ISSN: 1230-0780
eISSN: 2719-4337
OAI
DOI: 10.18276/skk.2024.31-01
Lista wydań /
nr 31 2024
Chleb żałoby (Oz 9,4) – praktyka żałobna czy znak jej zakończenia?
| Autorzy: |
Janusz
Lemański
Instytut Nauk Teologicznych US |
| Słowa kluczowe: | chleb żałoby post żałoba ofiary dla zmarłych |
| Data publikacji całości: | 2024 |
| Liczba stron: | 21 (11-31) |
| Klasyfikacja JEL: | Z12 |
Abstrakt
Ozeaszowy zwrot „chleb żałoby” (Oz 9,4) często łączony jest z innymi podobnymi wypowiedziami prorockimi (Jr 16,7; Ez 24,17.22). Praktyka spożywania chleba w trakcie żałoby nie idzie jednak w parze z informacjami o poście praktykowanym w trakcie jej trwania. Część badaczy sądzi, że chodzić może w tym wypadku o rodzaj posiłku stanowiącego znak zakończenia okresu żałoby (Hi 42,11). W Pwt 26,14 wyraźnie jednak odróżnia się go od innego zwyczaju – ofiarowywania pokarmu zmarłym (Tb 4,17; Syr 30,18; Ps 106,28; Bar 6,26) i – podobnie jak w wypowiedzi Ozeasza – traktuje takie posiłki jako nieczyste. Może to sugerować, że w istocie chodziło jednak o alternatywny wobec postu sposób zachowania się żałobników. Z drugiej strony nie da się wykluczyć również tego, że w istocie chodziło jedynie o pokarm spożywany przez żałobników jeszcze będących w trakcie żałoby, ale zachęcanych jednocześnie, aby ją już zakończyli (oznaka powrotu do „świata żywych”).
Pobierz plik
Plik artykułu
Bibliografia
| 1. | Achenbach, Reinhard. „Verunreinigung durch die Berührung Toter. Zum Ursprung einer altisraelitischen Vorstellung”. W: Tod und Jenseits im alten Israel und in seiner Umwelt, red. Angelika Berlejung, Bernd Janowski. FAT 64, 351–369. Tübingen: Mohr&Siebeck, 2009. |
| 2. | Allen, Leslie C. Ezekiel 20–48. WBC 29. Dallas: Word Books, Publisher, 1990. |
| 3. | Allen, Leslie C. Jeremiah. OTL, Louisville, London: The Westminster John Knox Press, 2008. |
| 4. | Andersen, Francis I., David Noel Freedman. Hosea. AB 24. New York: Doubleday, 1980. |
| 5. | Bissell, Edwin C. The Book of Tobit. The Apocrypha of the Old Testament with Historical Introductions and Notes, and Explanatory. New York: Charles Scribner’s Sons, 1886. |
| 6. | Bloch-Smith, Elizabeth. Judaite Burial Practices and Beliefs about the Dead. JSOT.S 123. Sheffield: JSOT Press, 1992. |
| 7. | Block, Daniel I. The Book of Ezekiel. Chapters 1–24. NICOT. Grand Rapids, Cambridge: Eerdmans, 1997. |
| 8. | Bons, Eberhard, Das Buch Hosea. NSK.AT 23/1. Stuttgart: Katholisches Bibelwerk, 1996. |
| 9. | Claissé, Nancy de, Rolf A. Jacobson, Beth LaNeel Tanner. The Book f Psalms. NICOT. Grand Rapids, Cambridge: Eerdmans, 2014. |
| 10. | Clines, David J.A. Job 38–42. WBC 18B. Nahshville: Thomas Nelson, 2011. |
| 11. | Cooper, Lamar Eugene. Ezekiel. NAC 17. Nashville: B&H Publishing Group, 1994. |
| 12. | Dahood, Mitchell. Psalms II: 101–150. AB 17A. New York: Doubleday, 1970. |
| 13. | Die Entstehung des Alten Testament, red. Walter Dietrich, Hans-Peter Mathys, Thoas Römer, Rudolf Smend. ThW 1. Stuttgart: Kohlhammer, 2014. |
| 14. | Dvorjetski, Estée. „From Ugarit to Madaba: Philological and Historical Functions of the marzēaḥ”. Journal of Semitics Studies 61 (2016): 17–39. |
| 15. | Ego, Beate. Tobit. IEKAT. Stuttgart: Kohlhammer, 2021. |
| 16. | Engel, Helmut. „Das Buch Tobit”. W: Einleitung in das Alte Testament, red. Erich Zenger i inni. STh 1,1, 278–288. Stuttgart: Kohlhammer, 2008. |
