Teczka kontaktu operacyjnego dot. Brzosko Eugenia, imię ojca: Onufry, ur. 15-04-1929 r. w Siemiatyczach, sygn. 0010/3139.
5.Wiesław Pawelec. Apel do społeczeństwa Pomorza Zachodniego wystosowany przez Komitet d/s Uniwersytetu Zachodnio-Pomorskiego przy Szczecińskim Towarzystwie Naukowym, sygn. 575/1.
6.Sprawa operacyjnego sprawdzenia kryptonim „Mecenas” dot. Kuźma Erazm, imię ojca: Henryk, ur. 03-04-1926 r. w m. Węgrowice, sygn. 0053/15/J.
7.Teczka kontaktu operacyjnego pseudonim „Pleban”/HE/EH dot. Homa Edward, imię ojca: Józef, ur. 01-10-1932 r., sygn. 0010/3051.
8.Archiwum Państwowe w Szczecinie
9.KU PZPR Uniwersytet Szczeciński. Protokoły posiedzeń egzekutywy 1983–1989, sygn. 1559.
10.Spuścizna Piotra Zaremby. Prace na rzecz Komitetu ds. Powołania Uniwersytetu szczecińskiego, t. 1, 1982, sygn. 981.
11.Wojewódzka Rada Narodowa w Szczecinie. Sprawozdanie z realizacji uchwały nr XIII/78/82 z dnia 30 czerwca 1982 r. w sprawie prac przygotowawczych do powołania Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin maj 1985, sygn. 140.
12.Archiwum Uniwersytetu Szczecińskiego. Rektorat
13.Posiedzenia (Protokoły z posiedzeń Senatu Wyższej Szkoły Pedagogicznej w roku akademickim 1983/1984), sygn. 135/15.
14.Posiedzenia (Protokoły z posiedzeń Senatu Uniwersytetu Szczecińskiego w roku akademickim 1985/1986), sygn. 132/17.
15.Posiedzenia (Protokoły z posiedzeń Senatu Wyższej Szkoły Pedagogicznej w roku akademickim 1980/1981), sygn. 132/12.
16.(Protokoły z posiedzeń Senatu Wyższej Szkoły Pedagogicznej w roku akademickim 1982/1983), sygn. 132/14.
17.Relacja Z. Puchalskiego podczas rozmowy z W. Stępińskim i T. Ślepowrońskim 17.05.2013r.
18.Źródła publikowane i wspomnienia
19.Janiszewski, Ludwik. „Autobiografia”. W: Historia socjologii polskiej w autobiografiach. Cz. 2, red. Teresa Rzepa. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 1997.
20.Jaskot, Kazimierz, wyb. i oprac., Uniwersytet Szczeciński od inicjatywy do inauguracji, materiały i dokumenty. Szczecin: Towarzystwo Przyjaciół Szczecina, 2004.
21.Kuźma, Erazm. „Byliśmy białą plamą na mapie nauki polskiej...”, rozm. przepr. Piotr. Krupiński. Autobiografia. Literatura, Kultura, Media 1 (2014): 111–132.
22.Majdański, Kazimierz. „Dekret erekcji Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej”. Prezbiterium 2–3 (1981): 111.
23.Mielcarek-Głowacka, Zofia. „Droga do uniwersytetu”. W: Uniwersytet Szczeciński – fakty i refleksje, red. Zbigniew Puchalski. Szczecin: Wydawnictwo Dokument, 2005. Nasza Alma Mater. Wspomnienia absolwentów szczecińskiego ośrodka nauk ekonomicznych. Szczecin 1996.
24.Ustawa z 4.05.1982 o szkolnictwie wyższym. Dz.U. 1982, nr 14, poz. 113.
25.Zieliński, Tomasz. „Krótka opowieść o Obrazie. Przyszedł Stefan do Zdzicha...”. W: Papierowa rewolucja. Prasa bezdebitowa w PRL. Szczecin, 2009. Dostęp 6.07.2022. https:// przystanekhistoria.pl/download/166/98911/PapierowaRewolucja.pdf.
