Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie


ISSN: 1230-0780     eISSN: 2719-4337    OAI    DOI: 10.18276/skk.2024.31-11
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  CEEOL  ERIH PLUS

Lista wydań / nr 31 2024
Duchowieństwo Kościoła gorzowskiego represjonowane w trybie karno-administracyjnym. Analiza historyczna na przykładzie Zestawienia Biura „C” MSW z lat 1945–1963. Zarys problematyki

Autorzy: Dariusz Śmierzchalski-Wachocz ORCID
Uniwersytet Szczeciński, Szczecin | Instytut Nauk Teologicznych
Słowa kluczowe: duchowieństwo karalność Kościół katolicki komunizm prawo wyznaniowe
Data publikacji całości:2024
Liczba stron:32 (193-224)
Klasyfikacja JEL: A10
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

Po II wojnie światowej komunistyczny aparat bezpieczeństwa szantażował, prześladował i mordował księży stawiających opór wobec ekipy rządowej. W każdym procesie politycznym przeciw obywatelom Polski na ławie oskarżonych zasiadał jakiś ksiądz lub inny duchowny. Oprócz zarzutów podżegania do wojny modne były oskarżenia o deprawacje moralne młodzieży i dzieci, o defraudację, o próby obalenia ustroju, o szpiegostwo na rzecz obcego wywiadu itp. W zasobie Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów Oddziału Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie przechowywany jest zbiór dokumentów liczący 37 kart maszynopisu o tytule: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Strona tytułowa zbioru wskazuje, że został on wytworzony w Biurze „C” Ministerstwa Spraw Wewnętrznych z zachowaniem klauzury „tajne”. Został on odtajniony decyzją Szefa Urzędu Ochrony Państwa z dnia 5 października 1999 roku i przekazany do zasobu Oddziału IPN w Warszawie, z chwilą powstania tej instytucji, gdzie nadano mu sygnaturę: IPN BU 0397/468, t. 4. Na potrzeby kwerendy archiwalnej prowadzonej w siedzibie Biura Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów Oddziału IPN w Szczecinie w ramach realizowanego projektu badawczego zostały wykonane 25 czerwca 2009 roku kopie tych dokumentów i trafiły w posiadanie autora. Na podstawie tego zbioru archiwalnego została dokonana analiza historyczna wg charakteru przestępstw dotyczących wrogiej działalności kleru Kościoła Rzymskokatolickiego w ujęciu terminologii prawnej i propagandowej z okresu PRL. Były to klasyfikacje przestępstw: działalność związana z podziemiem, szpiegostwo, nielegalne posiadanie broni, wroga propaganda (m.in.: przeciwko patriotom i organizacjom politycznym, przeciwko zasadom ustrojowym PRL, przeciwko polityce państwo wobec Kościoła i inne) oraz wystąpienia przeciwko ustawodawstwu PRL (tj. dekret o wolności sumienia i wyznania, ustawa o zgromadzeniach, ustawa o dopuszczalności przerywania ciąży, świeckość szkoły, przepisy i zarządzenia finansowe, przepisy o budownictwie, kolportaż bez debitu i inne). Wg zawartych tam danych ogółem wrogo wystąpiło przeciwko władzy 162 księży, odnotowanych faktów wrogich wystąpień duchowieństwa 215.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 01283/1008. MSW. Departament IV. Sprawozdania. Zielona Góra. 1953–1954.
2.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 01283/862. MSW. Sprawy Karno-Administracyjne i Sądowe. Antykomunistyczna działalność kleru. 1950–1955.
3.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963.
4.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział II Biura „C” MSW nr 502/d/46.
5.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Zielona Góra. Nr 1292/s.
6.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Szczecin. Nr 1551/A.
7.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. KWMO Sł. Bezp. Koszalin. Informator z dnia 13.04.1964 r.
8.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 625/57.
9.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 102268/WS.
10.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Zielona Góra. Nr Gd-9916.
11.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Szczecin. Nr 3535/a.
12.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 1977/63.
13.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Szczecin. Nr 981/śl.
14.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 709.
15.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 1463 i 5294/śl.
16.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 1649/61. 10983/WS.
17.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 11365/WS.
18.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Poznań. Nr 3106.
19.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr Z-1168.