| 17. | „Eposy ugaryckie o Kerecie i Akhacie”. Tłum. Antoni Tronina. W: Scriptura Lumen. Biblia i jej oddziaływanie: Ewangelia o Królestwie, 563–621. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2009. |
| 18. | Fischer, Georg. Jeremia 1–25. HThKAT. Freiburg, Basel, Wien: Herder, 2005. |
| 19. | Fitzmyer, Joseph. Tobit. Commentaries on Early Jewish Literature. Berlin, New York: de Gruyter, 2003, reprint 2013. |
| 20. | Frevel, Christian. “Tod”. W: Handbuch Theologischer Grundbegriffe zum Alten und Neuen Testament, red. Angelika Berlejung, Vhristian Frevel, 421–424. Darmstadt: WBG, 2015. |
| 21. | Friebel, Kelvin G. Jeremiah’s and Ezekiel’s Sign-Acts. Rhetorical Nonverbal Communication. JSOT.S 283. Sheffield: Academic Press, 1999. |
| 22. | Garrett, Duane A. Hosea, Joel. NAC 19A. Nashville: B&H Publishing Group, 1997. |
| 23. | Gesenius’ Hebrew Grammar, red. E. Kautzsch, A.E. Cowley. Oxford: Clarendon Press, 21910 = GKC. |
| 24. | Goldingay, John. Psalms. Volume 3: Psalms 90–150. BCOT. Grand Rapids: Baker Academic, 2008. |
| 25. | Goldingay, John. The Book of Jeremiah. NICOT. Grand Rapids: Eerdmans, 2021. |
| 26. | Greenberg, Moshe. Ezechiel 21–37. HThKAT. Freiburg, Basel, Wien: Herder, 2005. |
| 27. | Gross, Heinrich. Klagelieder – Schreiner Josef, Baruch. Würzburg: Echter Verlag, 1986. |
| 28. | Gruber, Mayer I. Hosea: A Textual Commentary. LHB/OTS 653. London: Bloonsberg T&T Clark, 2017. |
| 29. | Gunkel, Hermann. Die Psalmen. Göttingen: Vandenhoeck&Ruprecht, 1892, 61986. |
| 30. | Holladay, William L. Jeremiah 1. Philadelphia: Fortress Press, 1986. |
| 31. | Homerski, Józef. Księga Ezechiela. PŚST XI/1. Poznań: Pallottinum, 2013. |
| 32. | Hossfeld, Frank-Lothar, Erich Zenger. Psalmen 101–150. HThKAT. Freiburg, Basel, Wien: Herder, 2008. |
| 33. | Jasiński, Andrzej S. Księga Proroka Ezechiela. Nowy komentarz: Ez 21–25. Opole: Wydawnictwo WT UO, 2019. |
| 34. | Jeremias, Jörg. Der Prophet Hosea. ATD 24,1. Göttingen: Vandenhoeck&Ruprecht, 1983. |
| 35. | Johnson, Philip S. Cienie szeolu. Śmierć i zaświaty w biblijnej tradycji żydowskiej. Tłum. Paweł Sajdek. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2010, oryg. ang. z 2002. |
| 36. | King, Philip J. Jeremiah: An Archaeological Companion. Louisville: The Westminster John Knox Press, 1993. |
| 37. | Kraus, Hans-Joahim, Psalmen 60–150. BK XV/2. Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag, 61989. |
| 38. | „Księga Jubileuszów”. Tłum. Andrzej Kondracki. W: Apokryfy Starego Testamentu, red. Ryszard Rubinkiewicz, 259–342. Warszawa: Vocatio, 1999. |
| 39. | Küchler, Max. Frühjüdische Weisheitstraditionen. Zum Fortgang weisheitlichen Denkens im Bereich des frühjüdischen Jahweglaubens. OBO 26. Freiburg, Göttingen: Universitätsverlag/Vandenhoeck&Ruprecht, 1979. Dostęp 14.11.2023. https://www.academia.edu/8700104/Max_Küchler_Frühjüdische_Weisheitstraditionen. |
| 40. | Kühn, Dagmar, „Totengedenken im Alten Testament”. W: Tod und Jenseits im alten Israel und in seiner Umwelt, red. Angelika Berlejung, Bernd Janowski. FAT 64, 481–499. Tübingen: Mohr&Siebeck, 2009. |
| 41. | Lang, Bernhard, Georg Hentschel. „Trauerbräuche”. W: Neues Bibel-Lexikon. T. 3, red. Bernhard Lang, Manfred Görg, 918–919. Zürich, 2001. |
