Przeszłość Demograficzna Polski

Poland's Demographic Past


ISSN: 0079-7189    OAI    DOI: 10.18276/pdp.2015.1.37-04
CC BY-SA   Open Access   DOAJ  CEEOL  ERIH PLUS  DOAJ

Lista wydań / 37, 2015, nr 1
Opieka nad nieletnimi w rodzinach szlacheckich w Koronie w XVII wieku. Zarys problematyki i perspektywy badawcze

Autorzy: Jacek Pielas
Uniwesytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Filologiczno-Historyczny
Słowa kluczowe: legal guardianship minors gentry family Crown of the Kingdom of Poland 17th century
Data publikacji całości:2015
Liczba stron:14 (93-106)
Cited-by (Crossref) ?:

Abstrakt

The article outlines the problems and research prospects of one of the most common legal institution that was typical of the old-Polish gentry families – the guardianship of minors, which has not been researched in the historical literature so far. The author reminds that in the ancient Polish law there were four ways of establishing the guardianship of minors, which were called: paternal, natural, official and autocratic. Each one of the four might commence only when the previous one had ceased. The author presents the most important findings made by law historians and underlines that they treat with the practical functioning of the guardianship in the reality of the 17th-century gentry of the Crown only superficially. We might familiarise with that practice thanks to other than normative sources, massive in character, namely the old-Polish last wills. In addition to establishing the guardianship, they contain many hints on how to educate and bring up minors. Undoubtedly, the most interesting question is what the guardians were actually doing. And here the essential question is whether their guardianship was good enough, whether they took care of the child (upkeep, upbringing, education) and of the child’s property. One of the objectives of the author of this article will be to present the most common activities undertaken by guardians, that is to say the ‘model’ behaviour of guardians. At the same time – wherever it is possible – it is worth attempting to present the reaction of the children to their guardians’ actions. In this context, there appears a fundamental problem of the scale and kinds of the abuses committed by the guardians, first of all concerning the minors’ land properties, including delaying the people they were in charge of entering into marriage in order to extend the period of their running their land property. An exceptionally important function of the institution of guardianship in the life of the gentry family combined with the research possibilities included in the 17th-century sources offer optimistic prospects for a comprehensive study, which would present the guardianship in gentry families and facilitate a better understanding of how the gentry family functioned in the Crown in the modern times.
Pobierz plik