20.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Informator Wydziału III Biura „C”.
21.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Informator KWMO Służba Bezpieczeństwa Zielona Góra.
22.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 28346.
23.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Zielona Góra. Nr 1207/s.
24.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Szczecin. Nr 9637/śl.
25.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Poznań. Nr 2049.
26.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Szczecin. Nr 9918/śl.
27.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Zielona Góra. Nr 13921/a.
28.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Wydział „C” KWMO Koszalin. Nr 5283/śl.
29.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Informator KWMO/SB Poznań.
30.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. KWMO/SB Zielona Góra. Informator KWMO/SB z dnia 10.10.1962 r.
31.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN BU 0397/468. T. 4: Zestawienie faktów i przejawów wrogiej działalności dokonanych przez osoby duchowne Kościoła rzymsko-katolickiego na terenie diecezji gorzowskiej w okresie lat 1945–1963. Załącznik nr 1. Dane statystyczne wg charakteru przestępstw dotyczące wrogiej działalności kleru Kościoła rzymsko-katolickiego rzymskokatolickiego Polsce w latach 1945–1963. Diecezja gorzowska.
32.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN Po 060/45-4 z 49. Sprawozdania Wydziału V b. WUBP w Zielonej Górze lata 1950–1954.
33.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN Sz 008/127 1 z 2. Sprawozdania miesięczne dotyczące kleru Wydziału V za lata 1946 do 1949.
34.Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. IPN Sz 008/127 2 z 2. Sprawozdania miesięczne Wydziału V dotyczące kleru za lata 1950 do 1953.
35.Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim. Urząd Wojewódzki w Gorzowie Wlkp. Wydział do Spraw Wyznań. Parafia Świebodzin 1. Dotyczy księży: Piotra Janika, Benedykta Pacygi, Bogusława Trochy. 1955–1993. sygn. 1170.
36.Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim. Urząd Wojewódzki. Wydział do Spraw Wyznań. Parafia Witnica. sygn. 1176.
37.Archiwum Państwowe w Gorzowie Wielkopolskim. Urząd Wojewódzki. Wydział do Spraw Wyznań. Parafia św. Krzyża w Gorzowie Wlkp. 1950–1996. sygn. 1326b.
38.Archiwum Państwowe w Zielonej Górze. PWRN. Wydział do Sprawa Wyznań. Ks. Piotr Janik. 1951–1972 [1975]. sygn. 3030.
39.Berlik, Florian. Historia Towarzystwa Chrystusowego dla Wychodźców 1932–1939, oprac. Bernard Kołodziej. Poznań: Wydawnictwo Hlondianum, 1987.
40.Biegalski, Bogdan. Organizacje podziemne na Środkowym Nadodrzu w latach 1945–1956. Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe, 1999.
41.„Bitwa pod Budziszynem 1945 r.”. Dostęp19.04.2023. https://historiamniejznanaizapomniana.wordpress.com/2015/04/21/bitwa-pod-budziszynem-21-30-04-1945.
42.Budniak, Marek. Wojskowy Sąd Rejonowy w Zielonej Górze w latach 1950–1954. Zielona Góra: Archiwum Państwowe, 2021.
43.Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 23 września 1944 r. – Kodeks Karny Wojska Polskiego. Dz.U. 1944 nr 6 poz. 27.
44.Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego. Dz.U. 1944 nr 4 poz. 16.
45.Dekret z dnia 13 czerwca 1946 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Państwa. Dz.U. 1946 nr 30 poz. 192.
46.Dudek, Antoni, Ryszard Gryz. Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989). Kraków: Wydawnictwo Znak, 2003.
47.Dziurok, Adam, Marek Gałęziowski, Łukasz Kamiński, Filip Musiał. Od niepodległości do niepodległości. Historia Polski 1918–1989. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2011.
48.Jagodziński, Jakub. „Wróg ludu”, czyli jak antagonizowano społeczeństwo w PRL”. Dostęp 20.04.2023. https://histmag.org/Wrog-ludu-czyli-jak-antagonizowano-spoleczenstwo-w-PRL-21688.
49.Kojzar, Katarzyna. „Pedofilia w Kościele za czasów PRL. Ujawniona skala przestępstw szokuje: ponad 1000 ofiar”. Dostęp 26.10.2023. https://oko.press/pedofilia-w-kosciele-prl.
