Przegląd Zachodniopomorski

W latach 1676–1677 Szczecin, pozostający pod kontrolą władz szwedzkich, przeżył dwa oblężenia armii elektora brandenburskiego. Szczególnie drugie z nich przyniosło istotne konsekwencje dla działającego w mieście Królewskiego Gimnazjum Karolińskiego. W wyniku ostrzałów artyleryjskich zniszczone zostały między innymi zabudowania uczelni, której dydaktyczna działalność zamarła na okres ponad roku – od końca sierpnia 1677 roku do końca września 1678 roku. Konsekwencje kryzysu z lat 1676–1677 znacząco wpływały na warunki i jakość pracy szkoły oraz wiele aspektów jej codziennego życia, szczególnie w pierwszych latach po przywróceniu działalności. Na bliższą obserwację stanu uczelni w latach 1679–1680 pozwalają, wykorzystywane dotąd w nikłym stopniu, materiały dydaktyczne – plany zajęć oraz wykazy prac uczniów Carolinum. Celem niniejszego artykułu jest pokazanie, w jaki sposób objawiały się problemy w funkcjonowaniu zajęć dydaktycznych w tym okresie. Istotną rolę odgrywa także zaobserwowanie działań rektora Johanna Ernsta Pfuela, co przyczyniło się do przełamania kryzysu i odzyskania przez szkołę wysokiego poziomu dydaktycznego. W rozważaniach przedstawiono najpierw analizę ilościową i jakościową kadry, dalej omówiono sposoby nauczania i formy pracy stosowane w tym okresie, na koniec poddano refleksji kwestię zależności między kryzysem dydaktycznym a sytuacją uczniów Carolinum. W świetle analizy wykazu prac za rok 1679 i planu zajęć na 1680 rok okazało się, że nie tyle zniszczenia bazy materialnej uczelni, podkreślane na ogół w literaturze przedmiotu, stanowiły główną trudność w funkcjonowaniu uczelni. Czynnikiem, który najmocniej zagrażał stabilności jej działania był katastrofalny stan kadry dydaktycznej. Wpłynęło to również na ograniczenia realizowanego programu nauczania, co jednak było minimalizowane dzięki dydaktycznemu zaangażowaniu rektora. Dość szybko natomiast poprawiła się liczebność uczniów Carolinum. W efekcie różnorodnych działań szczecińska szkoła przetrwała kryzys dydaktyczny i w ciągu kilku lat powróciła do wysokich standardów funkcjonowania.