Od Rzeczypospolitej Obojga Narodów do Imperium Rosyjskiego: Kościół greckounicki ukraińskiego Podola (koniec XVIII wieku – lata 30. XIX wieku)

Viktoria Bilyk

doi:10.18276/skk.2024.31-09

ISSN: 1230-0780 eISSN: 2719-4337 OAI DOI: 10.18276/skk.2024.31-09

Lista wydań / nr 31 2024
Od Rzeczypospolitej Obojga Narodów do Imperium Rosyjskiego: Kościół greckounicki ukraińskiego Podola (koniec XVIII wieku – lata 30. XIX wieku)

Autorzy:	Viktoria Bilyk Wschodnioeuropejski Narodowy Uniwersytet im. Łesi Ukrainki, Łuck, Ukraina \| Восточноевропейский национальный, университет имени Леси Украинки, г. Луцк, Украина
Słowa kluczowe:	Podole Kościół greckounicki Cerkiew prawosławna biskup duchowieństwo „akt zjednoczenia” synod
Data publikacji całości:	2024
Liczba stron:	13 (163-175)
Cited-by (Crossref) ?:

Informacje dodatkowe

Tłumaczenie z języka rosyjskiego ks. mgr Anton Demshin

Abstrakt

Publikacja, na podstawie analizy dokumentów archiwalnych i literatury naukowej, opisuje stan Kościoła greckounickiego na Podolu ukraińskim. Ukazano polityczne uwarunkowania funkcjonowania tego Kościoła. Omówiono, jak w wyniku trzech podziałów Rzeczypospolitej Obojga Narodów ziemie ukraińskie, w tym Podole, weszły w skład Imperium Rosyjskiego. Analizie poddano politykę religijną cesarzy rosyjskich wobec greckounitów prowincji podolskiej. Donoszono, że wszelkie działania rządu miały na celu wyeliminowanie Kościoła greckounickiego. W procesie zawracania ludności do prawosławia stosowano siłę i oddziały karne. Ukazano strukturę Kościoła greckounickiego na terenie prowincji oraz zachodzące w niej zmiany. Monitorowano proces zmniejszania liczby dziekanatów, parafii i znajdujących się w nich parafian. Odrębnie w publikacji przedstawiono sieć klasztorów bazylianów. Należy zauważyć, że byli oni podporą Kościoła greckounickiego w tym regionie. Dlatego władze szczególnie skupiły się na procesie ich eliminacji. W sumie ustalono, że po podziałach Rzeczypospolitej Obojga Narodów i wejściu Podola do Imperium Rosyjskiego, Kościół greckounicki uległ silnej presji i trzy dekady później został całkowicie zlikwidowany.

Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.	Likowski, Edward. Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku ze względu na przyczyny jego upadku. Cz. 1. Warszawa: Skład główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa Druk. Piotra Laskawera, 1906.
2.	Likowski, Edward. Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku ze względu na przyczyny jego upadku. Cz. 2. Warszawa: Skład główny w Księgarni Gebethnera i Wolffa Druk. Piotra Laskawera, 1906.
3.	Lorens, Beata. Bazylianie prowincji koronnej w latach 1743–1780. Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2014.
4.	Radwan, Marian. Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim. 1796–1839. Roma–Lublin: Polski Instytut Kultury Chrześcijańskiej, 2001.
5.	Radwan, Marian. „Bazylianie w zaborze rosyjskim w latach 1795–1839”. Nasza Przeszłość 93 (2000): 153–225.
6.	Śliwa, Tadeusz. „Kościół greckokatolicki na «Ziemiach zabranych» (1815–1875)”. W: Historia Kościoła w Polsce. T. 2: 1764–1945. Cz. 1: 1764–1918, red. Zdzisław Obertyński, Bolesław Kumor, 497–503. Poznań–Warszawa: Pallottinum, 1979.
7.	Śliwa, Tadeusz. „Kościół greckokatolicki w Galicji (1815–1918)”. W: Historia Kościoła w Polsce. T. 2: 1764–1945. Cz. 1: 1764–1918, red. Zdzisław Obertyński, Bolesław Kumor, 628–649. Poznań–Warszawa: Pallottinum, 1979.
8.	Śliwa, Tadeusz. „Kościół greckokatolicki w królestwie Polskim (1815–1875)”. W: Historia Kościoła w Polsce. T. 2: 1764–1945. Cz. 1: 1764–1918, red. Zdzisław Obertyński, Bolesław Kumor, 503–511. Poznań–Warszawa: Pallottinum, 1979.
9.	Śliwa, Tadeusz. „Kościół greckokatolicki w Rzeczypospolitej (1764–1795)”. W: Historia Kościoła w Polsce. T. 2: 1764–1945. Cz. 1: 1764–1918, red. Zdzisław Obertyński, Bolesław Kumor, 105–121. Poznań–Warszawa: Pallottinum, 1979.
10.	Śliwa, Tadeusz. „Kościół greckokatolicki w zaborze austriackim (1772–1815)”. W: Historia Kościoła w Polsce. T. 2: 1764–1945. Cz. 1: 1764–1918, red. Zdzisław Obertyński, Bolesław Kumor, 288–301. Poznań–Warszawa: Pallottinum, 1979.
11.	Śliwa, Tadeusz. „Kościół greckokatolicki w zaborze rosyjskim (1772–1815)”. W: Historia Kościoła w Polsce. T. 2: 1764–1945. Cz. 1: 1764–1918, red. Zdzisław Obertyński, Bolesław Kumor, 219–235. Poznań–Warszawa: Pallottinum, 1979.
12.	Śliwa, Tadeusz. „Kościół prawosławny w Rzeczypospolitej (1764–1795) i w Księstwie Warszawskim (1807–1815)”. W: Historia Kościoła w Polsce. T. 2: 1764–1945. Cz. 1: 1764–1918, red. Zdzisław Obertyński, Bolesław Kumor, 121–128. Poznań–Warszawa: Pallottinum, 1979.
13.	Śliwa, Tadeusz. Okruchy z historii kościoła obrządku greckiego. Przemyśl: Wydawnictwo Archidiecezji Przemyskiej, 2017.
14.	Wodzianowska, Irena. Zmierzch Unii. Struktury terytorialne i personalne Cerkwi greckokatolickiej w drugiej połowie XVIII wieku na Bracławszczyźnie. Lublin–Tczew: Oficyna Wydawnicza Edytor.org Lidia Ciecierska, 2018.
15.	Білик, Виктория А. Структура греко-католицької церкви на Правобережній Україні на початку ХІХ століття. Дрогобицький краєзнавчий збірник. Вип. VI, 306–315. Дрогобич: Коло, 2002.
16.	Ваврик, Михайло-Мирослав. Нарис розвитку і стану василіанського чина XVII–XX ст. Топографічно-статистична розвідка. Рим: рр. Basiliani, 1979.
17.	ГАВО, ф. 382, оп. 2, спр. 27.
18.	ГАВО, ф. 382, оп. 2, спр. 295.
19.	ГАВО, ф. 382, оп. 2, спр. 31.
20.	ГАВО, ф. 382, оп. 2, спр. 365.
21.	Государственный архив Волынской области (Archiwum Państwowe Obwodu Wołyńskiego, ГАВО), ф. 382, оп. 2, спр. 14.