| 42. | Lemański, Janusz. „Niech przyjdzie do mnie, a dowie się, że jest prorok w Izraelu” (2 Krl 5,8b). Wprowadzenie do profetyzmu starotestamentalnego. T. 1: Profetyzm przedklasyczny. Prorocy więksi. SiR 28. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US, 2011. |
| 43. | Lemański, Janusz. „Szukajcie dobra, a nie zła, abyście żyli” (Am 5,14a). Wprowadzenie do profetyzmu starotestamentalnego. T. 2: Dwunastu proroków mniejszych. Księga Barucha. List Jeremiasza. SiR 31. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe US, 2012. |
| 44. | Lemański, Janusz. „Czy w Biblii istnieje zakaz czynienia tatuaży?”. Studia Paradyskie 28 (2018): 29–44. |
| 45. | Lewis, Theodore J. Cults of the Dead in Ancient Israel and Ugarit. HSM 39. Atlanta: Scholar Press, Brill, 1989. |
| 46. | Lundbom, Jack R. Jeremiah 1–20 . AB 21A. New York: Doubleday, 1999. |
| 47. | Lundbom, Jack R. Deuteronomy. A Commentary. Grand Rapids, Cambridge: Eerdmans, 2013. |
| 48. | MacDonald, Nathan. „Bread on the Grave of the Righteous (Tobit 4,17)”. W: Studies in the Book of Tobit. A Multidisciplinary Approach, red. Mark Bredin. LSTS 55, 99–103. London: T&T Clarck, 2006. |
| 49. | Macintosh, A.A. Hosea. A Critical and Exegetical Commentary. ICC. London: Bloomsbury T&T Clark, 1997; 22014. |
| 50. | Maier, Christ, Ernst M. Dörrfuss. „«Um mit ihnen zu sitzen, zu essen und zu trinken». Am 6,7; Jer 16,5 und die Bedeutung von marzeaḥ”. Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 111 (1999): 45–57. |
| 51. | Marböck, Johannes. Jesus Sirach 1–23. HThKAT. Freiburg, Basel, Wien: Herder, 2010. |
| 52. | Mays, James L. Hosea. OTL. Philadelphia: The Westminster Press, 1969. |
| 53. | McGinnes John. „A Neo-Assyrian Text Describing a Royal Funeral”. South African Archaeological Bulletin 1 (1987): 1–12. |
| 54. | Moore, Carey A. Daniel, Esther and Jeremiach. The Additions. AB 44. New York: Doubleday, 1977. |
| 55. | Moore, Carey A. Tobit. AB 40A. New York: Doubleday, 1996. |
| 56. | Olyan, Saul M. Biblical Mourning Ritual and Social. Oxford: University Press, 2004. |
| 57. | Otto, Eckart. Deuteronomium 23,16–34,12. HThKAT. Freiburg, Basel, Wien: Herder, 2017. |
| 58. | Pham, Xuan Huong Thi. Mourning in the Ancient Near East and the Hebrew Bible. JSOT.S 302. Sheffield: Academic Press, 1999. |
| 59. | Podella, Thomas. Ṣôm – Fasten. Kollektive Trauer um den verborgenen Gott im Alten Testament. AOAT 224. Butzon&Bercker Kevelaer 1989. |
| 60. | Pohlmann, Karl-Friedrich. Der Prophet Hesekiel/Ezechiel. Kapitel 1–19. ATD 22,1. Göttingen: Vandenhoeck&Ruprecht, 1996. |
| 61. | Pohlmann, Karl-Friedrich. Der Prophet Hesekiel/Ezechiel. Kapitel 20–48. ATD 22,2. Göttingen: Vandenhoeck&Ruprecht, 2001. |
| 62. | Pope, Marvin H. Song of Songs. AB 7C. New York: Doubleday, 1977. |
| 63. | Rainer, Albertz, Schmitt Rüdiger. Family and Household Religion in Ancient Israel and the Levant. Winona Lake: Eisenbrauns, 2012. |
| 64. | Ravasi, Gianfranco. Il libro dei Salmi. Commento e attualizzazione. Volume III. Bologna: Edizioni Dehoniane, 1985. |
| 65. | Ross, Allen P. A Commentary on the Psalms. T. 3: (90–150). KEL. Grand Rapids: Kregel Academic, 2016. |
| 66. | Rudnig-Zelt, Susanne, Hoseastudien. Redaktionskritische Untersuchungen zur Genese des Hosebuches. FRLANT 213. Göttingen: Vandenhoeck&Ruprecht, 2006. |
| 67. | Rudoph, Wilhelm. Jeremia. HAT 12. Tübingen: Mohr Siebeck, 31968. |
| 68. | Sauer, Georg. Jesus Sirach/ben Sira. ATD. Apokryphen Band 1. Göttinen: Vandenhoeck&Ruprecht, 2000). |
