Colloquia Theologica Ottoniana

Friedrich Nietzsche (1844–1900), krytyk zachodniej kultury, a w szczególności chrześcijaństwa, jest autorem polemicznego studium nad różnorodnymi przejawami konstytuowania się moralności "Zur Genealogie der Moral" (1887). Według niemieckiego filozofa ważny w badaniu genealogicznym nad moralnością wydaje się ressentiment. Ten specjalistyczny termin, dla którego Nietzsche nie znajduje odpowiednika w rodzimym języku, to klucz do zrozumienia nowej konstrukcji moralności w perspektywie przewartościowania wartości (Umwertung aller Werte). Niniejszy artykuł jest próbą selektywną opisu ressentiment jako uczucia reaktywnego i faktoru życia moralnego człowieka poprzez ukazanie zakresu semantycznego pojęcia i przedstawienie funkcjonowania mechanizmu psychologicznego, jego znaczenia i konsekwencji, które wywołuje. Analiza leksykalna pojęcia pozwala nam zbadać, na sposób genealogii nietzscheańskiej, jaka jest istotowa zawartość samego terminus technicus. Analiza semantyczna doprowadza do odkrycia ressentiment jako pewnej postawy o charakterze moralnym, która ma właściwe miejsce w duchowo-psychicznej strukturze człowieka. Ressentiment sprowadza się do przeżywania nieprzyjaznych uczuć, wymierzonych zazwyczaj przeciw innemu człowiekowi. Wykorzystując znajomość tego mechanizmu, dostrzec można praktyczne jego zastosowanie w wydaniu filozofii Nietzschego. Chodzi tu o dualizm: słabi–silni a zwycięstwo moralności niewolniczej. Istotowa rola ressentiment w życiu moralnym człowieka jawi się zatem jako panaceum służące do załagodzenia cierpienia. To lek ułatwiający zniwelowanie bólu (Weltschmerz), który zatruwa życie człowieka. Produktem ressentiment jest moralność niewolnicza, która odniosła zwycięstwo w dziejach z powodu słabości ludzkiej kondycji jako „zwierzęcia chorego”. Ów mechanizm stanowi źródło moralności judeo-chrześcijańskiej. Ressentiment wytworzył zatrute wartości chrześcijaństwa, a w efekcie całej cywilizacji europejskiej i kultury dekadenckiej. W "Zur Genealogieder Moral" Nietzsche wielokrotnie opisuje człowieka opanowanego przez resentyment: „der Mensch des ressentiment”. Człowiek opanowany przez ressentiment to „piwniczne zwierzę, pełne zemsty i nienawiści”, odkrywca nieczystego sumienia.