22.	ДАХО, ф. 315, оп. 1, спр. 1199.
23.	ДАХО, ф. 315, оп. 1, спр. 1210.
24.	ДАХО, ф. 315, оп. 1, спр. 238.
25.	Державний архів Хмельницької області (Archiwum Państwowe Obwodu Chmielnickiego, ДАХО), ф, 315, оп. 1, спр. 1.
26.	Законоположения и правительственные распоряжения до Римско-католической церкви в России относящиеся со времени царствования царей Петра и Иоанна Алексеевичей с 1669 по 1867 год включительно. Вильно: Тип. А. Киркора, 1868.
27.	Каретников, Семён Никитич. Волынская губерния: географическо-исторический очерк губернии. Почаев, 1912.
28.	Липский, Ипполит. „Воссоединение униатов на Волыни в 1794–1795 гг. по документах Волынской духовной консистории за 1795 г.”. Волын. епарх. ведом 3 (1880): 147–212.
29.	Липский, Ипполит. „Воссоединение униатов на Волыни в 1794–1795 гг. по документах Волынской духовной консистории за 1795 г.”. Волын. епарх. ведом 26 (1880): 1168–1174.
30.	Лось, Валентина. Луцька єпархія у 1801–1825 рр.: майнові конфлікти уніатського та православного духовенства. Дрогобицький краєзнавчий збірник. Вип. VII, 259–269 Дрогобич: Коло, 2003.
31.	Осадчий, Володимир. „Ілюзії чи відчай? Лист архієпископа полоцького Іраклія Лісовського на тлі історії унії в Російській імперії наприкінці XVIII ст.”. Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej. 5 (2007): 218–225.
32.	Полное собрание законов Росийской империи (ПСЗ). Собрание Первое. 1649–1825 гг. (в 45 т.). Т. 23: 1789 – 6 ноября 1796 г., 975. СПб: Типография ІІ Отделения Собственной Его Императорского Величества Канцелярии, 1830.
33.	ПСЗ Росийской империи. Собрание Второе. 12 декабря 1825–28 февраля 1881 г. (в 55 т.). Т. 3: 1828 г., 1648. СПб: Типография ІІ Отделения Собственной Его Императорского Величества Канцелярии, 1830.
34.	ПСЗ Росийской империи. Собрание Первое. 1649–1825 гг. (в 45 т.). Т. 24: 6 ноября 1796–1798 г., 872. СПб: Типография ІІ Отделения Собственной Его Императорского Величества Канцелярии, 1830.
35.	ПСЗ Росийской империи. Собрание Первое. 1649–1825 гг. (в 45 т.). Т. 28: 1804–1805 гг., 1352. СПб: Типография ІІ Отделения Собственной Его Императорского Величества Канцелярии, 1830.
36.	РГИА, ф. 797, оп. 6, ч. 2, д. 22 313.
37.	РГИА, ф. 797, оп. 6, ч. 2, д. 22 328.
38.	РГИА, ф. 797, оп. 6, ч. 2, д. 22 809 а.
39.	Российский государственный исторический архив (РГИА), ф. 797, оп. 6, ч. 1, д. 22 176.
40.	Уния в документах. Сб. Сост. В.А. Теплова, З.И. Зуева, 510. Минск: Лучи Софии, 1997.
41.	Хіхлач, Богдан. „Економічне життя василіанських монастирів на Поділлі (XVIII – І третина XIX ст.)”. Київська старовина 6 (2008): 23–37.
42.	Хіхлач, Богдан. До проблеми взаємовідносин католиків, уніатів та православних на Поділлі у XVIII – І-й пол. XІX ст. Поведінкові типи в українському соціокультурному середовищі: історичний досвід та аналіз тенденцій: зб. наук. пр. за результатами міжнар. наук. Конф, 121–126. К., 2007.
43.	Хіхлач, Богдан. ЧСВВ та УГКЦ на Поділлі (XVIII – І третина XIX ст.): загальний огляд. Подільська старовина: наук, 139–159. зб. Вінниця, 2008.
44.	ЦДІАК України, ф. 442, оп. 413, спр. 1.
45.	ЦДІАК України, ф. 442, оп. 413, спр. 68.
46.	ЦДІАК України, ф. 489, оп. 1, спр. 7.
47.	Центральный государственный исторический архив Украины, г. Киев (Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy w Kijowie, ЦГИАК Украины), ф. 2125, оп. 1, спр. 5.
48.	Шандра, Валентина Степанівна. Генерал-губернаторства в Україні. К.: НАН України. Ін-т історії України, 2005.

Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie