Colloquia Theologica Ottoniana


ISSN: 1731-0555     eISSN: 2353-2998    OAI    DOI: 10.18276/cto.2023.39-09
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  ERIH PLUS

Lista wydań / 39/2023
Animal Morality: Jerzy Chmurzyński and the Cognitive Ethology View
(Moralność zwierząt. Ujęcie Jerzego Chmurzyńskiego wobec poglądów etologów kognitywistycznych)

Autorzy: Tomasz Perz ORCID
Academy of Applied Sciences of the Society of Universal Knowledge in Szczecin
Słowa kluczowe: etologia wartości biologiczne zachowania moralnopodobne zdolności zwierzęce
Data publikacji całości:2023
Liczba stron:17 (193-209)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

W niniejszym artykule omawiam poglądy polskiego entomologa, filozofa i „ojca polskiej etologii” Jerzego Andrzeja Chmurzyńskiego na temat „moralności” zwierząt. Następnie porównuję jego stanowisko z poglądami badaczy etologii poznawczej, Marca Bekoffa i Fransa de Waala. Chmurzyński rozważa obecność podstawowych wartości etycznych, takich jak dobro i zło, w zachowaniach zwierząt. Następnie formułuje pojęcie wartości biologicznych, obejmujących homeostazę, maksymalizację dostosowania i dobrostan. Dobrem dla zwierzęcia jest osiąganie tych wartości, a złem jest ich brak. Wartości biologiczne nie są przez zwierzęta rozpoznawane świadomie, ale są sprawnie osiągane, za co są odpowiedzialne mechanizmy odruchowo-bezwarunkowe oparte na motywacji. Istnieją także zachowania zwierząt, które mogą budzić podziw, jednak brak możliwości zrozumienia abstrakcyjnych pojęć dobra i zła oraz dokonywania wolnego wyboru powodują, że zwierząt nie można uznać za istoty moralne. Chmurzyński wprowadza więc pojęcie zachowań moralnopodobnych. Niektórzy badacze z kręgu etologii kognitywnej formułują jednak odmienne wnioski. Bekoff modyfikuje pojęcie moralności, utożsamiając moralność z zachowaniami prospołecznymi. De Waal uważa, że zachowania małp człekokształtnych stanowią źródło ludzkiej moralności i zarazem jej niższy poziom. Poglądy przyznające zwierzętom status moralny zdają się mieć nie tylko cel poznawczy, ale również normatywny. Przyznanie zwierzętom statusu moralnego oznacza przyznanie im określonych praw. Oznacza to również zapewnienie im większej ochrony, niż miałoby to miejsce w przeciwnym wypadku. Moim zdaniem taki sposób formułowania moralności zwierząt, jak przedstawiają to etolodzy poznawczy, raczej utrudnia próby zrozumienia zachowań zwierząt w kontekście etyki. Koncepcja Jerzego Chmurzyńskiego dotycząca pojęcia zjawisk przypominających moralność lepiej ukazuje specyfikę zwierzęcych zachowań.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Bekoff M., Manifest zwierząt. Sześć powodów, żeby okazywać więcej współczucia, tłum. A. Pluszka, Wydawnictwo Marginesy, Warszawa 2019.
2.Bekoff M., Pierce J., Dzika sprawiedliwość. Moralne życie zwierząt, trans. S. Szymański, Copernicus Center Press, Kraków 2011.
3.Bielicki T., O pewnej osobliwości człowieka jako gatunku, “Kosmos” 39 (1990) 1, pp. 129–146.
4.Chmurzyński J.A., Co etolog może powiedzieć człowieku? (Głos w dyskusji na Szóstym Festiwalu Nauki). Ecce Homo (24.09.2000), [author’s typescript].
5.Chmurzyński J.A., Czasoprzestrzeń w życiu zwierząt i człowieka, w: R. Stefański (ed.), The Peculiarity of Man, Vol. 20, Wydawnictwo Naukowe Grado, Toruń–Kielce 2014, pp. 69–94.
6.Chmurzyński J.A., Czy z „dewiacją” trzeba walczyć? O społecznej roli filozofii mówią uczestnicy posiedzenia KNF, “Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria” 32 (1999) 4, pp. 136–141.
