ISSN: 0860-8539
eISSN: 2956-4204
OAI
DOI: 10.18276/sp.2022.32-05
Lista wydań /
32/2022
Mojżesz,jakiego nie znamy? Kilka uwag na temat poszukiwań historycznego Mojżesza
| Autorzy: |
Janusz
Lemański
|
| Słowa kluczowe: | historyczny Mojżesz exodus Pięcioksiąg jahwizm |
| Data publikacji całości: | 2022 |
| Liczba stron: | 33 (87-119) |
| Liczba pobrań ?: | 236 |
Abstrakt
Poszukiwania historycznych źródeł tradycji o Mojżeszu, przy obecnym stanie wiedzy, prowadzą do wniosku, że jej śladów poszukiwać możemy przede wszystkim w tekstach biblijnych. Zaliczyć do nich można wspominane w Pięcioksięgu egipskie imię Mojżesza, jego związki z Madianitami/Kenitami oraz aktualną wiedzę o początkach i rozwoju jahwizmu. Na uwagę przy badaniu tych zagadnień zasługują również niektóre wzmianki w innych księgach Starego Testamentu (Oz 12,14; Sdz 18,30; 2Krl 18,4) łączące (bez podania imienia) Mojżesza z exodusem (pierwsza) oraz jakimiś nieortodoksyjnymi dla późniejszych autorów formami kultu (dwie kolejne). Wniosek płynący się z przebadania tych kwestii jest taki, że biblijna „biografia” Mojżesza jest w głównej mierze efektem późniejszej pracy literacko-teologicznej autorów biblijnych i prezentuje tego bohatera w sposób znacząco odbiegający od potencjalnego „historycznego” pierwowzoru.
Pobierz plik
Plik artykułu
Bibliografia
| 1. | Achenbach R., Die Vollendung der Tora. Studien zur Redaktionsgeschichte des Numeribuches im Kontekxt von Hexateuch und Pentatauch (BZAR 3), Wiesbaden 2003. |
| 2. | Albertz R., Exodus 1–18 (ZBK.AT 2.1), Zürich 2012. |
| 3. | Andersen F.I., Freedman D.N., Hosea (AB 24), New York 1980. |
| 4. | Andersen F.I., Freedman D.N., Micah (AB 24E), New York 2000. |
| 5. | Ballhorn E., Zum Telos des Psalters. Die Textzusammenhang des Vierten und Fünften Psalmenbuches (Ps 90–150) (BBB 138), Berlin–Wien 2004. |
| 6. | Berner Ch., Die Exoduserzählung: Das literarische Werden einer Ursprungslegende Israels (FAT 73), Tübingen 2010. |
| 7. | Blum E., Studien zur Komposition des Pentateuch (BZAW 189), Berlin–New York 1990. |
| 8. | Blum E., Pentateuch – Hexateuch – Enneateuch? Oder: Woran erkannt man ein literarischer Werk in der Hebräische Bibel?, [w:] Les dernières rédactions du Pentateuque, de l’Hexateuque et de l’Ennéateuque (BETL 203), red. T. Römer, K. Schmid, Leuven 2007, s. 67–97. |
| 9. | Blum E., Die historische Mose und und die frühgeschichte Israels, „Hebrew Bible and Ancient Israel”1 (2012), s. 37–63. |
| 10. | Bons E., Das Buch Hosea (NSK.AT 23/1), Stuttgart 1996. |
| 11. | Buttler T., Judges (WBC 8), Nashville 2009. |
| 12. | Campbell A., O’Brien M.A., Unfolding the Deuteronomistic History. Origins, Upgrades, Present Text, Minneapolis 2000. |
| 13. | Carr D., The Moses Story: Literary-Historical Ref lections, „Hebrew Bible and Ancient Testament”1 (2012), s. 7–35. |