Plik artykułu

Bibliografia

1.Abdon Kłodziński, Dawne polskie prawo prywatne, Kraków 1935.
2.Akta sejmikowe ziemi chełmskiej 1572-1668, oprac. Wiesław Bondyra, Henryk Gmiterek, Janusz Ternes, Lublin 2013.
3.Antoni Zygmunt Helcel, Dawne prawo prywatne polskie, Kraków 1874.
4.Bogdan Lesiński, Konstytucja sejmowa z 1768 roku o opiece i zdolności do czynności prawnych, w: Dawne prawo i myśl prawnicza. Prace historyczno-prawne poświęcone pamięci Wojciecha Marii Bartla, red. Jan Malec, Wacław Uruszczak, Kraków 1995, s. 227-235.
5.Bogdan Lesiński, O tak zwanej opiece samowładnej w dawnym prawie polskim, „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Nauki Humanistyczno-Społeczne. Prawo” 30, 1991, s. 102-117.
6.Bogdan Lesiński, Ustanowienie opiekuna w drodze licytacji w polskim prawie ziemskim (XV-XVI w.), „Czasopismo Prawno-Historyczne” 37, 1985, 2, s. 139-152.
7.Bożena Popiołek, Rodzina szlachecka w świetle testamentów XVII-XVIII wieku, [w:] Rodzina i gospodarstwo domowe na ziemiach polskich w XV-XX wieku. Struktury demograficzne, społeczne i gospodarcze, red. Cezary Kuklo, Warszawa 2008, s. 132-152
8.Bożena Popiołek, Woli mojej ostatniej Testament ten... Testamenty staropolskie jako źródło do historii mentalności XVII i XVIII wieku, Kraków 2009.
9.Cui contingit nasci, restat mori. Wybór testamentów staropolskich z województwa sandomierskiego, oprac. Mariusz Lubczyński, Jacek Pielas, Henryk Suchojad, Warszawa 2005.
10.Dariusz Kupisz, Zbigniew Gorajski (1596-1655). Studium z dziejów szlachty protestanckiej w Małopolsce w pierwszej połowie XVII wieku, Warszawa 2000.
11.Dorota Żołądź-Strzelczyk, Dziecko w dawnej Polsce, Poznań 2006.
12.Elżbieta Kowalska, Terminologia opieki nad małoletnimi (Ziemie małopolskie i ruskie do końca XV w.), „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Historyczno-Społeczne. Folia Iuridica” 19, 1977, s. 43-53.
13.Jacek Pielas, Majątkowe zabezpieczenie sióstr w szlacheckich działach spadkowych w Koronie w XVII wieku, [w:] Per mulierem... Kobieta w dawnej Polsce - w średniowieczu i w dobie staropolskiej, red. Katarzyna Justyniarska-Chojak, Sylwia Konarska-Zimnicka, Warszawa 2012, s. 343-356.
14.Jacek Pielas, Oleśniccy herbu Dębno w XVI-XVII wieku. Studium z dziejów zamożnej szlachty doby nowożytnej, Kielce 2007.
15.Jacek Pielas, Opieka nad nieletnimi w rodzinach szlacheckich w Koronie do końca XVIII wieku w świetle polskiej historiografii (w druku).
16.Jacek Pielas, Podziały majątkowe szlachty koronnej w XVII wieku, Kielce 2013.
17.Jacek Pielas, Sprawy rodzinne i majątkowe Teofili z Tarłów Ostrogskiej (zm. 1635), [w:] VIII Janowieckie Spotkania Historyczne. Tarłowie. Z dziejów kulturalnych, gospodarczych i politycznych rodu, t. 2, red. Henryk Gmiterek, Andrzej Szymanek, Janowiec 2009, s. 75-115.
18.Jacek Pielas, Wdowa-matka a kwestie majątkowe w rodzinach szlachty koronnej w XVII wieku, [w:] Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. 3: Społeczeństwo a rodzina, red. Andrzej Karpiński, Warszawa 2009, s. 171-193.
19.Jan Loho-Sobolewski, Prawo opiekuńcze w dawnej Litwie, Lwów 1937.
20.Jan Stanisław Bystroń, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI-XVIII, t. 2, Warszawa 1976.
21.Janina Kelles-Krauzówna, Opieka nad małoletnimi w projektach do kodeksu Stanisława Augusta, Lwów 1927.
22.Janusz Kurtyka, Latyfundium tęczyńskie. Dobra i właściciele (XIV-XVII wiek), Kraków 1999.
23.Joanna Machut-Kowalczyk, Dzieje opieki na ziemiach polskich, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 13, 2010, s. 57-73.
24.Jurek Piotr, Opieka nad nieletnimi po śmierci rodziców w świetle III Statutu Wielkiego Księstwa Litewskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prawo” 285, 2003, s. 85-100.
25.Karol Dunin, Dawne mazowieckie prawo, Warszawa 1880.