| 69. | Schlüngel-Straumann, Helen. Tobit. HThKAT. Freiburg, Basel, Wien: Herder, 2000. |
| 70. | Schmid, Konrad, Jens Schröter. Die Enstehung der Bibel. Von den Ersen Texten zu den heiligen Schrift. München: C.H. Beck, 2019. |
| 71. | Schmidt, Brian B. Israel’s Beneficent Dead. Ancestor’s Cult and Necromancy in Ancient Israelite Religion and Tradition. FAT I/11. Tübingen: Mohr Siebeck, 1994. |
| 72. | Schökel, Luis Alonso, José Luis Sicre Diaz. Giobbe. Roma: Borla, 1985. |
| 73. | Schorch, Stefan von. „Die Propheten und der Karneval: Marzeach – Maioumas – Maimuna”. Vetus Testamentum 53 (2003): 397–415. |
| 74. | Schreiner, Josef. Jesus Sirach 1–24. NEB. Würzburg: Echter Verlag, 2002. |
| 75. | Schroer, Silvia. „Trauerriten und Totenklage im Alten Israel. Frauenmacht und Machtkonflikte”. W: Tod und Jenseits im alten Israel und in seiner Umwelt, red. Angelika Berlejung, Bernd Janowski. FAT 64, 299–321. Tübingen: Mohr&Siebeck, 2009. |
| 76. | Schumpp, Meinrad M. Das Buch Tobias übersetzt und erklärt. EHAT 11. Münich: Evangelische Verlagsanstalt, 1933. |
| 77. | Sedlmeier, Franz. Das Buch Ezechiel. Kapitel 1–24. NSKAT 21/1. Stuttgart: Velag Katholisches Bibelwerk, 2002. |
| 78. | Seybold, Klaus. Die Psalmen. HAT I/15. Tübingen: Mohr Siebeck, 1996. |
| 79. | Skehan, Patric W., Alexander A. Di Lella. The Wisdom of Ben Sira. AB 39. New York: Doubleday, 1986. |
| 80. | Stachowiak, Lech. Księga Jeremiasza. PŚST X/1. Poznań: Pallottinum, 1967. |
| 81. | Stachowiak, Lech. Lamentacje. Księga Barucha. PŚST X/2. Poznań: Pallottinum, 1968. |
| 82. | Suriano, Matthew J. „Breaking Bread with the Dead: Katumuwa’s Stele, Hos 9,4, and the Early History of the Soul”. Journal of the American Oriental Society 134 (2014): 385–405. |
| 83. | Targum Jonatana. T. 2: Prorocy późniejsi. Przekł. i red. Anna Kuśmirek, Marek Parchem. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW, 2023. |
| 84. | Toorn, Karel van der. Family Religion in Babylonia, Syria and Israel. Continuity and Change in the Form of Religious Life. SHCANE 7. Leiden: Brill, 1996. |
| 85. | Tronina, Antoni. Księga Hioba. NKB.ST XV. Częstochowa: Wydawnictwo św. Pawła, 2013. |
| 86. | Tsukimoto, Akio. Untersuchungen zur Totenpflege (kispum) im alten Mesopotamien. AOAT 216. Kevelaen: Butzon&Bercher/Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag, 1985. |
| 87. | Vaux, Roland de. Instytucje Starego Testamentu. Tłum. Tadeusz Brzegowy. Poznań: Pallottinum, 2004. |
| 88. | Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu, red. Ludwig Koehler, Walter Baumgartner, Johann Jakob Stamm. T. 1–2. Warszawa: Vacatio, 2008 = KBL. |
| 89. | Wöhrle, Jakob. Die frühen Sammlungen des Zwölfprophetenbuches. Entstehung und Komposition. BZAW 360. Berlin, New York: de Gruyter, 2006. |
| 90. | Wojciechowski, Michał. Księga Tobiasza czyli Tobita. NKB.ST XII. Częstochowa: Wydawnictwo św. Pawła, 2005. |
| 91. | Wojciechowski, Michał. Księga Barucha. NKB.ST XXIV/II. Częstochowa: Wydawnictwo św. Pawła, 2016. |
| 92. | Zapff, Burkard M. Jesus Sirach 25–51. NEB. Würzburg: Echter Verlag, 2010. |
| 93. | Zimmerli, Walter. Ezechiel 1–24. BK XIII/1. Neukirchen-Vluyn: Neukirchener Verlag, 21979. |
| 94. | Zimmermann, Frank. The Book of Tobit. Jewish Apocryphical Literature. New York: Harper&Brothers, 1958. |