7.Chmurzyński J.A., Dobro i zło w kategoriach wartości biologicznych, in: A. Wierciński (ed.), Materiały z konferencji „Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo pierwsze: Dobro i Zło” (Staszów, 10−12.12.1999), Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej, Warszawa–Kielce 2000, pp. 259–271.
8.Chmurzyński J.A., Natura – kultura: opozycja czy koniunkcja?, “Kosmos” 39 (1990) 1, pp. 77–96.
9.Chmurzyński J.A., Obraz człowieka – „być sobą” z perspektywy zwierzęcia i człowieka, in: A. Latawiec, K. Kloskowski, G. Bugajak (eds.), Filozoficzne i naukowo-przyrodnicze elementy obrazu świata, Wydawnictwo UKSW, Warszawa 2000, Vol. 2, pp. 62–77.
10.Chmurzyński J.A., Prawda i fałsz z perspektywy biologicznej, in: A. Wierciński (ed.), The Peculiarity of Man, Vol. 6: Materiały z konferencji: Tradycyjne i współczesne systemy wartości. Przeciwieństwo drugie: „Prawda i fałsz” (Staszów, 8–10.12.2000 r.), Wydział Zarządzania i Administracji Akademii Świętokrzyskiej, Warszawa–Kielce 2001, pp. 387–420.
11.Chmurzyński J.A., Słownik encyklopedyczny biologii zachowania i pojęć pokrewnych, Warszawa 2011 [on typescript rights].
12.Chmurzyński J.A., Stosunek do zwierząt – odpowiedź, “Bunt Młodych Duchem” 25 (2005) 3, pp. 11−14.
13.Churchland P.S., Neurophilosophy: Toward a Unified Theory of the Mind/Brain, MIT Press, Cambridge 1988.
14.De Waal F., Good Natured: The Origins of Right and Wrong in Humans and Other Animals, Harvard University Press, London 1986.
15.De Waal F., Małpy i filozofowie. Skąd pochodzi moralność, trans. B. Brożek, M. Furman, Copernicus Center Press, Kraków 2013.
16.Domaradzki J., O skrytości zdrowia. O problemach z konceptualizacją pojęcia zdrowie, “Hygeia Public Health” 48 (2013) 4, pp. 408–419.
17.Flack J.C., De Waal F., ‘Any Animal Whatever’: Darwinian Building Blocks of Morality in Monkeys and Apes, “Journal of Consciousness Studies” 7 (2000) 1, pp. 1–29.
18.Goodall J., Przez dziurkę od klucza. 30 lat obserwowania szympansów, trans. J. Prószyński, Prószyński Media, Warszawa 2019.
19.Kołacz R., Dobrzański Z., Higiena i dobrostan zwierząt gospodarskich, Wydawnictwo Akademii Rolniczej, Wrocław 2006.
20.Lem S., Biologia i wartości, “Studia Filozoficzne” 3–4 (1968), pp. 35–78.
21.Lem S., Summa technologiae, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1984.
22.Lorenz K., Odwrotna strona zwierciadła. Próba historii naturalnej ludzkiego poznania, trans. K. Wolicki, PIW, Warszawa 1977.
23.Lorenz K., Regres człowieczeństwa, trans. A. Tauszyńska, PIW, Warszawa 1986.
24.Musschenga B., Animal Morality and Human Morality, in: B. Musschenga, A. van Harskamp (eds.), What Makes us Moral? On the Capacities and Conditions for Being Moral, New York–London 2013, pp. 99–116.
25.Patterson F., Linden E., The Education of Koko, Holt, Rinehart and Winston, New York 1981.
26.Ramachandran V.S., Neuronauka o podstawach człowieczeństwa. O czym mówi mózg?, trans. A. Binder, M. Binder, E. Józefowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012.
27.Ross Ashby W., Wstęp do cybernetyki, trans. B. Osuchowska, A. Gosiewski, PWN, Warszawa 1961.
28.Sadowski B., Chmurzyński J.A., Biologiczne mechanizmy zachowania, PWN, Warszawa 1989.
29.Urbanek A., Na granicy biologii i socjologii, “Nauka Polska” 3–4 (1980), pp. 115–135.
30.Urbanek A., Rewolucja naukowa w biologii, Wiedza Powszechna, Warszawa 1973.
31.Wickler W., Czy jesteśmy grzesznikami? Prawa naturalne małżeństwa, trans. A.D. Tauszyńska, PIW, Warszawa 1974.
32.Wilson E.O., Sociobiology: The New Synthesis, Harvard University Press, Cambridge, MA 2000.