| 14. | Carr D., Data to Inform Ongoing Debates about the Formation of the Pentateuch. From Documented Cases of transmission History to a Survey of Rabbinic Exegesis, [w:] The Formation of the Pentateuch, red. J.C. Gertz i in. (FAT 111), Tübingen 2016, s. 87–106. |
| 15. | Daniels R.D., Hosea and Salvation History: The Early Traditions of Israel in the Prophecy of Hosea (BZAW 191), Berlin 1990. |
| 16. | Dearman J.A., The Book of Hosea (NICOT), Grand Rapids, Cambridge 2010. |
| 17. | Diebner B.J., …for He Had Married a Cushite Woman, „Nubica” 1/2 (1990), s. 499–504. |
| 18. | Dietrich W., Das Richterbuch, [w:] Die Entstehung des Alten Testaments, red. W. Dietrich i in. (ThW 1), Stuttgart 2014, s. 206–231. |
| 19. | Dietrich W., Die Königsbücher, [w:] Die Entstehung des Alten Testaments, red. W. Dietrich i in. (ThW 1), Stuttgart 2014, s. 260–282. |
| 20. | Dumbrell W.J., Midian – A Land or a League?, „Vetus Testamentum” 25 (1975), s. 323–327. |
| 21. | Edelman D., Deuteronomy as the Instructions of Moses and Yhwh vs. a Framed Legal Code, [w:] Deuteronomy in the Making. Studies in the Production of Debarim (BZAW 533), red. D. Edelman i in., Berlin–New York 2021, s. 25–75. |
| 22. | Eshel E., 4QDeutn – A Text That Has Undergone Harmonistic Editing, „Hebrew Union College Annual”62 (1991), s. 117–154. |
| 23. | Eshel E., Eshel H., Dating the Samaritan Pentateuch’s Compilation in Light of the Qumran Biblical Scroll, [w:] Emanuel. Studies in Hebrew Bible, Septuagint and Dead Sea Scroll in Honor of Emanuel Tov (VT.S 94), red. S. Pacel i in., Leiden 2003, s. 215–240. |
| 24. | Fischer, G., Das Mosebild der hebräischen Bibel, [w:] Mose. Ägypten und das Alte Testament, red. E. Otto (SBS 189), Stuttgart 2000, s. 84–120. |
| 25. | Frevel Ch., Kein Ende in Sicht? Zur Priestergrundschrift im Buch Leviticus, [w:] Levitikus als Buch, red. H. Fabry, H. Jüngling, Berlin 1999, s. 85–123. |
| 26. | Frevel Ch., Wovon reden die Deuteronomisten? Anmerkungen zu religionsgeschichtlischem Gehalt, Fiktionalität und literarischen Funktionen deuteronomistischer Kultnotizen, [w:] Die deueteronomistischen Geschichtswerke (BZAW 365), red. M. Witte i in., Berlin–New York 2006, s. 249–277. |
| 27. | Fritz V., Das zweite Buch der Könige (ZBK.AT 10,2), Zürich 1998. |
| 28. | Garton R.E., Mirages in the Desert. The Tradition-Historical Developments of the Story of Massah-Meribah (BZAW 492), Berlin–Boston 2017. |
| 29. | Germany S., The Exodus-Conquest Narative (FAT 115), Tübingen 2017. |
| 30. | Giensberg H.L., Hosea’s Efraim, More Fool Than Knave: A New Interpretation of Hosea 12,1–14, „Journal of Biblical Literature” 80 (1961), s. 339–347. |
| 31. | Graupner A., Der Elohist: Gegenwart und Wirksamkeit des transzendenten Gottes in der Geschichte(WMANT 97), Neukirchen-Vluyn 2002. |
| 32. | Gross W., Richter (HThKAT), Freiburg–Basel–Wien 2009. |
| 33. | Gruber M.L., Hosea: A Textual Commentary, London 2017. |