26.Katarzyna Sulej, Mariaże magnackie w XVI-XVIII wieku na podstawie intercyz przedślubnych, [w:] Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. 3: Społeczeństwo a rodzina, red. Andrzej Karpiński, Warszawa 2009, s. 63-97.
27.Lauda sejmikowe, t. I: Lauda wiszeńskie 1572-1648, oprac. Antoni Prochaska, Lwów 1909.
28.Magdalena Wilczek-Karczewska, Konflikty rodzinne na tle majątkowym w świetle wielkopolskich inwentarzy i testamentów z XVII wieku, [w:] Społeczeństwo staropolskie. Seria nowa, t. 3: Społeczeństwo a rodzina, red. Andrzej Karpiński, Warszawa 2009, s. 149-169.
29.Magdalena Wilczek-Karczewska, Testamenty szlachty wielkopolskiej z XVII wieku, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 59, 2011, 3-4, s. 333-345.
30.Małgorzata Beślerzewska, Szlacheckie pożegnanie z życiem. Testamenty z wielkopolskich ksiąg grodzkich z lat 1702-1723, „Genealogia. Studia i Materiały Historyczne” 18, 2006, s. 37-98.
31.Maria Bogucka, Białogłowa w dawnej Polsce. Kobieta w społeczeństwie polskim XVI-XVIII wieku na tle porównawczym, Warszawa 1998.
32.Maria Koczerska, Rodzina szlachecka w Polsce późnego średniowiecza, Warszawa 1975.
33.Mariusz Lubczyński, Majątek ziemski kasztelana sandomierskiego Mikołaja Spytka Ligęzy, [w:] Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne, t. 1, red. Krzysztof Bracha, Stanisław Wiech, Kielce 2000, s. 153-155.
34.Mariusz Lubczyński, Zawieranie małżeństw przez szlachtę w świetle intercyz przedślubnych oblatowanych w krakowskich księgach grodzkich w latach 1680-1730, [w:] Wesela, chrzciny i pogrzeby w XVI-XVIII w. Kultura życia i śmierci, red. Henryk Suchojad, Warszawa 2001, s. 137-155.
35.Marta Kupczewska, Wpływ działalności opiekunów na dzieciństwo Tomasza Zamoyskiego, [w:] W kręgu rodziny epok dawnych. Dzieciństwo, red. Bożena Popiołek, Agnieszka Chłosta-Sikorska, Marcin Gadocha, Warszawa 2014, s. 263-275.
36.Piotr Burzyński, Prawo polskie prywatne, t. 2, Kraków 1871.
37.Przemysław Dąbkowski, Prawo prywatne polskie, t. 1, Lwów 1910.
38.Samuel Adalberg, Księga przysłów, przypowieści i wyrażeń przysłowiowych polskich, Warszawa 1889-1894.
39.Sławomir Godek, Elementy prawa rzymskiego w III Statucie litewskim (1588), Warszawa 2004.
40.Stanisław Cynarski, Dzieje rodu Lanckorońskich z Brzezia od XIV do XVIII wieku. Sprawy kariery urzędniczej i awansu majątkowego, Warszawa-Kraków 1996.
41.Stanisław Płaza, Historia prawa w Polsce na tle porównawczym, cz. 1: X-XVIII w., Kraków 1997.
42.Stężyński Bandtkie, Jan Wincenty, Prawo prywatne polskie, Warszawa 1851.
43.Teodor Ostrowski, Prawo cywilne albo szczególne narodu polskiego, t. 1, Warszawa 1784.
44.Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich wielkopolskich z lat 1631-1655, wyd. Pawel Klint, Poznań-Wrocław 2008.
45.Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich wielkopolskich z lat 1657-1680, wyd. Paweł Klint, Wrocław 2011.
46.Testamenty szlachty krakowskiej XVII-XVIII w. Wybór tekstów źródłowych, oprac. Alicja Falniowska-Gradowska, Kraków 1997.
47.Testamenty szlachty Prus Królewskich z XVII wieku, oprac. i wyd. Jacek Kowalkowski, Wiesław Nowosad, Warszawa 2013.
48.Volumina legum, wyd. J. Ohryzko, t. 2, Petersburg 1859.
49.Walenty Dutkiewicz, Uwagi nad dziełem Prawo polskie prywatne przez Piotra Burzyńskiego, Warszawa 1873.
50.Wiesław Nowosad, Archiwa szlachty Prus Królewskich, Toruń 2005.
51.Władysław Łoziński, Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi w pierwszej połowie XVII wieku, Kraków 1957.
52.Władysław Sobociński, Historia rządów opiekuńczych w Polsce, „Czasopismo Prawno-Historyczne” 2, 1949, s. 227-353.
53.Włodzimierz Dworzaczek, Jan Tarnowski Hetman, Z dziejów możnowładztwa małopolskiego, Warszawa 1985.
54.Wojciech Szafrański, Opieka w projekcie Wojciecha Prus Olszowskiego do Kodeksu Stanisława Augusta, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 7, 2002, s. 223-233.
55.Zbigniew Kuchowicz, Obyczaje staropolskie XVII-XVIII wieku, Łódź 1975.