26.Opracowania
27.Anusz, Andrzej. Niezależne Zrzeszenie Studentów w latach 1980–1989. Warszawa: Wydawnictwo Akces, 1991.
28.Bartnik, Paweł. „Prasa i działalność wydawnicza Niezależnego Zrzeszenia Studentów 1980–1990”. Kronika Szczecina 17 (1999): 131–134.
29.Brzezińska, Maria. „Alina Joanna Hłyńczak (1931–2011)”. W: Uniwersytet Szczeciński – prekursorzy, założyciele, ludzie nauki, red. Józef Stanielewicz, Włodzimierz Stępiński, Edward Włodarczyk. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2015.
30.Czerapaniak-Walczak, Maria. „Kazimierz Jaskot (1936–2005), nauczyciel – badacz – społecznik”. W: Uniwersytet Szczeciński – prekursorzy, założyciele, ludzie nauki, red. Józef Stanielewicz, Włodzimierz Stępiński, Edward Włodarczyk. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2015.
31.Dąbrowska, Danuta. „Dr hab. Józef Kopeć (1923–2006)”. Kronika Szczecina 26 (2007): 189–190.
32.Dąbrowska, Danuta. „Dwadzieścia lat Uniwersytetu Szczecińskiego”. Kronika Szczecina 24 (2005): 129–138.
33.Dąbrowska, Danuta. „Jubileusz profesora Tadeusza Wierzbickiego”. Kronika Szczecina 28 (2009): 171–185.
34.Dąbrowska, Danuta. „Profesor Erazm Kuźma”. Kronika Szczecina 32 (2013): 261–262.
35.Dąbrowska, Danuta. „Szczecińskie czasopisma drugiego obiegu w latach 1981–1990”. Kronika Szczecina (1992–1993): 166–171.
36.Downar, Wojciech, red. Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytetu Szczecińskiego. Wczoraj – dziś – jutro. Szczecin: Zapol, 2011.
37.Gaziński, Radosław. „Droga do Uniwersytetu Szczecińskiego”. W: Akademicki Szczecin XVI–XXI wiek, red. Piotr Niedzielski, Waldemar Tarczyński. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2016.
38.Kozłowski, Kazimierz. „Kazimierz Jaskot i jego czas historyczny w procesie tworzenia Uniwersytetu Szczecińskiego”. Pedagogika Szkoły Wyższej 1 (2011): 23–37.
39.Kozłowski, Kazimierz. „Piotr Zaremba (1910–1993) na drodze do Uniwersytetu Szczecińskiego”. W: Uniwersytet Szczeciński – prekursorzy, założyciele, ludzie nauki, red. Józef Stanielewicz, Włodzimierz Stępiński, Edward Włodarczyk. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2015.
40.Kozłowski, Kazimierz. Pomorze Zachodnie w sześćdziesięcioleciu (1945–2005).
41.Społeczeństwo – władza – gospodarka – kultura. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007.
42.Koźmian, Danuta. Droga do Uniwersytetu Szczecińskiego w opinii prasy centralnej i regionalnej w latach 1981–1985 (w 15. rocznicę powstania uczelni). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2000.
43.Koźmian, Danuta. Rozwój Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Szczecinie w latach 1968– 1983. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1985.
44.Koźmian, Danuta. Studenci Uniwersytetu Szczecińskiego i ich organizacje w latach 1985–2000. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007.
45.Koźmian, Danuta. „Prasa centralna i regionalna wobec potrzeb społeczno-politycznych i kulturowych powołania Uniwersytetu Szczecińskiego (w 15. rocznicę powstania uczelni)”. Studia Pedagogica Universitatis Stetinensis 1 (2000): 7–27.
46.Król, Joanna, Elżbieta Magiera. Instytut Pedagogiki Uniwersytetu Szczecińskiego (1985– 2015). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Minerwa, 2015.