| 34. | Hossfeld F.-L., Zenger E., Psalmen 51–100 (HThKAT), Freiburg–Basel–Wien 2000. |
| 35. | Japhet S., 1 Chronik (HThKAT), Freiburg–Basel–Wien 2002. |
| 36. | Jeremias J., Die Propheten Joel, Obadja, Jona, Micha (ATD 24,3), Göttingen 2007. |
| 37. | Kessler R., Die Querverweise im Pentateuch: Überlieferungsgeschichtliche Untersuchungen der expliziten Querverbindungen innerhalb des vorpriesterlichen Pentateuchs, Heildelberg 1972. |
| 38. | Kessler R., Micha (HThKAT), Freiburg–Basel–Wien 1999. |
| 39. | Knauf E.A., 1Könige 1–14 (HThKAT), Freiburg–Basel–Wien 2016. |
| 40. | Knoppers G.N., 1 Chronicles 10–20 (AB 12A), New York 2004. |
| 41. | Kratz R.G., Die Komposition der erzählenden Bücher des Alten Testaments (UTB 2157), Göttingen 2000. |
| 42. | Lemański J., Mojżesz i Nehusztan (Lb 21,4–9; 2 Krl 18,4): próba analizy historii jednej tradycji, „Collectanea Theologica” 71 (2001), s. 5–24. |
| 43. | Lemański J., Od manny na pustyni do manny ukrytej, Szczecin 2006. |
| 44. | Lemański J., Księga Wyjścia, Częstochowa 2009. |
| 45. | Lemański J., Spojrzenie, które wymaga wiary (Lb 21,4–9), [w:] Scripturae Lumen. Biblia i jej oddziaływanie, t. 3: Krzyż Twój wielbimy, red. A. Paciorek, Tarnów 2011, s. 13–32. |
| 46. | Lemański J., Księga Rodzaju rozdziały 1–11 (NKB.ST I.1), Częstochowa 2013. |
| 47. | Lemański J., Exodus – pomiędzy historią, mitem i koncepcja teologiczną, „The Biblical Annals” 4 (2014), s. 279–311. |
| 48. | Lemański J., W poszukiwaniu najstarszej literackiej wersji „cudu nad morzem” (Wj 13,17–15,21), „The Biblical Annals” 6/1 (2016), s. 5–44. |
| 49. | Lemański J., Mojżesz – lewita (Wj 2,1–10). W kręgu badań nad tożsamością Mojżesza, „Colloquia Theologica Ottoniana” 1 (2016), s. 91–120. |
| 50. | Lemański J., Mojżesz i Madianici. Pamięć o historycznej tradycji, która wymagała teologicznej korekty?, „Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie” 24 (2017), s. 11–40. |
| 51. | Lemański J., „Poślij ludzi, aby zbadali kraj Kanaan…” (Lb 13,1a). Kto i po co wprowadził tradycję o zwiadowcach wysłanych przez Mojżesza do Kanaanu?, [w:] Dla dobra jego ciała, którym jest Kościół. Ks. pamiątkowa dla Ks. prof. A. Paciorka, red. G. Baran, Częstochowa 2019, s. 223–246. |
| 52. | Lemański J., (Post) kapłańska opowieść o ukaraniu Mojżesza i Aarona (Lb 2–1–13). Przyczynek do dyskusji nad dokumentem P i jego późniejszymi uzupełnieniami, „Colloquia Theologica Ottoniana” 1 (2019), s. 73–98. |
| 53. | Lemański J., Prawo Pana doskonałe – krzepi życie (Ps 19,8A). Kilka ref leksji na temat istoty prawa i sprawiedliwości w Starym Testamencie, Szczecin 2019. |
| 54. | Lemański J., Tora – Pięcioksiąg. Wprowadzenie w zagadnienia teologiczne i historyczno-krytyczne, Szczecin 2020. |
| 55. | Lemański J., Narodziny Izraela. Szkice historyczno-biblijne, Szczecin 2021. |
| 56. | Lemański J., Hezekiah and the Centralization of Worship (2Kgs 18,4.22), „Collectanea Theologica” 92/1 (2022), s. 29–62. |
| 57. | Levin Ch., Der Jahwist (FRLANT 157), Göttingen 1993. |
| 58. | Majewski M., Pięcioksiąg odczytany na nowo. Przesłanie autora kapłańskiego (P) i jego wpływ na powstanie Pięcioksięgu, Kraków 2018. |
| 59. | Mays J.L., Hosea. A Commentary (OTL), Philadelphia 1969. |
| 60. | Moro C., I sandal di Mosè. Storia di una tradizione ebraica (StudiBiblici 167), Brescia 2011. |
| 61. | Mose. Ägypten und das Alte Testament, red. Eckart Otto (SBS 189), Stuttgart 2000. |
| 62. | Moses in Biblical and Extra-Biblical Traditions, red. A. Graupner, M. Wolter (BZAW372), Berlin–New York 2007. |
| 63. | Niditch S., Judges (OTL), Louisville–London 2008. |
| 64. | Niemann H.M., Die Daniten. Studien zur Geschichte einen altisraelitischen Stammes (FRLANT 133), Göttingen 1985. |
| 65. | Otto E., Deuteronomium 23,16–34,12 (HThKAT), Freiburg–Basel–Wien 2017. |
| 66. | Pakkala J., Intolerant Monolatry in the Deuteronomistic History (PFES 76), Helsinki–Göttingen 1999, s. 167–168. |
| 67. | Pietsch M., Die Kultreform Josia. Studien zur Religionsgeschichtlischen Israels in der späten Königszeit (FAT 86), Tübingen 2013. |
| 68. | Pummer R., The Samaritan and Their Pentateuch, [w:] The Pentateuch as Torah. New Models for Understanding Its Promulgation and Acceptance, red. G.N. Knoppers, B.M. Levinson, Winona Lake 2007, s. 237–269. |
| 69. | Römer Th., Bretlerr M.Z., Deuteronomy 34 and the Case for a Persian Hexateuch, „Journal of Biblical Literature” 119 (2000), s. 401–419. |
| 70. | Römer Th., Mose in Äthipien. Zur Herkunft der Num 12,1 zugrunde liegende Tradition, [w:] Auf dem Weg zur Endgestalt von Genesis bis II Regnum. Festschrift H-Ch. Schmitt (BZAW 370), red. M. Beck, U. Schorn, Berlin–New York s. 206–215. |
| 71. | Römer Th., Treacing Some ‘Censored’ Moses Traditions Inside and Outside the Hebrew Bible, „Hebrew Bible and Ancient Testament”1 (2012), s. 64–76. |
| 72. | Ross A.P., A Commentary on the Psalms. Volume 2 (42–89), Grand Rapids 2013. |
| 73. | Rudolph W., Der ‘Elohist’ von Exodus bis Josua (BZAW 68), Berlin 1938. |
| 74. | Runnalls D., Moses Ethiopian Campaign, „Journal for the Study of Judaism in the Persian, Hellenistic and Roman Period” 14 (1993), s. 135–156. |
| 75. | Sasson J.M, Judges 1–12 (AB 6D), New Haven–London 2014. |
| 76. | Schipper B., Genesis 37–50 and the Model of Gradual Extension. A Response to David M. Carr and Franziska Ede”, [w:] Book-Seams in the Hexateuch I (FAT 120), red. Ch. Berner, H. Samuel, Tübingen 2018, s. 121–135. |
| 77. | Schmid K., Erzväter und Exodus: Untersuchungen zur doppelten Begründung der Ursprünge Israels innerhalb der Geschichtsbücher des Alten Testaments (WMANT 81), Neukirchen-Vluyn 1999. |
| 78. | Schmid K., The Late Persian Formation of the Torah. Observations on Deuteronomy 34, [w:] Judah and the Judeans in the Fourth Century BCE, red. E. Lipschits, G. Knoppers, R. Albertz, Winona Lake 2007, s. 237–251. |
