Studia Maritima

W artykule zaprezentowano współpracę polsko-czechosłowacką realizowaną na płaszczyźnie politycznej, gospodarczej i kulturalnej w Szczecinie przez kilkadziesiąt lat – od przejęcia miasta przez polskie władze w 1945 r. aż do 1989 r. Jego celem jest odpowiedź na pytanie – jakie miejsce zajmował Szczecin w polsko-czechosłowackiej współpracy po II wojnie światowej oraz wokół jakich kwestii koncentrowało się zainteresowanie strony czechosłowackiej tym miastem? W artykule wykorzystano poza literaturą przedmiotu, materiały archiwalne zgromadzone w polskich i czeskich archiwach – w Archivu Ministerstva zahraničnich vĕci w Pradze, Národnim archivum České Republiký oraz Archivum bezpečnostních složek. Wśród polskich archiwów nieocenione okazały się dokumenty zgromadzone w Archiwum MSZ w Warszawie, Archiwum Akt Nowych, Archiwum Państwowym w Szczecinie. Podczas pracy nad artykułem wykorzystano metodę badania dokumentów, elementy metody statystycznej, pomocna okazała się także analiza prasoznawcza, które posłużyły do analizy materiałów archiwalnych partii komunistycznych i aparatu bezpieczeństwa, wymagających, jako tzw. źródła z nadbudową, specyficznej krytyki źródeł i szczególnej ostrożności w ocenie ich wiarygodności. Zainteresowanie Szczecinem ze strony władz czechosłowackich było duże z uwagi na gospodarcze i żeglugowe interesy Czechosłowacji w porcie i to właśnie ten aspekt współpracy decydował o miejscu Szczecina w polsko-czechosłowackich relacjach w całym omawianym okresie. Współpraca ta była realizowana z różnym natężeniem i polegała na utworzeniu specjalnej strefy wolnocłowej oraz umożliwieniu Czechosłowacji wykorzystania portu jako bazy żeglugowej i tranzytowej dla handlowych statków morskich tego kraju. Port w Szczecinie oraz zespół portowy Szczecin-Świnoujście realizowały przez kilkadziesiąt lat funkcje tranzytowe wobec południowego sąsiada. Czechosłowacja nie rezygnowała z obecności w Szczecinie nawet po oddaniu rejonu wolnocłowego w porcie, wręcz przeciwnie, przez kolejne lata tranzyt czechosłowackich towarów stanowił ważną część przeładunków w porcie, stocznia im. Warskiego budowała statki na zamówienie czechosłowackiego armatora, przyszli czechosłowaccy marynarze kształcili się w Wyższej Szkole Morskiej, a kontakty polityczne, społeczne i kulturalne były rozwijane za pośrednictwem konsulatu generalnego oraz filii warszawskiego Ośrodka Kultury i Informacji. Czechosłowacka obecność w Szczecinie najpełniej wyrażała się poprzez szeroki zakres działań realizowanych właśnie przez placówkę konsularną. Konsulat w Szczecinie istniał nieprzerwanie do końca 1992 r., realizując nie tylko funkcje gospodarcze, ale także informacyjne, promował czechosłowacką kulturę, otaczał opieką czechosłowackich marynarzy i pracowników czechosłowackich przedsiębiorstw, których filie znajdowały się w okręgu konsularnym. Dzięki działalności sprawozdawczej placówki, napływały do władz czechosłowackich informacje na temat bieżącej sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej w okręgu konsularnym. Gdyby nie sprawozdania i notatki informacyjne przesyłane przez pracowników szczecińskiego konsulatu do ambasady CSRS w Warszawie i MSZ w Pradze, Szczecin pozostałby w cieniu innych miast Polski, w których rozgrywały się tragiczne wydarzenia grudnia 1970 r., rodził się protest społeczny latem 1980 r. a w latach 1988–1989 zachodziły zmiany systemowe, których czechosłowaccy urzędnicy konsularni nie akceptowali.