50.Kołodziej, Bernard. Dzieje Towarzystwa Chrystusowego dla Wychodźców 1939–1948. Poznań: Wydawnictwo Hlondianum, 1983.
51.Koper, Adam. „Posiadanie broni w PRL (1945–1989)”. Dostęp 19.04.2023. https://milmag.pl/posiadanie-broni-w-prl-1945-1989.
52.Koper, Sławomir, Arek Biedrzycki. Polscy szpiedzy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2020.
53.Kowalczyk, Krzysztof. „Czartoryski Czesław (1914–?). Chrystusowiec”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka, 43–44. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
54.Kowalczyk, Krzysztof. „Ćwięka Franciszek (1911–1968). Chrystusowiec”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka, 4. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
55.Kowalczyk, Krzysztof. „Morciszek Władysław (1886–1966), bonifrater, imię zakonne Melchior”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka, 192–193. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
56.Kowalczyk, Krzysztof. W walce o rząd dusz. Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, 2003.
57.Krechowicz, Marcin. Ksiądz Piotr Janik – proboszcz parafii pod wezwaniem Świętego Michała Archanioła w Świebodzinie w latach 1945–1978. Praca magisterska. Uniwersytet Szczeciński w Szczecinie, 2008.
58.Kuczur, Tomasz. „Historyczne i prawne uwarunkowania przestępstwa szpiegostwa w Polsce w XX wieku”. Dzieje Najnowsze 1 (2020): 312–316.
59.Kufel, Robert, Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 1: (A–G). Zielona Góra: Wydawnictwo PDN, 2016.
60.Kufel Robert, Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 2: (H–Ł). Zielona Góra: Wydawnictwo PDN, 2017.
61.Kufel, Robert, Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 3: (M–Ś). Zielona Góra: Wydawnictwo PDN, 2018.
62.Kufel, Robert, Romuald. Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 4: (T–Ż). Zielona Góra: Wydawnictwo PDN, 2019.
63.Kunert, Andrzej Krzysztof. Ilustrowany przewodnik po Polsce podziemnej 1939-1945. Warszawa: Wydawnictwo PWN, 1996.
64.Kuźmiuk, Magdalena. „Nowe Warpno: jedna z najstarszych parafii w regionie”. Głos Szczeciński 23 sierpnia 2016 r. Dostęp 11.04.2023. https://gs24.pl/nowe-warpno-jedna-z-najstarszych-parafii-w-regionie/ar/10541974.
65.Leksykon duchowieństwa represjonowanego w Polsce w latach 1945–1989. T. 1, red. Jerzy Myszor. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2002.
66.Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
67.Markowska, Marta. Wyklęci. Podziemie zbrojne 1944–1963. Warszawa: Oficyna Karta, 2013.
68.Miczkuła, Marcin. „Posługa kapłańska – dekanat szczecin-dąbie (1). Niedziela szczecińsko-kamieńska 1 (2011). Dostęp 11.04.2023. https://www.niedziela.pl/artykul/58250/nd/Posluga-kaplanska---dekanat.
69.Milczanowski, Piotr. „Specyfika struktury organizacyjnej Archiwum MSW”. W: Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. Filip Musiał, 221–229. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2006.
70.Misztal, Henryk. Polskie prawo wyznaniowe. I: Zagadnienia wstępne. Rys historyczny. Lublin: Wydawnictwo KUL, 1996.
71.Myszor, Jerzy. „Mazurkiewicz Adam (1917–1965), kapłan Adm. Apost. w Gorzowie”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka, 179–180. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
72.Myszor, Jerzy. „Zdebel Alojzy (1907–1973), oblat”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 2, red. Jerzy Myszor, przy współudziale Jacka Żurka, 330–331. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2003.
73.Obwieszczenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 grudnia 1946 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego. Dz.U. 1946 nr 69 poz. 377.
74.Pietrzak, Jerzy. Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948. T. 1. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009.
75.Pietrzykowski, Jan. „Grzywaczewski Józef (1914–2000), salezjanin”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w PRL w latach 1945–1989. T. 1, red. Jerzy Myszor, 76. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2002.
76.Pietrzykowski, Jan. „Sroczyński Eugeniusz (1911–1987), salezjanin”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w Polsce w latach 1945–1989. T. 1, red. Jerzy Myszor, 266–267. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2002.
77.Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 11 lipca 1932 r. – Kodeks karny. Dz.U. 1932 nr 60 poz. 571.
78.Słodkowski, Grzegorz. „Działania Aparatu Bezpieczeństwa w Starachowicach wobec Kościoła katolickiego w latach 1945–1956 (Zagadnienia organizacyjne i personalne Kościoła)”. Studia Sandomierskie. Teologia – Filozofia – Historia 24 (2017): 35–78.
79.Socha, Paweł. Biografie i wspomnienia o kapłanach diecezji gorzowskiej zmarłych w latach 1972–1991. T. 1. Zielona Góra–Gorzów Wielkopolski: Wydawnictwo Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, 2017.
80.Stanisz, Paweł. „Ideologiczne podstawy polityki wyznaniowej PRL”. Resovia Sacra. Studia Teologiczno-Filozoficzne Diecezji Rzeszowskiej 7 (2000): 259–270. Dostęp 25.10.2023. http://www.resoviasacra.wsd.rzeszow.pl/images/RS_7-2000/15Stanisz.pdf.
81.„Szpiegostwo”. Dostęp 17.04.2023. http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/3983374/szpiegostwo.html.
82.Szwagrzyk, Krzysztof. „Stosowanie kary śmierci wobec członków antykomunistycznego podziemia na Dolnym i Górnym Śląsku 1945–1955”. W: Druga konspiracja na nowym pograniczu w latach 1945–1956. Szkice do dziejów podziemia antykomunistycznego na Śląsku i terenach ościennych, red. Ksawery Jasiak, 175–184. Opole: Instytut Pamięci Narodowej, 2010.
83.Szwagrzyk, Krzysztof. „Struktura i dokumentacja komunistycznego aparatu represji II (prokuratura i sądownictwo wojskowe oraz powszechne, więziennictwo). Krytyka źródeł”. W: Wokół teczek bezpieki – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. Filipa Musiała, 331–356. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej, 2006.
84.Śmierzchalski-Wachocz Dariusz. „Zielonogórski aparat bezpieczeństwa wobec duchownych dekanatu żarskiego w latach 1945–1972”. W: Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1945–1989, red. Tadeusz Ceynowa i Paweł Knap, 81–98. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2010.
85.Śmierzchalski-Wachocz Dariusz. Partia komunistyczna wobec Kościoła i przejawów wiary katolickiej w swoich szeregach. Na przykładzie Środkowego Nadodrza w latach 1945–1989. Ząbki: Apostolicum, 2007.
86.Śmierzchalski-Wachocz, Dariusz. „Il martyrologio della Chiesa polacco”. W: La Chiesa cattolica in Europa centro-orientale di fronte al nazionalsocialismo 1933–1945, a cura di Jan Mikrut, 663–679. Verona: Il Segno dei Gabrielli editori, 2019.
87.Talarek, Kazimierz. „Zoń Ignacy (1915–1967), kapłan diecezji tarnowskiej”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w Polsce w latach 1945–1989. T. 1, red. Jerzy Myszor, 328–329. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2002.
88.Wejman, Grzegorz. Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1945–1972. Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007.
89.Wieliczka-Szarkowa, Joanna. Żołnierze wyklęci. Niezłomni bohaterowie. Kraków: Wydawnictwo AA, 2013.
90.Wójcik, Paweł. Il governo e la Chiesa in Polonia di fronte alla diplomazia Vaticana (1945–1978), prefazione di Jan Mikrut. Verona: Il Segno dei Gabrielli editori, 2016.
91.Zieliński, Zygmunt. Kościół w Polsce 1944–2002. Radom: Polwen, 2003.
92.Zysnarski, Jerzy. Encyklopedia Gorzowa. Gorzów Wielkopolski: Wydawnictwo Gorzów Wielkopolski, 2007.
93.Żaryn, Jan. Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944–1989). Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003.
94.Żurek, Jacek. „Przestępstwa natury politycznej okresu Polski Ludowej w prawie karnym”. W: Leksykon duchowieństwa represjonowanego w Polsce w latach 1945–1989. T. 1, red. Jerzy Myszor, 337–342. Warszawa: Wydawnictwo Verbinum, 2002.