| 79. | Schmitt H.-Ch., Paralel Narrative Patern between Exodus 1–14* and the Ancestral Stories in Genesis 24* and 29–31*, [w:] Book-Seams in the Hexateuch I (FAT 120), red. Ch. Berner, H. Samuel, Tübingen 2018, s. 171–186. |
| 80. | Schnocks J., Mose im Psalter, [w:] Mose in Biblical and Extra-Biblical Tradtions, red. A. Graupner, M. Wolter (BZAW 172), Berlin–New York 2007, s. 79–88. |
| 81. | Schulz S., Die Anhänge zum Richterbuch. Eine kompositionsgeschichtlische Untersuchung von Ri 17–21(BZAW 477), Berlin–Boston 2016. |
| 82. | Sénéchal V., Rétribution et intercession dans le Deutéronome (BZAW 408), Berlin 2009. |
| 83. | Seebass H., Numeri. Kapitel 10,11–22,1 (BK IV.2), Neukirchen-Vluyn 2003. |
| 84. | Ska J.L., Le récit sacerdotale: une “histoire sons fin”?, [w:] The Book of Leviticus and Numbers (BETL 215), red. T. Römer, Leuven 2008, s. 632–636. |
| 85. | Stoppel H., Von Angesicht zu Angesicht. Ouvertüre am Horeb. Deuteronomium 5 und 9–10 und die Textgestalt ihrer Folie (AThANT 109), Zürich 2018. |
| 86. | Sweeney M.A., I & II Kings (OTL), Louisville–London 2007. |
| 87. | The Formation of the Pentateuch (FAT 111), red. J.C. Gertz i in., Tübingen 2016. |
| 88. | Torah and the Book of Numbers (FAT 62), red. Ch. Frevel, Tübingen 2013. |
| 89. | Tov E., Textual Criticism of the Hebrew Bible, Minneapolis 22001. |
| 90. | Utzschneider H., Oswald W., Exodus 1–15 (IEKAT), Stuttgart 2013. |
| 91. | Van der Woude A.S., Deutero-Micha, ein Prophet aus Nord-Israel?, „Norsk Teologisk Tidsskrift” 25 (1971), s. 365–378. |
| 92. | Vogels W., Moïse aux multiples visages. De l’Exode au Deutéronome, Montréal 1998. |
| 93. | Webb B.G., The Book of Judges (NICOT), Grand Rapids 2012. |
| 94. | Weingart K., Jerobeam und seine Kulthöhen. Geschichte als Argument im religiösen Diskurs der Perserzeit, [w:] Eigensinn und Entstehung der hebräischen Bibel (FAT 136), Tübingen 2020, s. 315–330. |
| 95. | Weippert M., Historisches Textbuch zum Alten Testament (GAT 10), Göttingen 2010. |
| 96. | Weitzman S., Reopening the Case of the Suspiciously Suspended Nun in Judges 18:30, „Catholic Biblical Quarterly” 61 (1999), s. 448–460. |
| 97. | Wellhausen J., Die Composition des Hexateuchs und historischen Bücher des Alten Testaments, Berlin 41963. |
| 98. | Winslow K.S., Moses’ Cushite Marriage: Torah, Artapanus and Josephus, [w:] Mixed Marriages: Intermarriage and Group Identity in the Second Temple Period, red. Ch. Frevel, Bloomsbury 2011, s. 280–302. |
| 99. | Wolff H.W., Dodekapropheton I: Hosea (BK XIV/1), Neukirchen-Vluyn 41990. |
| 100. | Yoreh T., The First Book of God (BZAW 402), Berlin 2010. |
| 101. | Zapff B., Micha (IEKAT), Stuttgart 2020. |
| 102. | J. Lemański, Mojżesz, jakiego nie znamy? Kilka uwag na temat poszukiwań historycznego Mojżesza, „Studia |
| 103. | Paradyskie” 32 (2022), s. 87–119. https://doi.org/10.18276/sp.2022.32-05 |