47.Krupiński, Piotr. „Ćwierćwiecze szczecińskiej polonistyki uniwersyteckiej”. W: Uniwersytet Szczeciński – prekursorzy, założyciele, ludzie nauki, red. Józef Stanielewicz, Włodzimierz Stępiński, Edward Włodarczyk. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2015.
48.Krysiak, Włodzimierz. „Profesor Kazimierz Jaskot – uczony, organizator, społecznik”. Pedagogika Szkoły Wyższej 1 (2011): 17–20.
49.Kubaj, Artur (współpr. Sebastian. Ligarski). „Niezależni ludzie Solidarności”. W: Obraz podziemny miesięcznik społeczny Szczecin 1983-1989. Szczecin: ZR NSZZ Solidarność, IPN, Stowarzyszenie Wolnego Słowa, 2011, dostęp: 6 VII 2022 r. https:// solidarnoscmuzeum.pl/wp-content/uploads/2020/04/obraz-2.pdf.
50.Kubaj, Artur. „„Obraz””. W: Obraz. Podziemny miesięcznik społeczny Szczecin 1983–1989. Szczecin: ZR NSZZ Solidarność, IPN, Stowarzyszenie Wolnego Słowa, 2011. Dostęp 6.07.2022. https://solidarnoscmuzeum.pl/wp-content/uploads/2020/04/obraz-2.pdf. Kubaj, Artur. Nie wyrośli z marzeń. Szczecińska podziemna Solidarność. Warszawa: Wydawnictwo LTW, 2011.
51.Laskiewicz, Henryk. Z historii powstania uniwersytetu w Szczecinie (Zapomniane fakty i dokumenty). Szczecin: Optimex, 2005.
52.Laskiewicz, Henryk. Instytut Kultury Fizycznej w Szczecinie. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2001.
53.Lipczuk, Ryszard. „Zur Geschichte und Gegenwart der Stettiner Universitätsgermanistik”. Colloquia Germanica Stetinensia 14 (2005): 5–12.
54.Makowski, Adam. „Eugenia Brzosko (1929–1990)”. W: Uniwersytet Szczeciński – pre- kursorzy, założyciele, ludzie nauki, red. Józef Stanielewicz, Włodzimierz Stępiński, Edward Włodarczyk. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2015.
55.Mielczarek, Zofia, Bolesław Owczarek. Od Pedagogium do Uniwersytetu Szczecińskiego. Szczecin: Wydawnictwo Glob, 1985.
56.Niedzielski, Piotr, Waldemar Tarczyński, red. Akademicki Szczecin XVI–XXI wiek. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2016.
57.Olaszek, Jan. Podziemne dziennikarstwo. Funkcjonowanie głównych pism informacyjnych podziemnej „Solidarności” w Warszawie w latach 1981–1989. Warszawa: IPN, 2018.
58.Paweł Andrzejewski. „J. Kopeć (1923–2006)”. W: Uniwersytet Szczeciński – prekursorzy, założyciele, ludzie nauki, red. Józef Stanielewicz, Włodzimierz Stępiński, Edward Włodarczyk. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2015.
59.Paziewski, Michał. „Dziwny podziemny świat. Z gazetkami na totalitaryzm”, rozm. przep. Z. Jasina. W: Papierowa rewolucja. Prasa bezdebitowa w PRL. Szczecin, 2009. Dostęp 6.07.2022. https://przystanekhistoria.pl/download/166/98911/Papie- rowaRewolucja.pdf.
60.Paziewski, Michał. „Wydawnictwa pozacenzuralne w aglomeracji szczecińskiej (między stanem wojennym a likwidacją Głównego Urzędu Kontroli Prasy i Widowisk)”. W: Narodziny III Rzeczypospolitej. Pomorze Zachodnie w latach 1988–1990, red. Małgorzata Machałek, Jan Macholak. Szczecin, 2006.
61.Pikoń, Krzysztof, red. Złota Księga Jubileuszu 25-lecia Uniwersytetu Szczecińskiego 1984–2009. Gliwice: Mastermedia, 2009.
62.Puchalski, Zdzisław, Edward Włodarczyk. „Na drodze do uniwersytetu”. W: Uniwersytet Szczeciński na przełomie wieków i czasów, 1985–2010, red. Włodzimierz Stępiński, Waldemar Tarczyński. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2010.
63.Siedziako, Michał. „Kilka słów o moim rozmówcy i jego czasach”. W: „Bez wątpienia było warto!”. Z Markiem Adamkiewiczem rozmawia Michał Siedziako. Szczecin: IPN, 2012.
64.Stanielewicz, Józef, Włodzimierz Stępiński, Edward Włodarczyk, red. Uniwersytet Szczeciński – prekursorzy, założyciele, ludzie nauki. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2015.
65.Stępiński, Włodzimierz. „Droga do Uniwersytetu Szczecińskiego na łamach Rzeczpospolitej w latach 1984–1985. Uwagi do mariażu polityki, racji stanu i nauki w późnej Polsce Ludowej”. Pedagogika Szkoły Wyższej 1 (2011): 39–67.
66.Stępiński, Włodzimierz, Waldemar Tarczyński, red. Uniwersytet Szczeciński na przełomie wieków i czasów, 1985–2010. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2010.
67.Ślepowroński, Tomasz. „Stanowisko elit politycznych i naukowych Pomorza Zachodniego wobec konfliktu między PRL a NRD w Zatoce Pomorskiej (1985–1989)”. Zapiski Historyczne 65 (2000), 3–4: 135–156.
68.Ślepowroński, Tomasz. Polska i wschodnioniemiecka historiografia Pomorza Zachodniego (1945–1970). Instytucje – koncepcje – badania. Szczecin: Zapol, 2008.
69.Świerczyńska, Dobrosława, oprac. Kto był kim w drugim obiegu? Słownik pseudonimów pisarzy i dziennikarzy, 1976–1989. Warszawa: Wydawnictwo IBL, 1995.
70.Wątróbski, Leszek, oprac. Księga Jubileuszowa Uniwersytetu Szczecińskiego 1985–2015. Szczecin: Volumina.pl Daniel Krzanowski, 2015.
71.Wierzbicki, Tadeusz. „Kadencje rektora Kazimierza Jaskota (1985–1989)”. W: Uniwersytet Szczeciński na przełomie wieków i czasów, 1985–2010, red. Włodzimierz. Stępiński, Waldemar Tarczyński. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2010.
72.Zbigniew, Puchalski, red. Uniwersytet Szczeciński – fakty i refleksje. Szczecin: Wydawnictwo Dokument, 2005.
73.Żurawski, Krzysztof. „Grot”, „Obraz”, „Z Podziemia”... szczecińskie wydawnictwa drugiego obiegu. Szczecin: Wydawnictwo Publisher’s, 2005.
74.Artykuły prasowe
75.„Kalendarium”. Peryskop, Pismo Studentów i Absolwentów Szczecińskich Uczelni 1 (1985).
76.„Na Uniwersytecie Szczecińskim. Jazgot i Homa”. BiS 11/12 (1985).
77.„Uniwersytet w Szczecinie !?”. Półgębkiem. Tygodnik NZS WSP 12 (1981).
78.Amicus. „Komu potrzebny jest uniwersytet w Szczecinie?”. Peryskop. Pismo Studentów i Absolwentów Szczecińskich Uczelni 1 (1985).
79.Biały. „WSP w drodze do uniwersytetu”. Obecność 13 (1985).
80.Bis. „Finis Academiae?”. BiS 1 (1986).
81.CT. „Uniwersytet Szczeciński – cieszyć się czy nie?”. Obraz 8 (1984).
82.J. Szary. „O uniwersytecie bez emocji”. Obraz 1 (1985).
83.M. Kot. „Miłe zaproszenie”. Obraz 6 (1984).
84.Obserwator. „Perspektywa Uniwersytetu Szczecińskiego”. Obraz 6 (1984).